دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

نظریه ولایت فقیه در اندیشه سیاسی آیةالله سیدعلی طباطبایی معروف به «صاحب ریاض»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

عضوهیات علمی دانشگاه آیت الله بروجردی

چکیده

 
هدف پژوهش حاضر، واکاوی نظریه ولایت فقیه در اندیشه سیاسی «آیةالله سید علی طباطبایی» است. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است و به طور عمده بر مستندات دو کتاب «ریاض المسائل» و «شرح مختصر النافع» استوار است. نظریه ولایت فقیه، حاکمیت فقیه، حوزه اختیارات فقیه، حکومت مطلوب و حکومت نامطلوب در اندیشه سیاسی «صاحب ریاض»، موضوعات کلیدی مورد بحث در این پژوهش هستند. نتایج نشان می دهد که در اندیشه سیاسی صاحب ریاض مسأله حکومت از ضروریات است و بر دو نوع حکومت عادل و جائر می‌باشد. حکومت عادل، همان حکومت مطلوب است که ریاست آن را پیامبر و امامان معصوم: برعهده دارند. در مقابل، حکومت جائر قرار دارد که هم‎کاری با آن جایز نیست. طبق نظر صاحب ریاض، در عصر غیبت، حکومت برعهده فقیه جامع ‌الشرائط بوده و رابطه دین و حکومت از ضروریات است و اجرای احکام منوط به حکومت فقیه می‌باشد. بر این اساس، صاحب ریاض واگذاری امور جامعه را به حکومت جائر نپذیرفته و تکلیف جامعه را در دوران غیبت امام تعطیل‌پذیر هم نمی‌داند. لذا از دیدگاه صاحب ریاض، حوزه اختیارات ولی فقیه بسیار گسترده است و محدوده ‌اختیارات فقیه را همان اختیارات معصوم می‌داند.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. نهج‌البلاغه.
3. آل طعمه، سلمان هادی، تراث کربلا، نجف: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1383ق.
4. ابن ادریس حلی، محمدبن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج2و3، تهران: نشر الاسلامی، 1417ق.
5. ابن مسکویه، ابوعلی، تهذیب الاخلاق، قم: نشر بیدار، 1412ق.
6. ابن مسکویه، علی بن محمد؛ احمد بن محمد، الهوامل والشوامل، به کوشش احمد امین و سید احمد صنفر، قاهره: مطبعة لجنة التألیف والترجمة والنشر، 1370ق.
7. ابوالحمد، عبدالحمید، مبانی علم سیاست، تهران: طوس، 1378.
8. بهبهانی، محمدباقر، حاشیة مجمع الفائدة و البرهان، قم: نشر علامه وحید بهبهانی، 1417ق.
9. بهبهانی، محمدباقر، مصابیح الظلام فی شرح مفاتیح الشرایع، ج2، قم: نشر علامه وحید بهبهانی، 1424ق.
10. تبریزی، جواد، ارشاد الطالب الی تعلیق علی المکاسب، ج1، قم: مطبعة مهر، 1399ق.
11. جوادی آملی، عبدالله، ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت، قم: اسراء، 1378.
12. خالقی، علی، «تحلیلی بر تفکر سیاسی فقهای شیعه در عصر ایل‌خانان»، سیاست متعالیه، ش3، 1393.
13. رجبی، محمدحسن، رسائل و فتاوای جهادی، ج1، تهران: وزارت ارشاد، 1378.
14. سروش محلاتی، محمد، دین و دولت در اندیشه اسلامی، قم: بوستان کتاب، 1378.
15. سید مرتضی، علی بن حسین موسوی، لانتصار فی انفرادات الامامیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم: 1415ق.
16. طباطبایی، سیدعلی، ریاض المسائل، ج1، 2، 4، 5، 6، 7، 8، 9، 10، 13و14، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1436ق.
17. طباطبایی، سیدعلی، شرح مختصرالنافع، تحقیق سیدمهدی رجایی، ج1، 2و4، قم: مکتبة آیة‌الله مرعشی نجفی، 1439ق.
18. طوسی، محمدبن حسن، المقنعة، ج2و14، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1379ق.
19. عالم، عبدالرحمان، بنیادهای علم سیاست، تهران: نشر نی، چ8، 1380.
20. عاملی محسن، اعیان الشیعة، ج8، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1406ق.
21. علیخانی، علی اکبر، اندیشه سیاسی متفکران مسلمان، ج7و9، تهران: پژوهش‌گاه مطالعات فرهنگی اجتماعی، 1390.
22. علی‌محمدی، حجت الله، سیر تحول اندیشه‌ ولایت فقیه در فقه سیاسی شیعه، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1387.
23. قادری، حاتم، اندیشه سیاسی در اسلام و ایران، تهران: سمت، 1378.
24. کاشف الغطاء، جعفر، کشف الغطا عن مبهمات الشریعة الغراء، قم: دفتر تبلیغات حوزه علمیه، 1422ق.
25. مطهری، مرتضی، ولاءها و ولایت‌ها، قم: صدرا، 1379.
26. مفید، علی بن نعمان، المقنعة، ج1، 2و14، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1410ق.
27. مقدس اردبیلی، احمدبن محمد، زبدة البیان فی احکام القرآن، تهران: مکتبة المرتضوی، بی‌تا.
28. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج5، قم: نشر اسماعیلیان، 1383ق.
29. میراحمدی، منصور، اندیشه سیاسی آخوند خراسانی، قم: پژوهش‌گاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1390.
30. میراحمدی، منصور، فقه سیاسی، تهران: سمت، 1395.
31. میرزای قمی، ابوالقاسم، جامع الشتات، ج1، تهران: کیهان، 1371.
32. میرزای قمی، ابوالقاسم، غنائم الایام، ج4، قم: دفتر تبلیغات حوزه علمیه، 1378.
33. نائینی، محمدحسین، تنبیه الامة و تنزیه الملة، قم: بوستان کتاب، 1382.
34. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج22و40، بیروت: دار احیاءالتراث العربی، بی‌تا.
35. نراقی، احمد، عوائد الایام، تهران: نشر وزارت ارشاد اسلامی، 1365.
36. نوروزی، محمدجواد، نظام سیاسی اسلام، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1379.