دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

جایگاه اموال متروکه در فقه حکومتی اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه شهیدچمران اهواز

چکیده

این مقاله با هدف تبیین هرچه بیشتر فقه حکومتی اسلام و افزایش امنیت مالی در جامعه با ادله عقلی و نقلی، نظرات فقهای مختلف شیعه را مورد بررسی فقهی قرار می‎دهد و ضمن مقایسه نظرات فقها با دیدگاه‎های موجود در حقوق کشورهای دیگر، درباره ماهیت حقوقی اموال متروکه و تکلیف اموال معرض عنه و میزان توانمندی هرکدام در اداره عادلانه جامعه نیز به اظهار نظر می‎پردازد و از میان فرضیه‎ها، فرضیه اول را که موجب گسترش کارآمدی فقه و تقویت فقه حکومتی اسلام می‎گردد و با ظاهر کلام فقهای متقدم نیز سازگارتر است و با قوانین موضوعه بسیاری از کشورها نیز شباهت دارد، بر سایر فرضیه‎ها ترجیح می‎دهد و اعراض را درصورت تشخیص حاکم و اقتضای مصالح عمومی موجب قطع ارتباط مالکیت مال با مالکش می‎شناسد.  

کلیدواژه‌ها


     1.     آشتیانی، میرزا محمد حسن، کتاب القضاء، قم: داراالهجرة، چ2، 1304ق.
     2.     ابن ابی جمهور، محمد بن علی بن ابراهیم الاحصائی، الاقطاب الفقهیة علی مذهب الامامیة، تحقیق: محمد الحسون، اشراف سید محمود المرعشی، قم: نشر مکتبة آیةالله المرعشی النجفی، 1410ق.
     3.     امام خمینی، سیدروح‎الله، تحریر الوسیلة، ج2، قم: دارالکتب العلمیة اسماعیلیان، بی‎تا.
     4.     ----------------، صحیفه نور، گردآوری: مرکز فرهنگی مدارک انقلاب اسلامی، ج21، تهران: سازمان انتشار و آموزش انقلاب اسلامی، 1361.
     5.     انصاری، مرتضی، کتاب النکاح، قم: مجمع الفکر الاسلامی، ‌۱۴۱۵ق‌.
     6.     -----------، فرائد الاصول، اعداد التحقیق، لجنة التحقیق لتراث الشیخ الاعظم، ج1، قم: مجتمع الفکر الاسلامی، 1419ق.
     7.     ایروانی، باقر، القواعد الفقهیة، قم: مؤسسة الفقه للطباعة و النشر، 1417ق.
     8.     بجنوردی، محمد حسن، القواعد الفقیهه، تحقیق: مهدی المهریزی، قم: ناشر، الهادی، الطبعه الاولی، 1419ق 1377ش.
     9.     بحر العلوم، سید محمد آل بحر العلوم، بلغة الفقیه، شرح و تعلیق، سید محمد تقی آل بحرالعلوم، ج2، تهران: منشور مکتبة الصادق، 1304ق.
     10.     بحرانی، آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناظرة فی احکام العترة الطاهرة، محقق: محمد تقی ایروانی و سیدعبدالرزاق مقر، ج22، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1405ق.
     11.     بطاشی، محمد بن شامس، غایة المأمول فی علم الفروع و الاصول، ج7، عمان: مطبعة الالوان الحدیثة، 1407ق.
     12.     بهوتی، منصوربن یونس،کشف القناع عن متن الاقناع، به کوشش شیخ هلال مصیلح، ج4، بیروت: بی­نا، 1402ق.
     13.     بیهقی، ابوبکر، محمدبن حسن، السنن الکبری، ج6، پاکستان: مطبعه مجلس، 1344ق.
     14.     توانا، سید موسی، الاجتهادومدیحاجاتناالیهفیهذاالعصر، بی‎جا:دارالکتب الحدیثة، بی‎تا.
     15.     تولایی، علی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، (مدخل اعراض)، تهران: مرکز دائرة المعارف اسلامی، 1379.
     16.     جعفری لنگرودی، محمدجعفر، آراء شورای عالی ثبت و شرح آن، تهران: گنج دانش، 1395.
     17.     حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعة، محقق: مؤسسه آل البیت: لاحیاء التراث، ج1، 2، 17، 18و25، قم: چ2، 1414ق.
     18.     حکیم طباطبایی، سید حسن، مستمسک العروة الوثقی، ج13، النجف الاشرف: مطبعة الادب، 1391ق.
     19.     حلی، ابی طالب محمد بن الحسن بن یوسف مطهر، ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، تعلیق: سیدحسن الموسوی الکرمانی و شیخ علی پناه الاشتهاردی، ج4، 1387ق.
     20.     حلی، ابی جعفر بن منصور بن احمد بن ادریس، السرائر، ج2، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چ2، 1410ق.
     21.     خمینی، سید مصطفی، کتاب البیع، تحقیق و نشر: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج1، تهران: 1418ق.
     22.     خوئی، سید ابوالقاسم، کتاب الاجارة الاول، (مستند العروة الوثقی کتاب الاجارة)، محاضرات آیةالله خوئی، تألیف علامه الحجة الشیخ مرتضی البروجردی المطبعة العلمیه، قم: ناشر: لطفی، 1365.
     23.     --------------، کتاب النکاح الاول، قم: ناشر: لطفی، دارالهادی المطبعة العلمیة، 1407ق.
