دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

بررسی مقایسه‌ای نظریه‌ وضع طبیعی از دیدگاه جان لاک و علامه طباطبایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی و استاد علوم سیاسی جامعه المصطفی العالمیه

2 دانش پژوه دکتری قرآن و علوم سیاسی جامعة المصطفی العالمیة

چکیده

نظریه‌ وضع طبیعی که سنگ بنای نظریه‌های قرارداد اجتماعی است، ابداع فیلسوفان سیاسی غرب نیست و در قرآن و روی کرد سیاسی تفسیری علامه طباطبایی دارای پیشینه است. این نظریه به وضعیت ما قبل مدنی انسان و غیبت فرمان روایی سیاسی اشاره دارد. با توجه به این که نبودِ مطالعه‌ مقایسه‌ای میان فیلسوفان سیاسی غرب و مسلمان پیرامون نظریه‌ وضع طبیعی به شدت احساس می‌شود، مقایسه‌ دیدگاه لاک و علامه در این خصوص ضروری به نظر می‌رسد. بنابراین، در این جستار با روش مقایسه‌ای تحلیلی، دیدگاه لاک و علامه طباطبایی بررسی خواهد شد. پرسش نوشتار حاضر این است که وجوه اشتراک و افتراق دیدگاه لاک و علامه چیست؟ بر اساس نتایج پژوهش، لاک و علامه هردو معتقدند که انسان‌ها در وضع طبیعی، گرایش به صلح و هم‌گرایی داشتند و واگرایی امری عارضی بود؛ هردو انسان را مدنی بالاضطرار می‌دانند، ولی لاک به قانون طبیعی (عقل) و علامه به فطرت (شریعت تکوینی) ارجاع می‌دهند؛ لاک راه برون‌رفت از وضع طبیعی را تکیه بر عقل می‌داند، ولی علامه بر بازگشت به دین و پیروی از پیامبران تأکید می‌کند. پرسش لاک در باره چگونگی وضع طبیعی در غیبت فرمان‌روایی سکولار است، ولی پرسش علامه پیرامون چگونگی وضع طبیعی در غیبت فرمان‌روایی دینی و نبود پیامبران الهی است. با توجه به این‌که وضع طبیعی ترسیم‌شده در دیدگاه علامه جنبه‌ واقع‌نمایی دارد و وضع طبیعی لاک جنبه‌ نمادین، به نظر می‌رسد که نظریه‌ وضع طبیعی علامه توانِ پاسخ‌گویی به اِشکالِ غیر واقعی بودن این نظریه را دارد.    

