دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

نقد و بررسی استنادات محمد عماره دربارۀ «مشروعیت سیاسی انتخاب»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی گروه کلام مؤسسۀ امام خمینی

2 دانش پژوه مقطع کارشناسی ارشد مؤسسة امام خمینی

چکیده

بحث از روش تعیین حاکم از مباحث چالش برانگیز میان اندیشمندان اسلامی بوده و مکاتب و فرقه های مختلف با پذیرش اصول و مبانی صحیح یا فاسدی، به روش یا روش هایی متفاوت در این‌باره معتقد بوده و بدان توصیه می کنند. یکی از نظریات پرطرفدار در میان اهل سنت نظریۀ «انتخاب» است که مطابق آن تعیین حاکم حق مردم بوده و انتخاب و رأی آنان در این باره تعیین کننده است. در این پژوهش به تبیین و بررسی استدلال «محمد عماره»، اندیشمند برجستۀ نومعتزلی، به سخنان امیرالمؤمنین در این باب می پردازیم و خواهیم گفت استدلال به این روایات بر اثبات نظریه «انتخاب و بیعت» ناتمام است.

کلیدواژه‌ها


1. نهج البلاغه.
2. ابن أبی‌الحدید، عبدالحمیدبن‎هبةالله، شرح نهج البلاغه، ج1، 3و19، قم: کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، 1404ق.
3. ابن بابویه، محمدبن‎علی، الاعتقادات‏، قم‏: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، چ2، 1414ق‏.
4. ابن خلدون، عبدالرحمن‎بن‎محمد، مقدمه ابن خلدون، بیروت: دارالقلم، ۱۹۷۸م.
5. ابن قتیبه، ابی محمد عبدالله‎بن‎مسلم، الامامة و السیاسة، ج1، قم: منشورات رضی ـ منشورات زاهدی، 1363.
6. ابن کثیر، اسماعیل، البدایة و النهایة، تحقیق مکتبة تحقیق التراث، ج5، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1412 ق.
7. ابن منظور، محمدبن‎مکرم، ‏‏لسان العرب‏، تصحیح و تعلیق جمال‎الدین میر دامادى، ج8، بیروت: ‏دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع ـ دار صادر، چ3، 1414 ق.
8. ابن یحیى بن مرتضى، احمد ، طبقات المعتزلة، بیروت: ‏دار المکتبة الحیاة، بی تا.
9. ابوعیسی، محمدبن‎عیسی، سنن الترمذی، قاهره: دارالحدیث، بی‎تا.
10. بخاری، ابوعبدالله محمدبن‎اسماعیل، صحیح البخاری، ج9، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1400ق.
11. جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، تحقیق و تنظیم محمد صفایی، ج1، قم: اسراء، چ2، 1381.
12. حسینی میلانی، سیدعلی، نقش شورا در امامت، قم: مرکز حقایق اسلامی، 1387.
13. حلبى، علی‎اصغر، ‏تاریخ علم کلام در ایران و جهان‏، تهران: ‏انتشارات اساطیر، چ2، 1376.
14. حلى، حسن‎بن‎یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تعلیق آیةالله جعفر سبحانی، قم‏: مؤسسه امام صادق7، چ3، ‏1430ق‏.
15. خرازى، سیدمحسن، بدایة المعارف الإلهیة فی شرح عقائد الإمامیة، قم‏: مؤسسة النشر الإسلامی، چ4، ‏1417ق.
16. ربانی گلپایگانی، علی، امامت در بینش اسلامی، قم: بوستان کتاب، چ2، 1387.
17. سبحانی، جعفر، الإلهیات على هدى الکتاب و السنة و العقل‏، ج4، قم‏: المرکز العالمی للدراسات الإسلامیة، چ3، 1412ق‏.‏
18. سید مرتضى، علی‎بن‎حسین‎بن‎موسی، الشافی فی الإمامة، تحقیق و تعلیق سید عبدالزهراء حسینى‏، ج1، تهران: مؤسسة الصادق7، چ2، ‏1410ق.
