دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

قاعده تعاون بر اساس نگرش فقه حکومتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مدیر گروه فقه و اصول جامعه المصطفی

چکیده

قاعده ای رایج در کتب فقهی وجود دارد تحت عنوان حرمت اعانه علی الاثم که برگرفته از دومین آیه سوره مبارکه مائده است. اما این قاعده در حقیقت بخشی از یک قاعده کلی به نام تعاون است که به دلیل نگرش غلط به مفاد و مفهوم آیه، تنها به بخشی از آن؛ یعنی قسمت دوم توجه شده که همان نیز به نحو ناقصی است. این مشکل که ناشی از نگرش فردی به ادله و قواعد فقهی است، موجب فهم نادرست یا ناقص برخی ادله شده تا جایی که منجر به اعراض از برخی از آن ادله شده است. در این مقاله کوشش می شود، تا با بررسی این قاعده از منظر فقه حکومتی، کارکردها و ظرفیت های قاعده  تعاون واکاوی شود. به این منظور کارکردهای این قاعده در چهار سطح بررسی می شود که عبارت است از: تأسیس حکومت دینی، تأسیس و حمایت از نهادها و تشکیلات انقلابی، قانون گذاری و تکالیف فردی. 

کلیدواژه‌ها


1.    قرآن کریم. 
2.    نهج البلاغه.
3.    ابن ادریس، محمد بن احمد بن ادریس بن حسین بن قاسم بن عیسی، السرائر، ج3، قم: انتشارات اسلامی، چ2، 1410ق.
4.    ابن منظور، ابوالفضل، جمال الدین، محمد بن مکرم‌، لسان العرب، ج4و15، بیروت: دار الفکر، چ3، 1408ق‌.
5.    احسایی، ابن ابی جمهور، عوالی اللئالی، ج2، قم: دار سیدالشهداء، 1405ق.
6.    امام خمینی، سیدروح‌الله، البیع، ج2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1421ق.
7.    بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیة، ج1، قم: الهادی، 1419ق.
8.    جوادی آملی، عبدالله، «سخنرانی در یکصدمین سالگشت آخوند خراسانی»، سایت اینترنتی بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء: http://javadi.esra.ir ، 24/9/1390.
9.    جوهرى، اسماعیل بن حماد‌،، الصحاح، ترجمه احمد عبد الغفور عطار‌، ج5، بیروت: دار العلم للملایین‌، 1410ق.
10.    حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج24و27، قم: آل البیت:، 1409 ق.
11.    حلبی، ابوالصلاح، الکافی فی الفقه، ترجمه رضا استادی، اصفهان: کتابخانه امیرالمؤمنین7، 1403ق.
12.    خامنه‎ای، سیدعلی، بیانات در آغاز درس خارج فقه، 31/6/1370: http://farsi.khamenei.ir.
13.    دادخدایی، لیلا، «تعمیر پنجره‎های شکسته، دستاورد جنبش بازگشت به کیفر در آمریکا»، مجله قضاوت، ش59، 1388. 
14.    داودآبادی، محسن، «تحلیلی بر قاعده فقهی اعانه بر برّ و موارد کاربرد آن در عرصه حکومت»، پژوهش‎نامه فقهی، ش3، 1392.
15.    راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، لبنان: دارالعلم، 1412ق.
16.    سعدی، مصلح الدین، دیوان سعدی، تهران: بی نا، 1320.
17.    شهید اول، محمد بن مکی، الدروس، ج2، قم: انتشارات اسلامی، چ2، 1417ق.
18.    شهید اول، محمد بن مکی، القواعد و الفوائد، ج1، قم: مفید، 1400ق.
19.    شهید صدر، محمدباقر، اقتصادنا، قم: بوستان کتاب، چ3، 1387.
20.    شیخ انصاری، مرتضی بن محمد، المکاسب، ج1و2، قم: کنگره، 1415ق.
21.    شیخ انصاری، مرتضی بن محمد، فرائد الاصول، ج4، قم: مجمع الفکر، چ9، 1428ق. 
22.    شیخ طوسی، محمد بن الحسن، المبسوط، ج3و6، تهران: المکتبة المرتضویة، چ3، 1387ق.
23.    طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج1و5، بیروت: مؤسسه اعلمی، 1390ق.
24.    طبرسى، فضل بن حسن، ‏مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، ترجمه فضل‌الله یزدى طباطبایى و سیدهاشم رسولی محلاتی، ج3، تهران: ناصر خسرو، چ3، 1372.
25.    طیب اصفهانی، عبدالحسین، اطیب البیان، ج3و4، تهران: اسلام، چ2، 1369.
26.    عابدی، احمد، «از اخلاق باید شروع کرد»، مصاحبه با سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیةالله العظمی خامنه‌ای: http://farsi.khamenei.ir ، 8/9/1391.
27.    علیدوست، ابوالقاسم، «چهارگام برای پویایی فقه حکومتی»، مصاحبه با سایت دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیةالله العظمی خامنه‌ای: http://farsi.khamenei.ir ، 8/9/1390.
28.    فاضل لنکرانی، محمد، القواعد الفقهیة، قم: مهر، 1416ق.
29.    فراهیدى، خلیل بن احمد‌، کتاب العین، ترجمه مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، ج3و8، قم: هجرت‌، چ2، 1410ق.
30.    فیومى، احمد بن محمد مقرى‌، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، ج2، قم: منشورات دار الرضی‌، بی تا.
31.    قرشى، سیدعلى‌اکبر‌، قاموس قرآن‌، ج1و4، تهران: دارالکتب الاسلامیة، چ6، 1412ق.
32.    کلینگ، جورج ال و ویلسون، جیمز کی، «پنجره‌های شکسته، پلیس و امنیت محلی»، ترجمه محمد صادری، مجله حقوقی دادگستری، ش43، 1382.
33.    کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج2و5، تهران: دارالکتب، چ4، 1407ق.
34.    مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج29، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چ2، 1403ق.
35.    مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی أحکام القرآن، ترجمه محمدباقر بهبودی، تهران: المکتبة الجعفریة، بی‌تا.
36.    مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج3و4، تهران: دارالکتب، 1371.
37.    مهریزی، مهدی، «فقه حکومتی»، نقد و نظر، سال سوم، ش12، 1376.
38.    نراقی، احمد بن محمد، عوائد الایام فی بیان قواعد الأحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام‌، قم: دفتر تبلیغات حوزه علمیه، 1417ق.