دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

بنیادهای حاکمیت سیاسی در قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانش آموخته حوزه علمیه قم، مدرس دانشگاه، دانشجوی دکتری معارف اسلامی

چکیده

حاکمیت، قدرت برتر فرماندهی است که به صورت انحصاری در عرصه داخلی به قانون‌گذاری، اجرا و قضاوت پرداخته و در عرصه بین المللی دارای استقلال از بیگانگان است. با توجه به اسلامیت جامعه و نظام سیاسی کشورمان، تبیین صحیح این موضوع از منظر قرآن کریم، افزون بر پاسخ دهی به شبهات، تأثیر مهمی در اتقان و استحکام مبانی نظام، تنظیم جهت گیری‌ها و رفتارهای سیستم سیاسی و کارگزاران آن خواهد داشت. در این راستا پژوهش حاضر با طرح این سؤال که منشأ و ضوابط اِعمال اقتدار و حاکمیت سیاسی از منظر قرآن چیست، پس از بررسی ابعاد و شاخصه‌های حاکمیت، به استنباط این شاخصه‌ها از منظر قرآن و تفاسیر مربوطه پرداخته و نتیجه می‎گیرد، از منظر قرآن منشأ حاکمیت سیاسی، الهی بوده و نشأت گرفته از ربوبیت تکوینی و تشریعی خداوند متعال می‎باشد. بر این اساس، اِعمال حاکمیت سیاسی و اقتدار برتر در عرصه های تقنینی، اجرایی، قضایی و سیاست خارجی، تنها در چارچوب ضوابط و احکام دینی، پذیرفته است و حاکمیت مردم و سایر سازوکارهای حکومتی نیز در طول حاکمیت خداوند معنا می‎یابد.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه.
3. آقا بخشی، علی، افشاری راد، مینو، فرهنگ علوم سیاسى، تهران: چاپار، 1382.
4. ابن فارس، احمدبن‌فارس، معجم مقاییس اللغه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
5. امام خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1371.
6. ----------------، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، چ10، 1379.
7. انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب (البیع)، قم: نشر دارالحکمه، 1392.
8. بازرگان، مهدی، «آخرت و خدا هدف بعثت انبیاء»، مجله کیان، ش28، 1374.
9. جوادى آملى، عبدالله، فلسفه حقوق بشر، قم: اسراء، 1377.
10. --------------، نسبت دین و دنیا، بررسی و نقد نظریه سکولاریسم، قم: اسراء، 1381.
11. --------------، تفسیر موضوعى قرآن کریم، ج6، قم: اسراء، چ8، 1391.
12. درخشه، جلال، «ابعاد حاکمیت مردم در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق7، ش23، 1383.
13. راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد، مفردات الفاظ القرآن، قم: طلیعة النور، 1426ق.
14. روسو، ژان ژاک، قرارداد اجتماعی، ترجمه مرتضی کلانتریان، تهران: نشر آگاه، 1393.
15. زمخشری، جارالله محمود، الکشاف، تحقیق عبدالرزاق المهدی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چ2، 2001 م.
16. سبحانی، جعفر، الاسماء الثلاثه؛ الاله و الرب و العباده، قم: مؤسسه امام صادق7، ۱۴۱۷ق.
17. سحرخوان، محمد، دائرة المعارف قرآن کریم، قم: بوستان کتاب، چ 2، 1382.
18. سید قطب، ابراهیم حسین الشاذلی، فی ظلال القرآن، ج5، بیروت: دار الشروق، 1480ق.
19. شاکرین، حمیدرضا، محمدی، علیرضا، دین و سیاست، قم: نشر معارف، 1383.
20. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج1، 4و7، قم: اسماعیلیان، 1393ق.
21. طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان، ج3 و6، ترجمه علی کرمی، تهران: ناصر خسرو، 1372.
22. طریحى، فخرالدین‌بن‌محمد، مجمع‏البحرین، تهران: موسسه البعثه، 1390.
23. طوسی، محمد، التبیان فی تفسیر القرآن، مصحح احمد حبیب قصیر، ج16، بیروت: دار الاحیاء الکتب العربی، بی‌تا.
24. عالم، عبدالرحمن، بنیادهای علم سیاست، تهران: نشر نی، 1375.
25. عبدالرزّاق، علی، الاسلام و اصول الحکم، ترجمة محترم رحمانی و محمدتقی محمدی، تهران: سرایی، 1382.
26. عروسى حویزى، عبد على‌بن‌جمعه، تفسیر نورالثقلین، ج1، قم: مؤسسة اسماعیلیان، 1370.
27. عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج1، تهران: امیر کبیر، 1377.
28. فخر رازی، محمدبن‌عمر، التفسیر الکبیر، ج3، بیروت: دار الاحیاء الکتب العربی، چ3، 1420ق.
29. قاضی، ابوالفضل، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: دانشگاه تهران، 1380.
30. قمی، على‌بن‌ابراهیم، تفسیر القمی، ج1، قم: دارالکتاب، 1363.
31. کریمی‌والا، محمدرضا، «جوهره حاکمیت الهی در اندیشه سیاسی اسلام»، فصلنامه حکومت اسلامی، ش60، تابستان 1390.
32. محمدی ری‌شهری، محمد، موسوعة الإمام علی بن ابی طالب7، ج4، قم: دارالحدیث للطباعة و النشر، 1421ق.
33. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع التفاسیر3، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور، 1394.
34. مصباح یزدی، محمدتقی، حقوق و سیاست در قرآن، قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1377.
35. معین، محمّد، فرهنگ فارسی، ج1، تهران: امیرکبیر، 1371.
36. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج16، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1373.
37. واحدی، ابوالحسن علی‌بن‌احمد، اسباب النزول القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1998م.
38. وینسنت، آندرو، نظریه‌های دولت، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی، 1371.
39. هاشمی، سیدمحمد، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: میزان، 1385.