1
استادیار دانشگاه حضرت معصومه و عضو هیئت علمی دانشگاه
2
پژوهشگر پژوهشگاه قوه قضاییه
چکیده
در اصل چهارم قانون اساسی، مهم ترین کارویژه نهاد دادرس شرعی مبنی بر پاسداری از موازین اسلامی به عنوان عالی ترین هنجار و اصلی ترین چارچوب حاکم بر هنجارهای حقوقی مورد تصریح قرار گرفته و فقهای شورای نگهبان موظف به حفاظت و حراست از این هنجار در بُعد تقنین شدهاند. نظر به این که نظارت شرعی بر کلیه قواعد حقوقی، صرف نظر از مرجع وضع قاعده اِعمال می گردد، تحلیل این امر که چه آثار حقوقی از نظارت شرعی بر قوانین و مقررات با توجه به نظرات این نهاد قابل استنتاج است، به عنوان پرسش اصلی پژوهش حاضر مطرح و هدف از آن بررسی نحوه و کیفیت تضمین حاکمیت موازین شرع بر قواعد حقوقی در رویه عملی فقهای شورای نگهبان است. بر این مبنا، آثار حقوقی هر یک از نظرات شرعی مشتمل بر مصوبات قبل و بعد از پیروزی انقلاب، با استفاده از روش کتاب خانه ای و از طریق تحلیل رویه ای و انتقادی نظرات واکاوی شدهاند. نتایج تحقیق نشان از آن دارد که این نظارت، آثاری هم چون «قابل تسری بودن نظرات شرعی به موارد مشابه»، «لازم الاجرابودن نظرات شرعی»، «ابطال قوانین و مقررات مغایر با شرع»، «قطعی و مختومه بودن نظرات شرعی» و «قابل استنادبودن نظرات شرعی در زمان سکوت قانون» را به دنبال داشته است.
1. آییننامه اجرایی تبصره (40) قانون برنامه دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، مورخ 18/3/1376 هیأت وزیران. 2. آییننامه اصلاحی، مورخ 21/12/1378 هیأت وزیران. 3. آییننامه داخلی شورای نگهبان، مصوب22/4/1379. 4. اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، صورت مشروح مذاکرات بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج1، تهران: چاپخانه مجلس شورای اسلامی، 1380. 5. پژوهشکده شورای نگهبان، نظرات شرعی فقهای شورای نگهبان بر اساس اصل چهارم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: فتحی، تدوین و تحقیق محمد و کوهی اصفهانی، کاظم، 1397. 6. تروپه، میشل، «منطق حاکم بر توجیه صیانت از قانون اساسی»، ترجمه عباسعلی کدخدایی و محمدرضا ویژه، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش66، 1383. 7. تصویبنامه اصلاحی، مورخ 10/5/1377 هیأت وزیران. 8. تصویبنامه، مورخ 21/11/1377 هیأت وزیران. 9. تصویبنامه، مورخ 26/3/1375 (اصلاحی 18/6/1375) هیأت وزیران. 10. تصویبنامه، مورخ 6/6/1373 هیأت وزیران. 11. تصویبنامههای مورخ 3/2/1375 و 10/5/1377 هیأت وزیران. 12. تقیزاده، جواد، نجابتخواه، مرتضی و قلیزاده، عادله، «مسأله نظارت اساسی قضات محاکم بر قوانین عادی»، فصلنامه راهبرد، سال بیست و چهارم، ش76، 1394. 13. راعی، مسعود و علی زمانیان جهرمی (1395)، «بررسی قلمرو دین و تبلورآن در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، مطالعات انقلاب اسلامی، سال سیزدهم، شماره 46. 14. سایت رسمی پژوهشکده شورای نگهبان: www.shors-rc.ir. 15. سایت رسمی سامانه جامع نظرات شورای نگهبان: nazarat.shora-rc.ir. 16. سایت رسمی شورای نگهبان: www.shora-gc.ir. 17. سایت رسمی مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی: www.rc.majlis.ir. 18. شاکری، حمید و قربانزاده، محمد، «تأملی بر اندیشه دادرسی اساسی، سیاسی ـ اقتصادی»، نشریه سیاسی ـ اقتصادی، ش307، 1396. 19. طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، حقوق اساسی(کلیات و رژیمهای مهم سیاسی)، تهران: میزان، چ14، 1390. 20. غمامی، محمدمهدی و دیگران، دادرسی اساسی تطبیقی؛ مطالعه مبانی، ساختارها و صلاحیتهای نهاد دادرس اساسی، تهران: پژوهشکده شورای نگهبان، چ2، 1395. 21. فاورو، لویی، «دادگاههای قانون اساسی»، ترجمه علیاکبر گرجی، نشریه حقوق اساسی، سال سوم، ش5، 1384. 22. قاضی شریعتپناهی، سیدابوالفضل، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی، تهران: میزان، چ13، 1393. 23. