دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

امکان‌‌سنجی قرائت اقتدارگرایی از نظریه فقهی ـ سیاسی آیة‌الله مؤمن قمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای اندیشه سیاسی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

2 دانش آموخته حوزه علمیه و عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

چکیده

چکیده 
مقایسه مواجهه نظری و عملی فقیهان با نظم سیاسی در دو دوره مشروطیت و انقلاب اسلامی، برخی نویسندگان را به این نتیجه‌گیری رسانده است که در دوره انقلاب اسلامی، نظریه‌پردازی فقهی عمدتاً از ایستاری اقتداگرایانه برخوردار است. در این مقاله، اعتبار این مدعا نسبت به یکی از فقیهان دوره انقلاب اسلامی، آیة‌الله محمد مؤمن قمی، با استفاده از روش توصیف و تحلیل بررسی می‌گردد. بر اساس قرائت اقتدارگرایی، در نظریه فقهی سیاسی آیةالله مؤمن قمی از مفهوم بنیادین «ولی‌ امر» بهره‌برداری می‌شود تا با تکیه بر پنج استدلال، اختیارات گسترده‌ای برای حاکمیت سیاسی اثبات گردد. در این مقاله، ادله قرائت اقتدارگرایی از نظریه فقهی سیاسی آیة‌الله مؤمن قمی ارزیابی می‌شوند و در پایان، چنین استنتاج می‌شود که ولایت ولی‌ امر شبیه حکومت مختلط در علوم سیاسی مرسوم است و مشتمل بر جریان دوجانبه قدرت از بالا به پایین و بالعکس است.    

کلیدواژه‌ها


1.    قرآن کریم.
2.    نهج البلاغه.
3.    قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
4.    ‏‫امام ‏‏‫خمینی، سید روح‌الله، ولایت ‌فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1381.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
5.    ‏‫امام ‏‏‫خمینی، سید روح‌الله، کتاب البیع، ج2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1421ق.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
6.    اداره کل امور فرهنگى مجلس شوراى اسلامى، ‏‫صورت مشروح مذاکرات شوراى بازنگرى قانون اساسى، ج3، تهران: روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، 1369.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
7.    بهداروند، محمدمهدی، بررسی وظایف و حدود اختیارات ولی ‌فقیه، برگرفته از درس‌های خارج فقه آیة‌الله محمد مؤمن قمی، قم: دفتر نشر معارف، 1393.
8.    بهداروند، محمدمهدی، حکومت حکیمانه: نقد نظریه حکمت و حکومت برگرفته از بیانات شفاهی آیة‌الله محمد مؤمن قمی، قم: صبح میثاق، 1384.
9.    ‏‫حائری یزدی، مهدی، جستارهای فلسفی، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1384.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
10.    ‏‫طبرسی، فضل‌بن‌حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج9، تهران: ناصرخسرو، 1372.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
11.    ‏‫علامه حلی، حسن‌بن‌یوسف، قواعد الأحکام، ج2و9، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1413ق.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
12.    ‏‫علیدوست، ابوالقاسم، فقه و مصلحت، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
13.    ‏‫فراتی، عبدالوهاب، نسبت مرجعیت دینی با نهاد ولایت ‌فقیه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1398.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
14.    فیرحی، داود، «رهبری و حکومت در اندیشه شهید بهشتی؛ نظریه امت و امامت»، سیاست، ش21، 1391.
15.    ‏‫فیرحی، داود، فقه و سیاست در ایران معاصر، ج2، تهران: نشر نی، 1394.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
16.    ‏‫کلینی، محمد‌بن‌یعقوب، الکافی، ج1و5، تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1407ق.‬‬‬‬
17.    لاک، جان، رساله‌ای در باره حکومت، ترجمه حمید عضدانلو، تهران: نشر نی، 1391.
18.    ‏‫مجلسی، محمدباقر، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تصحیح سیدهاشم رسولی محلاتی، ج6، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1404ق.
19.    محقق حلی، جعفربن‌حسن، المختصر النافع فی فقه الإمامیة، ج1، قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة، 1418ق.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
20.    ‏‫مفید، محمدبن‌محمد، المقنعة، قم: المؤتمر العالمی لألفیة الشیخ المفید، 1413ق.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
21.    ‏‫مقدس اردبیلی، احمد‌بن‌محمد، مجمع الفائدة والبرهان، ج14، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1403ق.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
22.    ‏‫مک‌کالوم، جرالد، فلسفه سیاسی، ترجمه بهروز جندقی، قم: کتاب طه، 1383.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
23.    مؤمن قمی، ‌محمد، «دین و مشارکت سیاسی در گفت‌وگو با آیة‌الله محمد مؤمن»، علوم سیاسی، ش7، 1378.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
24.    مؤمن قمی، ‌محمد، «ادله بیعت در قرآن»، مجله فقه اهل ‌بیت:، ش51، 1386.
25.    مؤمن قمی، ‌محمد، «قوانین ثابت و متغیر»، مجله فقه اهل ‌بیت:، ش56، 1387(الف).‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
26.    مؤمن قمی، ‌محمد، «گستره مکانی ولایت ولی امر»، مجله فقه اهل ‌بیت:، ش53، 1387(ب).
27.    مؤمن قمی، ‌محمد، الولایة الإلهیة الإسلامیة أو الحکومة الإسلامیة‌، ج1و2، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1425ق.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
28.    مؤمن قمی، ‌محمد، کلمات سدیدة فی مسائل جدیدة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1415ق.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
29.    ‏‫نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع‌الإسلام، ج15، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1404ق.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
30.    ‏‫نراقی، احمدبن‌محمدمهدی، مستند الشیعة فی احکام الشریعة، ج9، قم: آل‌البیت:‬‬‬‬، 1415ق
31.    هابز، توماس، لویاتان، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی، 1393.
32.    ‏‫همپتون، جین، فلسفه سیاسی، ترجمه خشایار دیهیمی، تهران: طرح نو، 1389.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬
33.    ‏Brooker, Paul, Non-Democratic Regimes, London, Macmillan Press, 2000.‬‬‬‬‬‬‬
34.    Linz, Juan J, Totalitarian and Authoritarian Regimes, London, Lynne Rienner Publishers, 2000.
35.    Morrow, John, History of western political thought: a thematic introduction, London, Palgrave Macmillan, 2005.