دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

کارکردهای اقتصادی دولت های اسلامی در بستر تاریخ

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی و معاون پژوهشی دانشگاه قم

2 دانشجوی دکترای اقتصاد اسلامی

چکیده

در بررسی مفهوم دولت اسلامی؛ چه در نظر و چه در عمل، نمونه هایی را می توان یافت. دولت های اسلامی که منظور، دولت های مبتنی بر مذهب شیعی و یا منتسب به شیعی می باشند در بستر تاریخ، کارکردها و اهدافی داشته اند که منجر به تمییز حکومت ها از یکدیگر گردیده است. از طرف دیگر، عملکرد دولت های اسلامی نیز گرفتار آفت رفتار حاکمان بوده است؛ آفتی که منجر به استقرار ناپایدار آنها در جغرافیای جهان اسلام گردیده است که خود این امر، منجر به نبود نظام تدبیر شایسته و به عبارت دیگر، دیوان سالاری ناکارآمد گردیده است. تأمین امنیت و پس از آن دادگری، دو هدفی است که دولت ها بیش از دیگر اهداف به آنها توجه داشته اند. از طرف دیگر و در حوزه علم نیز شاهد تلاش فقهای شیعه از دوران تشریع تا زمان کنونی می باشیم که خود گویای تفاوت نظری بین دولت اسلامی متصور با دولت های موجود از منظر کارکرد، مبانی و ساختار می باشد. جملگی موارد فوق را می توان در تلاش اندیشمندان شیعی در تشکیل حکومت؛ چه در مقام نظر و چه در مقام عمل پیدا کرد.