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، مصوب 1358 با بازنگری سال 1368. 24. قانون اصلاح مواد 1 و 3 ازدواج، مصوب 2902/1316 مجلس شورای ملی. 25. قانون اصلاحی ثبت اسناد و املاک، مصوب 18/10/1351 مجلس شورای ملی. 26. قانون افراز و فروش املاک مشاء، مصوب 22/8/1357 مجلس شورای ملی. 27. قانون امور حسبی، مصوب 2/4/1319 مجلس شورای ملی. 28. قانون آیین دادرسی مدنی، مصوب 25/6/1318 مجلس شورای ملی. 29. قانون تشکیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی کشور و انتخاب شهرداران، مصوب1375 مجلس شورای اسلامی. 30. قانون حفاظت و بهرهبرداری از جنگلها و مراتع، اصلاحی 20/1/1348 مجلس شورای ملی. 31. قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران، مصوب 10/4/1358 شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران. 32. قانون حمایت خانواده، مصوب 15/11/1353 مجلس شورای ملی. 33. قانون روابط موجر و مستأجر، مصوب 2/5/1356 مجلس شورای ملی. 34. قانون صدور چک، مصوب 16/4/1355 مجلس شورای ملی. 35. قانون مجازات عمومی، مصوب 23/10/ 1304 کمیسیون مجلس و مصوب 7/3/1352 مجلس شورای ملی. 36. قانون مدنی، مصوب 18/2/1307 مجلس شورای ملی. 37. قانون منع توقیف اشخاص در قبال تخلف از انجام تعهدات و الزامات مالی، مصوب 22/8/1352 مجلس شورای ملی. 38. کارگزاری، جواد، «دادگاه قانون اساسی: مراحل تاریخی پیشرفت و توسعه نظامهای نظارت قانون اساسی»، نشریه حقوق اساسی، سال دوم، ش10، 1383. 39. کعبی، عباس، اصغری شورستانی، محمدرضا و اصل زعیم، امیرحسین، «نقش مقدمه قانون اساسی در تفسیر اصول و شناخت اهداف و رسالتهای قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، دانش حقوق عمومی، ش10، 1393. 40. لایحه قانونی تسهیلات استخدامی و اجتماعی جانبازان انقلاب اسلامی، مصوب 13/6/1368 کمیسیون نهادهای انقلاب مجلس شورای اسلامی. 41. لایحه قانونی راجع به محدودیتداشتن مغازه گوشتفروشی، مصوب 25/4/1359 شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران. 42. لایحه قانونی راجع به نحوه اقدام نسبت به کالاهای متروکه، مصوب 18/12/1358 شورای انقلاب جمهوری اسلامی ایران. 43. منصوریان، مصطفی، «دادرسی اساسی تطبیقی؛ مفاهیم، مبانی و الگوهای دادرسی اساسی»، گزارش پژوهشی پژوهشکده شورای نگهبان، دفتر مطالعات تطبیقی، شماره مسلسل 13930001، 1393. 44. موسوی بجنوردی، محمد و دانشپور، افتخار، «بررسی فقهی ـ حقوقی جایگاه شورای نگهبان در نظام جمهوری اسلامی ایران و نحوه نظارت آن بر قوانین و مقررات»، پژوهشنامه متین، ش53، 1390. 45. موسیزاده، ابراهیم، «ضمانتاجرای مغفول در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، آموزههای حقوقی دانشگاه علوم رضوی، ش12، 1388. 46. موسیزاده، ابراهیم، جستارهایی در حقوق عمومی، تهران: خرسندی، 1393. 47. هامون، فرانسیس و واینر، سلین، «صیانت از قانون اساسی در فرانسه و ایالات متحده آمریکا»، ترجمه محمد جلالی، نشریه حقوق اساسی، سال دوم، ش2، 1383.
فقیهی, سیده فاطمه, & عساکره, زینب. (1400). تحلیل حقوقی آثار نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان بر قوانین و مقررات . فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی, 26(1), 5-28.
MLA
سیده فاطمه فقیهی; زینب عساکره. "تحلیل حقوقی آثار نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان بر قوانین و مقررات ". فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی, 26, 1, 1400, 5-28.
HARVARD
فقیهی, سیده فاطمه, عساکره, زینب. (1400). 'تحلیل حقوقی آثار نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان بر قوانین و مقررات ', فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی, 26(1), pp. 5-28.
VANCOUVER
فقیهی, سیده فاطمه, عساکره, زینب. تحلیل حقوقی آثار نظارت شرعی فقهای شورای نگهبان بر قوانین و مقررات . فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی, 1400; 26(1): 5-28.