کلیدواژه‌ها


1.    قرآن کریم.
2.    آلوسی، محمود بن عبدالله‏، روح المعانی فی تفسیرالقرآن العظیم والسبع المثانی، ج1، بیروت: دارالکتب‌ العلمیة، 1415ق. 
3.    ابن سلیمان، مقاتل، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ج1، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1423ق.
4.    ابومسلم اصفهانی، محمد بن بحر، موسوعة تفاسیرالمعتزلة، ج3، بیروت: دارالکتب العلمیة‏، 2009م.
5.    الیاده، میرچا، رساله در تاریخ ادیان، ترجمه جلال ستاری، تهران: سروش، 1372. 
6.    اوژه، مارک و پل‌کولن، ژان، انسان‌شناسی، ترجمه ناصر فکوهی، تهران: نشر نی، 1388.
7.    بالاندیه، ژرژ، انسان‌شناسی سیاسی، ترجمه فاطمه گیوه‌چیان، تهران: آران، 1374.
8.    برتون، رولان، قوم‌شناسی سیاسی، ترجمه ناصر فکوهی، تهران: نشر نی، 1380.
9.    توماس، لوید، راهنمای در باب حکومت لاک، ترجمه عباس اسکوییان، تهران: حکمت، 1387.
10.    جوادی آملی، عبدالله، تسنیم: تفسیر قرآن کریم، ج10، قم: اسراء، 1385.
11.    حسنی بافرانی، طلعت، «تحلیل تفسیری آیه 213 بقره در تفاسیر فریقین»، نشریه مطالعات تفسیری، سال دهم، ش37، 1398.
12.    حویزی، عبدعلی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم: اسماعیلیان، چ4، 1415ق.
13.    رضا، محمدرشید، تفسیر القرآن الحکیم الشهیر، بتفسیر المنار، ج2، بیروت: دارالمعرفة، 1414ق.
14.    روسو، ژان ژاک، قرارداد اجتماعی(متن و در زمینه متن)، ترجمه مرتضی کلانتریان، تهران: آگه، 1379.  
15.    ریویر، کلود، انسان‌شناسی سیاسی، ترجمه ناصر فکوهی، تهران: نشر نی، 1382.
16.    زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، ج1، بیروت: دارالکتب العربی، چ3، 1407ق.
17.    سمرقندی، نصربن محمد، تفسیر السمرقندی المسمی بحرالعلوم، ج1، بیروت: دارالفکر، 1416ق.
18.    صنعانی، عبدالرزاق بن همام، تفسیر القرآن العزیز، ج1، بیروت: دارالمعرفة، 1411ق.
19.    طالقانی، سیدمحمود، تفسیر پرتوی از قرآن، ج2، تهران: شرکت سهامی انتشار، چ4، 1362.
20.    طباطبایی، سیدمحمدحسین، اصول فلسفه رئالیسم، قم: بوستان کتاب، 1387.
21.    طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج2و10، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏، چ2، 1390ق.
22.    طباطبایی، سیدمحمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چ5، 1374.
23.    طباطبایی، سیدمحمدحسین، رسالة الولایة، ترجمه همایون همتی، تهران: امیر کبیر، 1366. 
24.    طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع‏، ج1، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه، 1412ق.
25.    طبری، محمدبن جریر، جامع‌البیان فی تفسیرالقرآن (تفسیر الطبری)، ج2، بیروت: دارالمعرفة، 1412ق.
26.    طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج2، بیروت: دار إحیاءالتراث العربی‏، 1409ق.
27.    عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، ج1، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة، 1380ق.
28.    فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، ج6، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چ3، 1420ق.
29.    قرطبی، محمدبن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج3، تهران: ناصر خسرو، 1364.
30.    قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج1، قم: دارالکتاب، چ3، 1363.
31.    کلوسکو، جورج، تاریخ فلسفه سیاسی، ترجمه خشایار دیهیمی، ج3، تهران: نشر نی، چ2، 1391.
32.    لاک، جان، دو رساله‌ حکومت، ترجمه فرشاد شریعت، تهران: نگاه معاصر، 1392.
33.    لاک، جان، رساله‌ای در باره حکومت، ترجمه حمید عضدانلو، تهران: نشر نی، چ6، 1387.
34.    ماتریدی، محمد بن محمد، تأویلات اهل السنة، ج2، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1426ق.
35.    مصلح، علی‌اصغر، اداراکات اعتباری علامه طباطبایی و فلسفه فرهنگ، تهران: روزگار نو، 1392.
36.    وُلف، جاناتان، درآمدی به فلسفه سیاسی، ترجمه حمید پژوهش، تهران: کتاب آمه، 1391.
37.    هابز، توماس، لویاتان، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی، چ4، 1385.
38.    همپتن، جین، فلسفه سیاسی، ترجمه خشایار دیهیمی، تهران: طرح نو، 1380.
39.    هوشنگی، حسین و دیگران، گفتارهایی در نظریه اعتباریات و نظریه اجتماعی، تهران: دانشگاه امام صادق7، 1395.
40.    Locke, Nozick and the state of nature, Justin P. Bruner, Philos Stud (2020) 177:705–726, Published online: 20 November 2018, springer.
41.    The State of Nature X: Why Leave? A Preface on the State of Nature Theory, Zachary Steven Stirparo, Spring, 2013.