دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

امانی بودن مناصب عمومی در نظام حقوق اساسی ایران با تأکید بر اندیشه علوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق عمومی پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 استادیار دانشگاه بجنورد

چکیده

برای نظام‎سازی در حوزه فقه حکومتی باید ابتدا مبانی و قواعدی را از درون تراث اسلامی استخراج نمود و سپس آن را در یک نظام حقوقی، ساخته و پرداخته نمود. ماهیت مناصب حکومتی و چیستی قدرت سیاسی از جمله موضوعاتی است که در طراحی فقه حکومتی اثرگذار است. این پژوهش به منظور بررسی ماهیت امانی‎بودن مناصب عمومی و آثار مترتب بر آن در نظام حقوق اساسی ایران و با تأکید بر اندیشة علوی تدوین شده است و با بکارگیری روش تحلیلی ـ توصیفی در کنار استفاده از روش نقلی درصدد اثبات این دیدگاه است که ماهیت تصدی مناصب حکومتی مبتنی بر امانت می‎باشد و باید گستره قاعده امانت را از حوزه فقه فردی به سمت فقه اجتماعی و حکومتی گسترانید. از سویی نیز می‎توان شواهدی را در قانون اساسی یافت که با این دیدگاه موافق است و البته در صورت پذیرش این دیدگاه، باید آثار حقوقی و فقهی آن را هم پذیرفت. عزل در صورت خیانت در امانت از جمله آنهاست.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه.
3. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج1، قم: نشر کتابخانه حضرت آیة‎الله العظمی مرعشی نجفی، 1404ق.
4. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج3، بیروت: دار صادر، 1385ق.
5. ابن‏ قتیبه دینوری، ابن قتیبه، الامامة و السیاسة، قم: انتشارات الشریف الرضی، 1413ق.
6. احمدی میانجى، میرزا علی، لزوم وزارت اطلاعات در حکومت اسلامى، قم: نشر برگزیده، 1374.
7. اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی، ج1، تهران: روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، 1364.
8. اعرافی، علیرضا، «نگرش به حکومت و مدیریت از منظر امام علی7»، فصلنامه روش‎شناسی علوم انسانی، ش26، 1380.
9. امام خمینی، سیدروح‎الله، صحیفه نور، ج14و15، تهران: مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، بی‎تا.
10. ----------------، انتخابات و مجلس از نگاه امام خمینی;، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1374.
11. بیهقی، احمد بن الحسین، السنن الکبری، ج10، قم: مؤسسه فرهنگی و اطلاع‎رسانی تبیان، 1387.
12. ثواقب، جهانبخش، «امام علی، کارگزاران حکومت و راهکارهای اصلاحات»، فصلنامه حکومت اسلامی، سال ششم، ش4، 1380.
13. جمعی از نویسندگان، حکومت علوی (کارگزاران)، قم: انتشارات دبیرخانه مجلس خبرگان، 1381.
14. حبیب‎نژاد، سیداحمد، «ماهیت نمایندگی با تکیه بر آموزه‎های اسلامی»، فصلنامه تخصصی فقه و حقوق، سال دوم، ش8، 1358.
15. حویزى، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، ج 4، قم: مؤسسة اسماعیلیان، 1426ق.
16. خوانساری، جمال الدین محمد، شرح غررالحکم و دررالکلم، ج2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1360.
17. دلشاد تهرانی، مصطفی، ارباب امانت، تهران: انتشارات دریا، 1386.
18. ---------------، دولت آفتاب، اندیشه سیاسی و سیره حکومتی علی7، تهران: انتشارات دریا، 1379.
19. سروش محلاتی، محمد، دین و دولت در اندیشه اسلامی، قم: بوستان کتاب، 1378.
20. صدوق، محمد بن علی، عیون اخبارالرضا، ج1، بیروت: مؤسسةالاعلمی للمطبوعات، 1404ق.
21. طباطبایى، سیدمحمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوى همدانى، ج4، دفتر انتشارات اسلامى، 1374.
22. ------------------، المیزان فی تفسیر القرآن، ج16، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1396.
23. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ترجمه و تفسیر هاشم رسولی، ج22، تهران: انتشارات فراهانی، 1358.
24. عمید زنجانی، عباسعلی، کلیات حقوق اساسی ج.ا.ایران، تهران: انتشارات مجد، 1387.
25. فیومی، احمد بن محمد، مصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للامام الرافعی، قم: مؤسسه دارالهجرة، 1414ق.
26. فاضلی، میرزا حسین، جایگاه مردم در نظام سیاسی دینی از منظر آیةالله نائینی و شهید صدر، قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی، 1390.
27. کرمی، علی، ترجمه تفسیر مجمع البیان طبرسی، ج3، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380.
28. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج2، تهران: دار الکتب الاسلامیة، 1388ق.
29. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج26، 78 و 99، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1403ق.
30. محسنی، علی، «امام علی و رویکرد مردمی به مقوله حکومت و خاستگاه آن»، دوفصلنامه دانش سیاسی، دوره اول، ش1، 1384.
31. محمدی ری‎شهری، محمد، سیاست نامه امام علی، ترجمه مهدی مهریزی، قم: نشر دارالحدیث، 1381.
32. محمودى، محمدباقر، نهج السعادة فى مستدرک نهج البلاغة، ج5، نجف اشرف: نعمان، 1386ق.
33. مطهری، مرتضی، سیری در نهج البلاغه، تهران: انتشارات صدرا، 1354.
34. مکارم شیرازی و جمعی از فضلا، اخلاق در قرآن، ج3، قم: مدرسة الامام علی بن ابیطالب7، 1385.
35. منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه محمود صلواتی، ج2، قم: نشر کیهان، بی‎تا.
36. نائینی، میرزا حسین، تنبیه الامة و تنزیه الملة، به تصحیح سیدجواد ورعی، قم: بوستان کتاب، 1382.
37. هاشمی، سیدمحمد، حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج2، تهران: نشر دادگستر، 1380.
38. یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، ج2، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1374.