دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

چیستی و ماهیت «فقه الإداره»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

فقه ‎الإداره به عنوان یکی از شاخه‎های فقه از جایگاه ممتازی برخوردار است که به تولید و عمق بخشی ادبیات لازم برای نظام سازی در حوزه مدیریت اسلامی و غنی‌سازی آن می پردازد. در فقه الإداره چارچوب‌های لازم در مدیریت اسلامی پی‌گیری شده و مباحث علم مدیریت با رویکرد فقهی و با روش اجتهادی به بحث گذاشته می شود تا پاسخ‌های علمی و روشمند حاصل شده و در یک منظومه‌ جامع قرار گیرد و بدین ترتیب، زمینه‌ و امکان نظریه‌پردازی و نظام‌سازی مبتنی بر فقه در حوزه مدیریت از دیدگاه اسلام مهیا گردد.
در این مقاله تلاش شده است پیش نیازهای لازم برای دست یابی به دیدگاه فقه در حوزه نظام اداری اسلام بررسی گردد و دانش فقه الإداره در میان سایر فقه‌های مضاف، مرزبندی شود. همچنین الزامات تولید ادبیات متناسب و گزاره‌های علمی مربوط به نظریه پردازی و نظام سازی اداری از منظر فقه تبیین گردد.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه.
3. ابن منظور، ابوالفضل جمال‌الدین محمدبن‌مکرم، لسان العرب، ج13، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، چ3، 1414ق.
4. اقتداری، علی‌محمد، سازمان و مدیریت: سیستم و رفتار سازمانی، تهران: انتشارات مولوی، چ41، 1392.
5. الحلبی، ابن‌ابی‌المجد علی‌بن‌حسن، اشارة السبق الی معرفة الحق، قم: جامعه مدرسین، 1414ق.
6. امام خمینی،‌ سیدروح‌الله، البیع، ‌ج2، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، بی‌تا.
7. ----------------، صحیفه امام، ج21، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چ4، 1389.
8. انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، ج2، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1387.
9. بحر العلوم، محمدبن‌محمدتقی، بلغة الفقیه، ج2و3، تهران: منشورات مکتبة الصادق7، چ4، 1403ق.
10. بروجردی، سیدحسین، البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر، تقریر حسینعلی منتظری، قم: مکتب آیةالله منتظری، 1375.
11. بهبهانی، محمدباقر، الرسائل الفقهیه، قم: مؤسسه علامه وحید بهبانی، 1419ق.
12. جزایری، عبدالله‌بن‌نورالدین، التحفة السنیة فی شرح النخبة المحسنیة، تهران: بی‌جا، بی‌تا.
13. جزرى ابن‌اثیر، مبارک‌بن‌محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ج3، قم: مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان، بی‌تا.
14. جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد، الصحاح فی اللغة، ج6، بیروت: دارالعلم للملایین، چ4، 1407ق.
15. حائری طباطبایی، سیدعلی‌بن‌محمد، ریاض المسائل، ج2، قم: مؤسسه آل البیت:، 1418ق.
16. حسن عباس، حسن، ساختار منطقی اندیشه سیاسی اسلام، ترجمه مصطفی فضائلی، قم: بوستان کتاب، 1383.
17. حسینی حائری، سیدکاظم، القضاء فی الفقه الاسلامی، قم: مجمع اندیشه اسلامی، 1415ق.
18. حلّى، محمدبن‌حسن‌بن‌یوسف، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج1، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق.
19. حلی، جمال‌الدین حسین‌بن‌یوسف‌بن‌مطهّر، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، ج4، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۷ق.
20. ----------------------------، تحریر الاحکام علی مذهب الإسلامیه، ج1، قم: مؤسسه امام صادق7، 1420ق.
21. خویى، سیدابوالقاسم، مصباح الفقاهة، ج2، بی‌جا: بی‌تا.
22. رابینز، استیفن پی،‌ مدیریت رفتار سازمانی، ترجمه پارسائیان، علی و اعرابی، سیدمحمد، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی، چ38، 1392.
23. زمخشرى، ابوالقاسم محمودبن‌عمر، الفائق فی غریب الحدیث، ج3، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1417ق.
24. شبیر، محمد عثمان، القواعد الکلیة و الضوابط الفقهیة فی الشریعة الاسلامیه، الاردن: دارالنفائس، چ2، 2007م.
25. شهرستانی، محمدحسین بن محمدعلی، غایة المسئول فی علم الاصول، تهران: موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت7، 1308ق.
26. صدر، سیدمحمدباقر، اقتصادنا، بیروت: دارالتعرف للمطبوعات، 1402ق.
27. -------------، المعالم الجدیده للاصول، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۱۰ق.
28. طریحی، فخرالدین‌بن‌محمد، مجمع البحرین، ج3، بیروت: دار و الکتبة الهلال، 1985م.
29. طوسی، ابوجعفر محمدبن‌حسن، الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، تهران: چهل ستون، 1375ق.
30. عاملى، کرکى، محقق ثانى، على‌بن‌حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج1، قم: مؤسسه آل البیت:، 1414ق.
31. غروی اصفهانی، محمدحسین، الفصول الغرویه فی الاصول الفقهیه، قم: دار احیاء العلوم الاسلامیه، 1404 ق.
32. فارابی، ابونصر محمدبن‌محمد، احصاء العلوم، ترجمه حسین خدیو جم، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1348.
33. --------------------، الملّة و نصوص اخری، تحقیق محسن مهدی، بیروت: مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیت، 1991م.
34. فاضل تونی، عبدالله‌بن‌محمد، الوافیه فی اصول الفقه، تحقیق: رضوی کشمیری، محمدحسین بن علی نقی،‌ قم، مجمع الفکر الاسلامی، بی‌تا.
35. فیض کاشانی، محمدبن‌شاه‌مرتضی، مفاتیح الشرایع، تحقیق مهدی رجایی، ج1، قم: کتابخانه مرعشی نجفی، 1401ق.
36. کمالی، محمدهاشم، «آزادی بیان در اسلام»، مجموعه مقالات، ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی، تهران: قصیده سرا، 1381.
37. گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقها، تهران: سمت، چ13، 1392.
38. متقی هندی، علی‌بن‌حسام، کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال، تصحیح صفوة السقا، ج6، بیروت: مکتبة التراث الإسلامی، 1397ق.
39. مجتهد تبریزی، میرزا موسی بن جعفر بن احمد، أوثق الوسائل، قم: سماء قلم، 1388ش.
40. محمصانی، صبحی رجب، فلسفه التشریع فی الاسلام، دار العلم للملایین، بیروت، 1980م.
41. مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی3، انتشارات صدرا، تهران، 1377ش.
42. -----------، ده گفتار ـ بحثی درباره مرجعیت و روحانیت، قم: صدرا، 1386.
43. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، دائره المعارف فقه مقارن، ج1، قم: انتشارات امام علی-بن‌ابی‌طالب7، 1390.
44. میراحمدی، منصور و دیگران، درس گفتارهایی در فقه سیاسی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389.
45. نایینی، محمدحسین، تنبیه الامة و تنزیه الملة، تحقیق سیدجواد ورعی، قم: بوستان کتاب، 1382.
46. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج21و40، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1365.
47. نراقی، ملا احمد، عوائد الایام فی بیان قواعد استنباط الاحکام،‌ ج18، بیروت: دارالهادی، 1420ق.
48. یزدی، سیدکاظم، حاشیة المکاسب، قم: اسماعیلیان، چ2، 1421ق.