دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

معیارهای حاکم بر شفافیت در حکومت دینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته حوزه علمیه و کارشناسی ارشد دانشگاه شهید بهشتی

2 دانش آموخته حوزه علمیه و عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران

3 هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران

چکیده

شفافیت از جمله اصطلاحات کاربردی اخلاقی ـ سیاسی است که عدم تعیین دقیق حدود و معیار درستی یا نادرستیِ آن در موقعیت‌های مختلف، ابهاماتی در پی داشته است. مسأله این پژوهش، اصل بودن یا نبودن شفافیت در حکومتِ دینی است. در صورتی‌که اصل بر شفافیت باشد، معیار شفافیت حکومت در امور مختلف چیست؟ در واقع مسأله پژوهش که با روش تحلیلی و استنادی انجام شده، این است که عمل کرد حاکم در حکومت دینی تا کجا باید شفاف باشد و چگونه می‌توان معیاری برای لزوم و عدم لزوم شفافیت در عمل کرد حاکمان یا ساختار حکومت ارائه نمود؟ یافته‌ها حاکی است که می‌توان معیارِ عدالت ـ امنیت، به انضمامِ حکم ولاییِ ولی ‌فقیه را به عنوان معیار در جهت تشخیص قلمرو شفافیت در حکومت دینی دانست. مطابق این معیار، مادامی‌که شفافیت منافی عدالت نباشد، اصل بر شفافیت است؛ هرچند در برخی امور، به جهت دشواربودنِ تشخیص عدالت، باید معیار مکملی ارائه داد و آن معیار مکمل، امنیت است. مطابق معیار مکمل، مادامی‌که امنیت ـ در ابعاد مختلف ـ مورد خدشه قرار نگیرد، اصل بر شفافیت است. در عین حال، در برخی موارد به جهت وجود تعارض منافع ممکن است، امنیت نیز نتواند تعیین‌کننده باشد. در این‌ صورت، حکم ولاییِ ولی‌ فقیه که به مثابه یک الگوی فضیلت مند است، تعیین‌کننده حد و مرز شفافیت خواهد بود.    

کلیدواژه‌ها


1.    قرآن کریم.
2.    نهج البلاغه.
3.    آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و دررالکلم، شارح: آقاجمال خوانساری، ج6، تهران: دانشگاه تهران مؤسسه انتشارات و چاپ، ۱۳۶۶.
4.    ابن بابویه، محمد بن على، معانی الأخبار، ترجمه عبدالعلی شاهرودی محمدى، ج1، تهران: بی‎نا، چ2، ۱۴۱۶ق.
5.    امام خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه نور، ج9، بی‌جا: مرکز مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، ۱۳۶۱.
6.    باقری، مهتاب، «جایگاه اصل شفافیت در اقتصاد جهانی تجارت»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۹۱.
7.    بوزان، باری، مردم دولت‌ها و هراس، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی، ۱۳۷۸.
8.    جلالی، محمد و اژئر، زهرا، «پاسخ‌گویی دولت: جایگاه، ارکان و پیش شرطها»، پژوهش‌های حقوق تطبیقی، ش1، ۱۳۹۵.
9.    خامنه‌ای، سیدعلی، بیانات در دیدار رئیس و اعضای مجلس خبرگان رهبری، 14/6/1393: KHAMENEI.IR
10.    خرازی، محسن، بدایة المعارف الالهیة، قم: مؤسسه نشر اسلامی، ۱۴۳۲ق.
11.    خردمند، محسن، «جایگاه فقهی شفافیت اطلاعات حکومت اسلامی»، نشریه حکومت اسلامی، ش92، ۱۳۹۸.
12.    دورکیم، امیل، درباره تقسیم کار اجتماعی، ترجمه باقر پرهام، تهران: نشر مرکز، ویرایش دوم، ۱۳۸۱.
13.    راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بی‌جا: انتشارات مرتضوی، چ2، ۱۳۷۶.
14.    ربیعی، علی، مطالعات امنیت ملی، تهران: وزارت امور خارجه، ۱۳۸۳.
15.    رضایی، پروین و درتاج، فریبرز، مهاجرت نخبگان، پدیده‌ای برای تأمل، کرمان: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی ـ درمانی کرمان، ۱۳۸۷.
16.    رنانی، محسن و مؤیدفر، رزیتا، سرمایه اجتماعی و توسعه در ایران، تهران: طرح نو، ۱۳۸۹.
17.    روشه، گی، مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی عمومی، ترجمه هما زنجانی‌زاده، تهران: سمت، ۱۳۸۷.
18.    زاهدی، شمس‌السادات و خانباشی، محمد، «از اعتماد عمومی تا اعتماد سیاسی (پژوهشی پیرامون رابطه اعتماد عمومی و اعتماد سیاسی در ایران)»، پژوهش‌های مدیریت در ایران، ش4، ۱۳۹۰.
19.    طباطبایى، سیدمحمدحسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج19، قم: اسماعیلیان،‌ چ2، ۱۳۹۰ق.
20.    طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج5، تهران: ناصر خسرو، چ3، ۱۳۷۲.
21.    غزالی، محمد، المستصفی من علم الاصول. قاهره: سدرة المنتهی، بی‌تا.
22.    فیومی، احمدبن محمد، المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى، ج2، قم: دارالهجرة، ۱۳۸۳. 
23.    قاضی، ابوالفضل، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۶۸.
24.    قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
25.    کاظمی خلخالی، زین‌العابدین، توحید مفضل و اخلاق، تهران: حجر، ۱۳۶۱.
26.    کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، مصحح: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، ج1و3، تهران: دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۶۳.
27.    کوهن، کارل، دموکراسی، ترجمه فریبرز مجیدی، تهران: خوارزمی، ۱۳۷۳.
28.    لازار، ژودیت، افکار عمومی، ترجمه مرتضی کتبی، تهران: نشر نی، ۱۳۸۶.
29.    متیو، برتران، قانون، ترجمه مجید ادیب، تهران: میزان، ۱۳۹۱.
30.    محمدی ری‌شهری، محمد، فلسفه وحی و نبوت، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چ8، ۱۳۷۱.
31.    محمدی ری‌شهری، محمد، حکمت‌نامه پیامبر اعظم9، ج8، قم: دارالحدیث، 1387.
32.    مصباح یزدی، محمدتقی، نقد و بررسی مکاتب اخلاقی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، ۱۳۸۴.
33.    مک لاود، کرولین، دانشنامه فلسفه استنفورد: اعتماد، ترجمه امیرحسین خداپرست، تهران: ققنوس، ۱۳۹۵.
34.    منطقی، محسن و شریفی، احمدحسین، «فرآیند «اکتشاف» نظریه اخلاقی اسلام در موضوع «سکوت سازمانی»»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهش‌نامه اخلاقی، ش42، ۱۳۹۷.
35.    میرحسینی، بی بی محبوبه، «بررسی ابعاد حفظ اسرار و نقش آن در امنیت از منظر آیات و روایات»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قرآن و حدیث، ۱۳۹۳.
36.    ورعی، سیدجواد، حقوق و وظایف شهروندان و دولتمردان، قم: دبیرخانه مجلس خبرگان،‌ ۱۳۸۱.
37.    Ellington, Thomas c, "Secrecy and disclosure: Policies and consequences in the American experience" In Government Secrecy, Published online, 2015
38.    Williamson Victori, and Domminic Murphy, Neil Greenb, "COVID-19 and experiences of moral injury in front-line key workers" Published by Oxford University prees on behalf of the socity of Occupational Medicine, 2020.