     24.     --------------، کتاب المضاربة (مبانی العروة الوثقی کتاب المضاربة)، تقریر مبحث آیةالله سید ابوالقاسم الخوئی، تألیف محمد تقی، قم: 1408ق.
     25.     --------------، مصباح الفقاهة، (من تقریرات بحث الاستاذ الاکبر، مؤلف: میرزا محمد علی التوحیدی التبریزی، ج2، نجف اشرف: بی‎نا، بی‎تا.
     26.     -------------- منهاج الصالحین، ج2، قم: مدینة العلم آیةالله خوئی، چ8، 1410ق.
     27.     روحانی، سید محمد رضا، المرتقی الی الفقه الارقی، تقریراً لابحاث سید محمد الحسینی الروحانی، مؤلف سید عبدالصاحب الحکیم، ج1، تهران: دارالجلی، 1378ق.
     28.     ----------------، فقه الصادق، ج17و10، قم: نشر مؤسسه دارالکتاب، چ3، 1412ق.
     29.     ----------------، المسائل المستحدثة، قم: دار الکتاب، چ4، 1414ق(الف).
     30.     ----------------، منهاج الصالحین، ج2، کویت: مکتبة الآفین، 1414ق(ب).
     31.     سبحانی، محمد حسین، نخبة الازهار فی الاحکام الخیار (بحث آیةالله العظمی شیخ الشریعة الاصفهانی)، قم: المطبعة العلمیة، 1398ق.
     32.     سمرقندی، علاء الدین، تحفة الفقهاء، ج3، بیروت: دار الکتب العلمیة، چ2، 1414ق.
     33.     سیستانی، سید علی الحسینی، منهاج الصالحین، مکتبة آیة الله السید علی السیستانی، ج3، قم: مطبعة ستاره، 1416ق.
     34.     شهید اول، محمد مکی العاملی شمس الدین، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة، ج2و3، قم: تحقیق و نشر: مؤسسة النشر الاسلامی، 1412ق.
     35.     شهیدثانی (زین الدین الجبعی العاملی)، الروضه البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (شرح لمعه)، تحقیق باشراف السید محمد الکلانتر، قم: ایران، انتشارات داوری، الطبعه الاولی، 1410ق.
     36.     طباطبایی، سید علی، ریاض المسائل، قم: مؤسسه آل البیت، الحجریة،1402ق.
     37.     علامه حلی، جمال الدین ابی منصور الحسن بن یوسف بن علی المطهر، تذکرة الفقهاء،ج2و3، تبریز: المکتبة الرضویة، بی­تا.
     38.     ------------------------------------------------، منتهی المطلب، طبع قدیم، مقابله حسن پیش نماز، ج2، بی‎جا: ناشر حاج احمد تبریزی، 1333ق.
     39.     کرکی، علی بن الحسین، رسائل الکرکی، تحقیق شیخ محمد الحسون، ج4، قم: مؤسسة السید المرعشی، 1409ق.
     40.     گلپایگانی، سید محمد رضا، هدایة العباد، ج2، قم: ناشر دار القرآن الکریم، 1412ق.
     41.     ------------------، کتاب القضاء، به قلم سید علی الحسینی المیلانی، ج2، قم: 1410ق.
     42.     مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الاطهار، ج2، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1362.
     43.     محقق داماد، مصطفی، احتکار، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چ2، 1361.
     44.     --------------، قواعد فقه، بخش مدنی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها، چ4، 1380.
     45.     مصطفوی، محمد کاظم، مئة قاعدة فقهیة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چ3، 1417ق.
     46.     معین، محمد، فرهنگ معین، ج1، تهران: امیر کبیر، چ8، 1371.
     47.     مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیة، ج2، قم: مدرسة الامام امیر المؤمنین7، چ3، 1411ق.
     48.     مؤسسه چوستینان، مدونه چوستنیان فی الفقه الرومانی، ترجمه عبدالعزیز فهمی، قاهره: موسسة چوستینان، 1946م.
     49.     میرزای قمی، ابوالقاسم، جامع الشتات، تصحیح مرتضی رضوی، ج2، تهران: انتشارات کیهان، 1371ق.
     50.     نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج24، بیروت: دار احیاءالتراث العربی، 1918م.
     51.     یزدی، سید محمد کاظم، تکملة العروة الوثقی، ج1، قم: مکتبة الداوری، بی‎تا.
     52.     ----------------، حاشیة المکاسب، ج1، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1378ق.
   53.  Encyclopedia Britannica London: Encyclopedia Britanica, In 1989.
   54.  Grolier, Encyclopedia International. New York, 1971.
   55.  Merite, Student Encylopedia, US, Gllier, 1970.
   56.  Richard, Martin, Methods in Religious studies, Richard Martin Chicago. Ufc. 1989.
57.  Eliade patt, Encyclopadea of Religious ed, 1 Slamic Stude and part:     Religious, 8 tudies.