دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

جلوه‌های زکات در عرصه‌ حقوق اساسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه علوم قضائی

چکیده

تحقق اهداف متعالی دین مبین اسلام به عنوان دینی جامع و خاتم ادیان، در گرو شناخت تشریعات و برخورداری از نگاه نظام‌مند به تعالیم شریف آن است. نظام حقوقی اسلام از سایر نظام‌های اعتقادی و شناختی، اخلاقی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، تربیتی منفک نیست. زکات که مالیاتی اسلامی به شمار می‌رود، در عرصه‌های مختلف حقوق اساسی حضوری مؤثر دارد. این عنصر نظام مالی اسلام، آمیزه‌ای از سیاست‌گذاری‌های اعتقادی، اخلاقی، حقوقی، سیاسی و اقتصادی است. جریان یافتن صحیح زکات و سایر احکام اسلام، مستلزم دو امر است: یکی کشف و تبیین احکام، اهداف و برنامه‌های شریعت اسلامی و دیگری نگاه کلی به مجموعه احکام اسلام و حفظ پیوستگی آن‌ها و این دو مهم، بدون ابزار دقیق اجتهاد قابل دست‌یابی نیست. پژوهش حاضر با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و با شیوه‌ توصیفی ـ تحلیلی، به تبیین چگونگی اثرگذاری زکات در زمینه‌هایی از حقوق اساسی می‌پردازد که در زمره وظایف حکومت اسلامی قرار دارد. به تصویر کشیدن جوانب مختلفی که در تشریع زکات لحاظ شده، گواهی بر عدم انفکاک نظام‌های مختلف در مکتب اسلام و هم‌افزایی آن‌هاست. بر اساس یافته‌های این پژوهش، نقش زکات در تقویت فرهنگ دینی، تقویت بنیان خانواده و روابط اجتماعی، اصلاح و تربیت مجرمین، تقویت جایگاه امامت، ساماندهی امور عمومی و فقرزدایی و ... مشهود است.    

