دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

بررسی فقهی امر به معروف و نهی از منکر در فضای مجازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی دانشگاه مازنداران (گروه فقه و حقوق )

2 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی مؤسسه آموزش عالی پارسا ـ بابلسر

چکیده

با توجه به حجم وسیعی از منکرات در فضای مجازی که دایره شمولیت آن به مراتب بیشتر از نوع سنتی آن است، لازم است به فریضه امر به معروف در آن اهمیت زیادی داده شود. در این تحقیق، پس از روشن شدن ضرورت امر به معروف و نهی از منکر در فضای اینترنتی و سایبری، این سؤالات مورد مداقه قرار گرفته اند که آیا مقتضای امر به معروف می تواند قطع اینترنت را به دنبال داشته باشد؟ آیا احتمال شرطیت تأثیر که در بسیاری از مواقع مفقود است، می تواند موجب سقوط وجوب امر به معروف و نهی منکر در فضای مجازی شود؟ آیا مراتب سه گانه امر به معروف و نهی از منکر در فضای مجازی، همچون نوع سنتی از آن واجب است؟ بر فرض وجوب امر به معروف در فضای مجازی، آیا ظرف تحقق امر به معروف و نهی از منکر اختصاص به فضای سنتی و واقعی دارند یا اینکه علاوه بر آن، امکان اجرای مراتب آن در فضای سایبری و اینترنتی نیز می باشد؟ اولاً: قطع اینترنت از باب امر به معروف، برخلاف اطلاق آیات و روایات، بنای عقلاء و ترغیب به علم و دانش است. ثانیاً: گرچه امر به معروف، مشروط به احتمال تأثیر می باشد، ولی دفعی بودن احتمال تأثیر، شرط نیست. ثالثاً: به حکم عقل، امر به معروف نیز در فضای مجازی واجب است و بر فرض اینکه وجوب امر به معروف، تنها مستند به ادله نقلیه باشد، با توجه به اطلاق ادله و تنقیح مناط، واجب است. رابعاً: امکان اجرای مراتب سه گانة امر به معروف؛ همچون فیلترینگ که از جملة مصادیق مرتبه سوم از امر به معروف است، در فضای اینترنتی وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه.
3. آخوند خراسانى، محمد کاظم بن حسین، فوائد الاُصول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1407ق.
4. ---------------------------، کفایة الأصول، قم: مؤسسه آل البیت:، 1409ق.
5. ابن ادریس، محمدبن منصوربن احمد، السرائر، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.
6. ابن براج، قاضى عبدالعزیز، المهذب، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1406ق.
7. ابن حمزة، محمدبن على بن حمزة، الوسیلة، قم: انتشارات کتابخانه آیةالله مرعشى(ره)، 1408ق.
8. اردبیلی، احمدبن محمد، مجمع الفائدة و البرهان، ج7، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
9. امام خمینی، سیدروح اللّه، المکاسب المحرمة، ج1، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، 1415ق.
10. -----------------، تحریر الوسیلة، ج1، قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم، بی تا.
11. -----------------، تهذیب الأصول، قم: دار الفکر، 1367.
12. ایروانى، على، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، ج1، قم: بوستان کتاب، 1370.
13. بای، حسینعلی و پور قهرمانی، بابک، بررسی فقهی ـ حقوقی جرایم رایانه ای، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1388.
14. جزایرى، محمدجعفر، منتهى الدرایة فی توضیح الکفایة، ج1، قم: مؤسسه دارالکتاب، 1415ق.
15. جلالی فراهانی، امیرحسین، «پیشگیری از جرایم رایانه ای»، مجله حقوق دادگستری، ش47، 1383.
16. حّر عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعة، ج16، قم: مؤسسه آل البیت:، 1409ق.
17. حلبی، ابوصلاح تقی الدین، الکافی فی الفقه، بی جا، بینا، 1403ق.
18. حلّی، جعفربن حسن، شرائع الاسلام، ج1، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چ2، 1408ق.
19. حلّی، حسن بن یوسف، مختلف الشیعة، ج4، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
20. --------------، تذکرة الفقهاء، ج9، قم: مؤسسه آل البیت:، 1414ق.
21. --------------، قواعد الاحکام، ج1، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
22. --------------، منتهى المطلب فی تحقیق المذهب، ج2، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة، 1412ق.
23. رمضان نرگسی، رضا، بررسی پدیده قاچاق زنان، اصفهان: مرکز پژوهش های اسلامی و مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان، بی تا.
24. روزنامه سیاست، یکشنبه 17 مرداد 1389.
25. روزﻧﺎﻣﻪ ﻫﻤﺸﻬﺮی، 9/8/1381.
26. سایت ویکی پدیا، دانشنامه آزاد، واژه فیلترینگ، زمان مراجعه: 24/10/1394.
27. سلاّر، حمزةبن عبدالعزیز، المراسم العلویة، قم: منشورات الحرمین، 1404ق.
28. شهید اول، محمدبن مکى، اللمعة الدمشقیه، بیروت: دار التراث، 1410ق.
29. شهید ثانی، زین الدین بن على، رسائل الشهید الثانی، قم: بوستان کتاب، 1421ق.
30. -------------------، مسالک الافهام، ج3، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1413ق.
31. صدر، سیدمحمدباقر، بحوث فی علم الأصول، ج4، بی جا، بی نا، بی تا.
32. -------------، دروس فى علم الاصول، ج1، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1418ق.
33. طباطبایى قمى، تقى، آراؤنا فی أصول الفقه، ج2، قم: محلاتی، 1371.
34. طوسى، محمدبن حسن، الاقتصاد، تهران: انتشارات کتابخانه جامع چهل‌ستون، 1375ق.
35. ---------------، تهذیب الاحکام، ج6، تهران: دارالکتب الاسلامیة، چ4، 1407ق.
36. عاملی، حسن بن زین الدین، معالم الدین، قم: بی نا، بی تا.
37. عراقى، ضیاءالدین، الاجتهاد و التقلید، قم: نوید اسلام، 1388.
38. فاضل مقداد، مقدادبن عبداللّه، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، ج1، قم: کتابخانه آیةالله مرعشى(ره)، 1404ق.
39. -------------------، کنز العرفان، ج1، قم: انتشارات مرتضوى، 1425ق.
40. قانون جرائم رایانه ای مصوب: 5/3/1388.
41. کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، ج1و5، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1407ق.
42. مجمع فقه اهل البیت، قواعد اصول الفقه، قم: المجمع العالمی لاهل البیت:، 1423ق.
43. مفید، محمّدبن محمدبن نعمان، المقنعة، قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، 1413ق.
44. موسوى حائرى، مصطفى محسن، نهایة الوصول الى کفایة الأصول، نجف: مطبعة الآداب، بی تا.
45. میرزاى قمّى، ابوالقاسم بن محمدحسن، جامع الشتات، ج1، تهران: مؤسسه کیهان، 1413ق.
46. نائینى، محمدحسین، أجود التقریرات، ج2، قم: مطبعة العرفان، 1352.
47. نجفی، محمد بن حسن، جواهرالکلام، ج21، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1404ق.