دانشجوی دکتری علوم سیاسی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)
چکیده
عقلانیت یکی از مفاهیم پرکاربرد و اساسی در مباحث مربوط به زندگی سیاسی به شمار میآید و البته در پی اندیشههایی که بر چالش میان دین و سیاست متمرکز شدند، بیش از پیش، مورد ملاحظه قرار گرفته است. ازاینرو، بررسی تمایزات عقلانیت حاکم بر حکومت اسلامی با عقلانیت مورد نظر در حکومتهای سکولار، مهم بهنظر میرسد؛ چرا که در حکومت اسلامی نمیتوان هرگونه عقلانیتی را مبنای نظر و عمل خود قرار داد. عقلانیت به معنای تبعیت کامل از استدلال صحیح و به تعبیری تبعیت از تفکر استدلالی است. در یک تقسیم کلی، عقلانیت را به دو قسم نظری و عملی تقسیم نمودهاند. عقلانیت نظری، وصف عقاید مرتبط با حکومت اسلامی قرار میگیرد و عقلانیت عملی، وصف اعمال حکومت اسلامی و کارگزاران آن. عقلانیت نظری میتواند ناظر به معرفت، هستی و انسان باشد. در مقابل، عقلانیت عملی نسبت به اهداف و رفتار سیاسی مورد توجه قرار میگیرد. عقلانیت مورد نظر در حکومت اسلامی، در دو حوزه مذکور متمایز از عقلانیت حاکم بر حکومت سکولار است. این عقلانیت، در برخی موارد، دادههای عقلانیت مورد توجه در حکومت سکولار را حداقلی دانسته و تکمیل آنها را پیشنهاد میکند و در مواردی نیز دستاوردهای آن را از اساس نادرست میپندارد و نظر یا الگوی کاملاً متفاوتی را ارائه میدهد.
1. آشوری، داریوش، دانشنامه سیاسی (فرهنگ اصطلاحات و مکتبهای سیاسی)، تهران: انتشارات مروارید، 1379. 2. آقابخشی، علی و افشاری، مینو، فرهنگ علوم سیاسی، تهران: چاپار، 1386. 3. ابن مسکویه، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق، قم: طلیعة النور، 1426ق. 4. امام خمینی، سیدروحالله، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1373. 5. ----------------، صحیفه امام، ج6 و13، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1378. 6. باربیه، موریس، دین و سیاست در اندیشه مدرن، ترجمة امیر رضایی، تهران: قصیدهسرا، 1386. 7. برلین، آیزا، چهار مقاله درباره آزادی، ترجمة محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی، 1380. 8. بشیریه، حسین، دولت عقل؛ ده گفتار در فلسفه و جامعهشناسی سیاسی، تهران: نشر علوم نوین، 1374. 9. پوپر، کارل، جامعه باز و دشمنان آن، ترجمه عزتالله فولادوند، تهران: انتشارات خوارزمی، 1380. 10. جوادی آملی، عبدالله، حق و تکلیف در اسلام، قم: أسراء، 1388. 11. --------------، نسبت دین و دنیا؛ بررسی و نقد نظریه سکولاریسم، قم: أسراء، 1390. 12. خامنه ای، سیدعلی، نرم افزار حدیث ولایت، قم: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، 29/4/1373. 13. داوری اردکانی، رضا، فلسفه، سیاست و خشونت، تهران: هرمس، 1385. 14. دوبوار، سیمون، نقد حکمت عامیانه، ترجمة مصطفی رحیمی، تهران: آگاه، 1354. 15. دوکاسه، پیر، فلسفههای بزرگ، ترجمة احمد آرام، تهران: کتاب پرواز، 1367. 16. روسو، ژانژاک، قرارداد اجتماعی، ترجمة مرتضی کلانتریان، تهران: آگاه، 1389. 17. سبزواری، محمدباقر، روضة الانوار عباسی، قم: بوستان کتاب، 1381. 18. صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم، الشواهد الربوبیة فی مناهج السلوکیة، حاشیة ملاهادی سبزواری، مشهد: مرکز نشر دانشگاهی، 1360. 19. ------------------------، المبدأ و المعاد، مقدمه و تصحیح سیدجلالالدین آشتیانی، قم: بوستان کتاب، 1380. 20. طباطبایی، محمدحسین، روابط اجتماعی در اسلام، ترجمة محمدجواد حجتی کرمانی، قم: بوستان کتاب، 1389. 21. عمید زنجانی، عباسعلی، مبانی اندیشه سیاسی اسلام، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1379. 22. فارابی، ابونصرمحمدبن محمد، التنبیه علی سبیل السعادة، مقدمة جعفر آلیاسین، تهران: انتشارات حکمت، 1371. 23. -------------------، احصاءالعلوم، مقدمة عثمان امین، بیجا: دارالفکرالعربی، 1949م. 24. -------------------، کتاب الملة و نصوص اخری، مقدمة محسن مهدی، بیروت: دارالمشرق، 1986م. 25. -------------------، آراء اهل المدینة الفاضلة و مضاداتها، مقدمة علی بوملحم، بیروت: مکتبة الهلال، 1995م. 26. -------------------، سیاسة المدنیة، مقدمة علی بوملحم، بیروت: مکتبة الهلال، 1996م. 27. فناییاشکوری، محمد، بحران معرفت؛ نقد عقلانیت و معنویت تجددگرا، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1384. 28. کانت، ایمانوئل، صلح پایدار، ترجمة محمد صبوری، تهران: بهباوران، 1380. 29. لاک، جان، رسالهای درباره حکومت، ترجمة حمید عضدانلو، تهران: نشر نی، 1388. 30. ماکیاولی، نیکلا، شهریار، ترجمة محمود ـ محمود، تهران: عطار، 1384. 31. مایکل ایچ، لسناف، فیلسوفان سیاسی قرن بیستم، تهران: نشر ماهی، 1385. 32. مبینی، محمدعلی، عقلانیت باور دینی از دیدگاه آلوین پلانتینگا، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1382. 33. مصباح یزدی، محمدتقی، کاوشها و چالشها، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1382. 34. -----------------، حقوق و سیاست در قرآن، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1384(الف). 35. -----------------، معارف قرآن (3-1): خداشناسی ـ کیهانشناسی ـ انسانشناسی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1389. 36. -----------------، معارف قرآن(5و4)؛ راه و راهنماشناسی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1384(ب). 37. -----------------، نظریه سیاسی در اسلام، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1390. 38. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج15، تهران: صدرا، 1383. 39. ملکیان، مصطفی، راهی به رهایی؛ جستارهایی در عقلانیت و معنویت، تهران: نگاه معاصر، 1381. 40. نیچه، فردریش ویلهلم، چنین گفت زرتشت، ترجمة مسعود انصاری، تهران: جامی، 1377. 41. هابز، توماس، لویاتان، ترجمة حسین بشیریه، تهران: نشر نی، 1389. 42. همیلتون، مالکوم، جامعهشناسی دین، ترجمة محمود نظریپور، تهران: تبیان، 1377. 43. هیوود، آندرو، مقدمه نظریه سیاسی، ترجمة عبدالرحمن عالم، تهران: نشر قومس، 1389.