کلیدواژه‌ها


1. ابن الفقیه، احمدبن محمدبن اسحاق الهمدانى، البلدان، بیروت: عالم الکتب، 1416ق.
2. ابن حوقل، ابوالقاسم محمدبن حوقل النصیبى، صورة الارض، بیروت: دار صادر، 1938م.
3. ابن سینا، حسین بن عبدالله، الشفاء: الهیأت، قم: ذوی القربی، 1428ق.
4. اسپوزیتو، جان ال، دائرة المعارف جهان نوین اسلام، ترجمة حسن طارمی راد و دیگران، ج3، تهران: نشر کتاب مرجع، 1391.
5. اسکالی، فوزی، «فاس؛ شهر مولای ادریس دوم»، ترجمة ابوالحسن سروقد مقدم، مشکو‌ة، ش58 و 59، بهار و تابستان 1377.
6. انطیقه چی، ناصر و صفری فروشانی، نعمت اله، «بررسی روابط دولت های شیعی در قرن چهارم هجری»، فصلنامه تاریخ در آیینه پژوهش، سال هشتم، ش3، پاییز و زمستان ١٣٩٠.
7. بدیعی، ربیع، «نگاهی به تاریخ تحولات اقتصادی ایران» فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش91و92، پاییز و زمستان 1354.
8. برزگر، ابراهیم، تاریخ تحول دولت در اسلام و ایران، تهران: سمت، 1383.
9. بوسه، هریبرت، پژوهشی در تشکیلات دیوان اسلامی بر مبنای اسناد دوران آق قوینلو و قرا قوینلو و صفوی، ترجمة غلامرضا ورهرام، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1367.
10. بی نام، الاستبصار فى عجائب الامصار، بغداد: دار الشژون الثقافیة، 1986م.
11. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، «تاریخ تشیع»، قم: سبحان، 1389.
12. پیشوایی، مهدی، «با علویین آشنا شویم»، مجله درسهایی از مکتب اسلام، ش1، سال 31، 1370.
13. جعفری نژاد، مسعود و برجیسیان، رسول، «حکومت و فرهنگ رفتاری در فلسفه سیاسی ملاصدرا»، فصلنامه مطالعات سیاسی، دوره 1، ش4، 1388.
14. جهان بزرگی، احمد، درآمدی بر تحول نظریه دولت در اسلام، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1381.
15. چلونگر، محمدعلی، «زمینه ها و علل اقتصادی گرایش به فاطمیان در آفریقیه و مغرب»، تاریخ اسلام، ش13، بهار 1382.
16. -------------، «علل و عوامل ناپایداری حکومت شیعی فاطمیان در مغرب»، شیعه شناسی، ش34، تابستان 1390.
17. حمیری، محمدبن عبدالمنعم، الروض المعطار فى خبر الاقطار، بیروت: مکتبة لبنان، 1984م.
18. خامنه ای، سیدعلی، دیدار با کارگزاران نظام، 21/9/1380.
19. ------------، دیدار با دانشجویان کرمانشاه، 24/7/1390.
20. خسروی، محمدعلی، شیخ صدوق، تهران: اسوه، 1374.
21. خواجه میرزا، محمود، «منابع مالی دولت فاطمیان»، فصلنامه تاریخ اسلام، ش14، 1382.
22. ذیلابی، نگار، «بررسی منابع تاریخ تشکیلات اداری و مالی در دولت فاطمیان»، پژوهشنامة تاریخ و تمدن اسلامی، ش3، بهار و تابستان 1385.
23. رحیمی، عبدالرفیع، «حمدانیان و شایستگی های نظامی ـ فرهنگی سیف الدوله»، فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه اصفهان)، ش32 و 33، 1382.
24. زاهدی، محمدصادق، «قلمرو دین در آرای غزالی و ابن سینا»، پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)، دورة 9، ش1، پیاپی 17، 1390.
25. سجادی، صادق، آل ادریس در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج1، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1367.
26. ----------، آل بویه در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج1، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1369.
27. سروش محلاتی، محمد، دین و دولت در اندیشه اسلامی، قم: بوستان کتاب، 1378.
28. سیوری، راجر، ایران عصر صفوی، ترجمة کامبیز عزیزی، تهران: نشر مرکز، 1382.
29. شایسته فر، مهناز، «علل روی آوردن علویان به مازندران»، تحقیقات اسلامی، سال چهاردهم، ش1و 2، 1381.
30. شریعت، فرشاد و نادری باب اناری، مهدی، «جدال اخلاق و سیاست در اندیشه خواجه نصیرالدین طوسی و نیکولو ماکیاولی»، پژوهشنامه علوم سیاسی، دوره 7، ش1(25)، 1390.
31. شورمیج، محمد، «علل ورود علویان به طبرستان تا تشکیل دولت علوى 250ق»، تاریخ در آیینه پژوهش، ش17، 1387.
32. صادقی کاشانی، مصطفی، «دولت های شیعه؛ بررسی گرایش ها»، فصلنامة تاریخ اسلام، ش41و42، بهار و تابستان 1389.
33. صدوق، خصال، ترجمه محمدباقر کمره ای، تهران: اسلامیه، 1377.
34. عطارزاده، مجتبی، «دین سیاسی یا سیاست دینی از نگاه امام محمد غزالی»، فصلنامه تحقیقات سیاسی و بین المللی، ش2، 1388.
35. فارابی، ابونصر، رسالة فی السیاسة، دمشق: حلبونی، 2006م.
36. گالستون، ماریام، سیاست و فضیلت؛ فلسفه سیاسی فارابی، ترجمة حاتم قادری، نشر بقعه، 1386.
37. لمبتون، آن.کی.اس، دولت و حکومت در اسلام، ترجمة محمدمهدی فقیهی، تهران: نشر شفیعی، 1385.
38. ‏مغنیه، محمدجواد، دولت های شیعه در طول تاریخ، ترجمة محمد بحرینی کاشمری، ج١ ، قم: شفق، بی تا.
39. مقدسى، ابوعبدالله محمدبن احمد، احسن التقاسیم فى معرفة الاقالیم، ترجمة بی نام، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان، 1361.
40. مهاجرنیا، محسن، اندیشه سیاسی فارابی، قم: بوستان کتاب، 1380.
41. میرابوالقاسمى، سیده‌رقیه، دانشنامه جهان اسلام «مدخل حمدانیان»، ج14، تهران: بنیاد دائرة المعارف اسلامی، 1389.
42. نجفی، موسی، مقدمه تحلیلی تاریخ تحولات سیاسی در ایران (دین، دولت، تجدد)، تهران: منیر، 1378.
43. نوروزی، محمدجواد، فلسفه سیاست، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره)، 1377.
44. نویدی، داریوش، «تغییرات اجتماعی ـ اقتصادی در ایران عصر صفوی»، ترجمه هاشم آقاجری، تهران: نشر نی، 1386.
45. هلد، دیوید، شکل گیری دولت مدرن، ترجمة عباس مخبر، تهران: نشر آگه، 1386.
46. هینتس، والتر، تشکیل دولت ملی در ایران (حکومت آق قویونولو و ظهور دولت صفوی)، ترجمة کیکاووس جهانداری، تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، 1362.
47. وردی، حمیدرضا، «سکه شناسی دوره فاطمیان»، فصلنامه شناخت، ش38، تابستان1382.
48. یعقوبى، احمدبن ابى یعقوب، البلدان، ترجمة بی نام، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 2635 شاهنشاهی.
49. www.merriam-webster.com.
50. www.oxforddictionaries.com.