کلیدواژه‌ها


1.    قرآن کریم.
2.    نهج‌البلاغه. 
3.    آلوسی بغدادی، شهاب‌الدین محمود شکری، روح المعانی، ج6، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
4.    ابن ‌عربی، محی‌الدین محمّد بن علی بن محمّد، الفتوحات المکیّة، ج1، بیروت: دار صادر، 1405ق.
5.    ابن ‌عربی، محی‌الدین محمّد بن علی بن محمّد، تفسیر ابن عربی، ج1، بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1422ق. 
6.    ابن ‌فارس، ابوالحسین احمد بن‌ فارس‌ بن‌ زکریا، معجم مقائیس اللغة، ج3، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1404ق.
7.    امام خمینی، سیدروح‌الله، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1376. 
8.    بیگی، جمال و هم‌کار، تحریم ربا در آموزه‌های اسلامی با نگرشی اجمالی بر بینش فقهی امام خمینی;؛ شاخصه توسعه اقتصادی تمدن اسلامی؛ اولین کنفرانس ملی اقتصاد، مدیریت و فرهنگ ایرانی ـ اسلامی، اردبیل: مؤسسه پیشگامان فرهیختگان فرهنگ و اندیشه ولی‌عصر و اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اردبیل، 1393. 
9.    جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة، ج1، بیروت: دار العلم للملایین، 1376ق.
10.    حرّ عاملى، محمدبن ‌حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، تحقیق عبدالرحیم ربانی ‌شیرازی، ج9، 15و21، بیروت: دار الاحیاء لتراث العربی، چ7، 1412ق.
11.    حکیمى ، محمدرضا، حکیمی، علی و حکیمی، محمد، الحیاة، ترجمه احمد آرام، ج6، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1368.
12.    حمیرى، نشوان بن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، ج7، بیروت: دار الفکر المعاصر، 1420ق.
13.    راغب اصفهانى، ابوالقاسم حسین بن‌محمد، المفردات فی غریب القرآن، لبنان ـ سوریا، بیروت ـ دمشق: دارالعلم ـ الدار الشامیة، 1412ق.
14.    زاهد، عبدالامیر، دراسات فی الفکر الاقتصادی الاسلامی، بیروت: مطبعة الغدیر، 1999م. 
15.    شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار، نجف اشرف: مطبعة حیدریة، بی‌تا.
16.    شیخ صدوق، محمّد بن على، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم: دار الشریف الرضی للنشر، چ2، 1406ق. 
17.    شیخ صدوق، محمّد بن على، من لایحضره الفقیه، ترجمه على‌اکبر غفارى و هم‌کار، ج2، تهران: نشر صدوق، 1409ق. 
18.    شیخ صدوق، محمّد بن على، من لایحضره الفقیه، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم: چ2، 1413ق.
19.    صاحب بن ‌عباد، اسماعیل ‌بن ‌عباد، المحیط فی اللغة، تصحیح محمدحسن آل ‌یاسین، ج3، بیروت: عالم الکتاب، 1414ق.
20.    صدر، سیدمحمّدباقر، اقتصادنا (موسوعة الشهید الصدر)، ج3، قم: مرکز الأبحاث و الدراسات التخصّصیّة للشهید الصدر، 1424ق.
21.    طباطبایی بروجردی، سیدحسین، جامع أحادیث الشیعة فی احکام الشریعة، ج9، قم: المهر، 1422ق. 
22.    طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج9و15، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چ2، 1417ق.
23.    طباطبایی، سیدمحمدحسین، ترجمه المیزان، ج9و15، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374. 
24.    طبرسى، احمد بن على، الإحتجاج على أهل اللجاج، ج1، مشهد مقدس: نشر مرتضى، 1403ق.
25.    طریحى، فخرالدین، مجمع البحرین و مطلع النیرین، ج3، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی، چ2، 1408ق. 
26.    طوسی، محمّد بن حسن، الأمالی، قم: دارالثقافة، 1414ق. 
27.    طوسی، محمّد بن حسن، تهذیب الأحکام، ج2و10، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1426ق. 
28.    عنایه، غازی، الزکاة و الضریبة دراسة مقارنة، بیروت: دار احیاء العلوم، 1415ق.
29.    فراهانی‌فرد، سعید، نگاهی به فقر و فقرزدایی از دیدگاه اسلام، تهران: انتشارات کانون اندیشه جوان، چ2، 1387.
30.    فیومى، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، ج2، قم: منشورات دارالرضی، بی‌تا. 
31.    کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، ج1، 2، 3و4، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1407ق. 
32.    مازندرانى، محمدهادى بن محمدصالح، شرح فروع الکافی، ج3، قم: دار الحدیث للطباعة و النشر، 1429ق. 
33.    مجلسى، محمدباقر، بحار الأنوار، تصحیح سیدابراهیم میانجى و هم‌کاران، ج15، 27و93، بیروت: مؤسسة الوفاء، چ2، 1403ق.
34.    مجلسى، محمدتقى، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، ج3، قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، چ2، 1406ق.
35.    نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج15، بیروت: داراحیاء التراث العربی، الطبعةالسابعة، 1362.
36.    نورى، میرزاحسین‌بن ‌محمدتقى، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج7و11، بیروت: مؤسسه آل‌البیت:، 1408ق.
37.    واسطى زبیدى، محب‌الدین سیدمحمدمرتضى، تاج العروس من جواهر القاموس، ج16، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1414ق.
38.    ASHRAF TOOR, IMRAN and ABUNASAR, "ZAKAT AS A SOCIAL SAFETY NET: Exploring the Impact on Household Welfare in Pakistan", Pakistan Economic and Social Review, Department of Economics, University of the Punjab, Vol. 42, No. 1/2, pp. 87-102, 2004.