دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

واکاوی نظارت حاکمیت در مسأله کارگزاران و حریم خصوصی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی و عضو مجلس خبرگان رهبری

2 موسسه علمی پژوهشی امام خمینی

چکیده

در نظارت حکومت بر کارگزاران ـ که همگان بر لزوم آن اذعان دارند ـ در بسیاری از موارد نظارت ملازم با نقض حریم خصوصی کارگزاران است. در چنین مواردی با توجه به اصل اولی در حریم خصوصی ـ مبنی بر لزوم احترام و ممنوعیت نقض آن ـ ناگزیر از تعیین ملاک یا ملاک‌های روشن برای دخالت حکومت در حریم خصوصی کارگزاران هستیم تا بدین وسیله موارد مجاز نقض حریم خصوصی کارگزاران مشخص شود. «عنوان نو» بشمارآمدن حریم خصوصی در منابع فقه و مطرح‌بودن مفاهیم «اضطرار و ضرورت»،«ضرر»، «مصلحت» و «حفظ نظام» به عنوان ملاکات نظارت در این مسأله و امکان خلط آنها با یکدیگر چنین تحقیقی را ضروری و لازم می‌نماید. از سوی دیگر، قلمرو نظارت حکومت بر حریم خصوصی دولتمردان و تعیین حدود و ثغور مجاز ورود به حریم خصوصی کارگزاران، پس از تعیین ملاک نیز از دیگر مسائل بسیار مهمی است که تبیین موضع فقه حکومتی درباره آن ضروری است که بطور شایسته بدان پرداخته نشده و ممکن است خلط‌ها و آشفتگی‌های علمی در تبیین آن رخ بدهد. در این نوشتار ضمن بررسی مفاهیم «اضطرار و ضرورت»، «ضرر»، «مصلحت» و «حفظ نظام» به عنوان ملاک‌های ورود حکومت به حریم خصوصی کارگزاران در مقام نظارت، حدود و ثغور قلمرو مجاز نظارت نیز تبیین شده است.

کلیدواژه‌ها


1. نهج البلاغه.
2. ابن فارس، احمد، مقاییس اللغة، ج3، قم: انتشارات دفتر تبلیغات، 1404ق.
3. ابن‌ منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج4، بیروت: دار الفکر، چ3، 1414ق.
4. احمدی میانجی، علی، اطلاعات و تحقیقات اسلام، تهران: نشر دادگستر، 1381.
5. اردبیلی، احمد، مجع الفائدة و البرهان، ج12، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
6. اسکندری، مصطفی، حکومت اسلامی و حریم خصوصی، قم: دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری، 1390.
7. اصفهانى، محمدحسین، القواعد الفقهیة و الاجتهاد و التقلید (نهایة الدرایة فی شرح الکفایة)، ج2، قم: کتابفرشی سیدالشهداء7، 1374.
8. الخوری الشرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج1، قم: منشورات کتابخانه مرعشی نجفی، 1403ق.
9. الفیاض، محمد اسحاق، محاضرات فی اصول الفقه، ج4، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1419ق.
10. امام خمینی، سید روح الله، کتاب البیع، ج2، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1421ق.
11. امام خمینی، سید روح الله، المکاسب المحرمة، ج1، قم: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1415ق.
12. امام خمینی، سید روح الله، استفتائات، ج2، قم: انتشارات اسلامی، 1422ق.
13. امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، ج17، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1378.
14. انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، ج1و2، قم: المؤتمر العالمی، 1415ق.
15. ایروانى، على، حاشیه مکاسب، ج2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1406ق.
16. ایزدهی، سید سجاد، مصلحت در فقه سیاسی شیعه، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1393.
17. جمعى از پژوهشگران، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌ بیت:، ج1، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى، 1426ق.
18. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج2، بیروت: دارالعلم، 1407ق.
19. حکیم، سید محسن، حقائق الاصول، قم: مکتبه بصیرتی، الطبعة الخامسة، 1408ق.
20. خویی، سید ابوالقاسم، صراط النجاة (مع حواشی التبریزی)، ج2، قم: مکتب نشر المنتخب، 1416ق.
21. راغب اصفهانی، ابوالقاسم، المفردات فی غرایب القران، تهران: المکتبة المرتضویة، 1362.
22. زبیدی، احمد، تاج‌العروس، ج3، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
23. سروش محلاتی، محمد، احکام حریم خصوصی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1394.
24. سروش محلاتی، محمد، مبانی حریم خصوصی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1393.
25. سیستانی، سید علی، قاعده لاضرر و لاضرار، قم: مکتب آیةالله سیستانی، 1414ق.
26. طباطبایی، سید علی بن محمد، ریاض المسائل، ج14، قم: آل‌البیت:، 1418ق.
27. طریحی، فخرالدین، مجمع‌البحرین، ج3، تهران: مکتب النشر الثقافة الاسلامیة، 1408ق.
28. عاملی، زین الدین بن علی، کشف الریبة فی احکام الغیبة، قم: مکتبة الامام صاحب الزمان(عج)، 1403ق.
29. علی‌اکبری، احسان، تجسس و حریم خصوصی، تهران: دانشگاه امام صادق7، 1391.
30. علیدوست، ابوالقاسم، فقه و مصلحت، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388.
31. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج7، بیروت: دارالهجرة، 1409ق.
32. کلانتری، علی اکبر، حکم ثانوی در تشریع اسلامی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1378.
33. گلپایگانی، محمدرضا، مجمع المسائل، قم: انتشارات هادی، بی‌تا.
34. محقق حلی، جعفر بن حسن، معارج الاصول، قم: مؤسسة آل البیت:، 1403ق.
35. محقق کرکی، علی بن حسین، جامع المقاصد، ج4، قم: مؤسسه آل البیت:، 1414ق.
36. مدرسی طباطبایی، سید محمد رضا، بررسی گسترده فقهی کذب، قم: دار التفسیر، 1392.
37. مدرسی، محمد رضا، فلسفه اخلاق، تهران: سروش، 1371.
38. مشکینی، میرزا علی، مصطلاحات الفقه، قم: نشر الهادی، بی‌تا.
39. مصباح، مجتبی، بنیاد اخلاق، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1392.
40. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن کریم، ج6، تهران: انتشارات وزارت ارشاد، 1374.
41. مکارم شیرازی، ناصر، بحوث فقهیة هامة، قم: مدرسة الامام امیر‌المؤمنین7، 1426ق.
42. منسوب به امام رضا7، فقه الرضا7، مشهد مقدس: مؤسسة آل البیت:، 1406ق.
43. میرزای قمی، ابوالقاسم، قوانین الاصول، با شرح علی قزوینی، ج2، تهران: علمیه اسلامیه، 1378ق.
44. نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، ج15، 21، 28، 29، 37و40، بیروت: داراحیاء التراث العربی، بی‌تا.
45. نراقی، محمد مهدی، جامع السعادات، ج2، قم: اسماعیلیان، 1383.
46. یعقوبی، محمد بن اسحاق، تاریخ یعقوبی، ج2، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1356.