19. صاحب‎بن‎عباد، اسماعیل، المحیط فی اللغة، محقق و مصحح محمدحسن آل یاسین، ج2، بیروت: ‏عالم الکتاب، 1414ق‏.
20. طباطبایى، سیدمحمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، قم‏: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم‏، چ5، 1417ق‏.
21. طبرسى، احمدبن‎على‏، ‏الإحتجاج على أهل اللجاج، محقق و مصحح محمدباقر خرسان، ‏مشهد: نشر مرتضى‏، 1403ق.
22. طبری، ابوجعفر محمدبن‎جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق ابوالفضل ابراهیم، ج3، لبنان: روائع التراث العربی، بی‌تا.
23. علیخانی، علی‌اکبر و همکاران، اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1390.
24. عماره، محمد، الاسلام و السیاسة، قاهره: دارالسلام، 2005م.
25. ---------، الاسلام و فلسفة الحکم، قاهره: دارالشروق، 1989م.
26. ---------، المعتزلة و مشکلة الحریة الانسانیة، قاهره: دار الشروق، چ2، 1408ق.
27. فراهیدى، خلیل‎بن‎أحمد، کتاب العین‏، ج2،‏ قم: ‏نشر هجرت، چ2، 1409ق.
28. قاضی عبدالجبار، ابوالحسن عبدالجبّاربن‎احمد، المغنی فی أبواب التوحید و العدل‏، تحقیق جورج قنواتی، قاهره: ‏الدار المصریة، 1965-1962م‏.
29. -------------------------------، تثبیت دلائل النبوة، قاهره: ‏دار المصطفى‏، بی‎تا.
30. کلینى، محمدبن‎یعقوب‏، الکافی، تصحیح و تحقیق علی‎اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران: ‏دار الکتب الإسلامیة، چ4، 1407ق.
31. مالکی، محمد، عودی، ستار، محمد عماره در اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، ج17، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1390.
32. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى‏، ‏بحار الأنوار، بیروت:‏ دار إحیاء التراث العربی، چ2، 1403ق.
33. مسلم، ابوالحسین‎بن‎الحجاج القشیری النیشابوری، صحیح مسلم، ج6، مصر: مکتبة و مطبعة محمدعلی صبیح و اولاده، بی‌تا.
34. مصباح یزدی، محمدتقی، انسان‌شناسی در قرآن، تنظیم و تدوین محمود فتحعلی، قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1388.
35. ----------------، نگاهی گذرا بر نظریه ولایت فقیه، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی;، چ22، 1389ش.
36. مظاهری، حسین، فقه الولایة و الحکومة، تحقیق: مجید هادی‎زاده، ج1، قم: مؤسسه فرهنگی مطالعاتی الزهرا3، 1386.
37. مظفر، محمدرضا، عقائد الإمامیة، به تحقیق دکتر حامد حنفى‏، قم: ‏انتشارات انصاریان، چ12، ‏1387ش.
38. منقری، نصربن‎مزاحم، وقعه صفین، قم: انتشارات کتاب فروشی بصیرتی، چ2، 1382.
39. موسوى زنجانى، سیدابراهیم، عقائد الإمامیة الإثنی عشریة، بیروت: مؤسسة الأعلمی‏، چ3، 1413ق.
40. مومن قمی، محمد، الولایة الاهیة الاسلامیة، قم: موسسة النشر الاسلامی، چ2، 1428ق.
41. هاشمى خویى، میرزا حبیب‎الله‏، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، ترجمة حسن حسن‎زاده آملى و محمدباقر کمره‎اى، تصحیح و تعلیق ابراهیم میانجى، ج3‏، تهران: مکتبة الإسلامیة، چ4، 1400ق‏.
42. هلالى، سلیم‎بن‎قیس‏، ‏کتاب سلیم‎بن‎قیس الهلالی‏، قم‏: الهادى، 1405ق.