دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

مفهوم شورش و شورشی و چگونگی رو در رویی دولت اسلامی با شورشیان از منظر فقه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه شیراز، مدرس حوزه علمیه و عضو مجلس خبرگان رهبری

چکیده

از نگاه فقه، شورشیان به کسانی اطلاق می‎شود که فراتر از نقد و انتقاد، بر ضد پیشوای عادل مسلمان، قیام نمایند و بر علیه دولت اسلامی وارد جنگ شوند و یا تحرکات خشونت‎آمیز، به مقابله و معارضه با آن بر خیزند.
مقصود از «دولت اسلامی» هرگونه حاکمیتی است که توسط حاکمی عادل؛ اعم از معصوم و یا غیر او بر جوامع اسلامی اِعمال شود. گرچه سمت و سوی مستقیم روایات وارده در این باب و نیز ظاهر عبارت‎هایی از فقها، شوریدن بر امام معصوم7 است، ولی با تکیه بر دلایل و شواهدی چند، می‎توان احکام مربوط به این گروه را بر شورشیان بر ولی فقیه نیز تعمیم داد.
دولت اسلامی، پیش از هرگونه اقدام نظامی و انتظامی، باید این گروه را ارشاد و راهنمایی کند و با آنان اتمام حجت نماید و در صورت بی‎تأثیربودن این کار، مقابله انتظامی و نظامی با آنان جایز، بلکه واجب خواهد بود. ایشان در زمره کافران محسوب نمی‎شوند و لذا احکام غسل و کفن و نماز، بر کشته‎های آنان جاری است و زنان و کودکانشان به اسارت در نمی‎آیند. بحث این مقاله، به شیوۀ تحلیلی ـ توصیفی دنبال خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


     1.     قرآن کریم.

     2.     ابن ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج2، قم: کتابخانه آیةالله نجفی مرعشی، 1404ق.

     3.     ابن اثیر، مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ج1، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1364.

     4.     ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر، ج2، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1411ق.

     5.     ابن حمزه، محمد، الوسیلة الی نیل الفضیلة، قم: کتابخانه آیةالله نجفی مرعشی، 1408ق.

     6.     ابن زهره، حمزة بن علی، غنیة النزوع إلی علمی الاصول و الفروع، قم: مؤسسه امام صادق7، 1417ق.

     7.     ابن منظور، محمدبن مکرّم، لسان العرب، ج1و3، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1416ق.

     8.     احسایی، ابن ابی الجمهور، عوالی اللئالی، ج4، قم: مؤسسه سید الشهداء7، 1405ق.

     9.     انصاری، محمدعلی، الموسوعة الفقهیة المیسرة، ج2، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1415ق.

     10.     امام خمینی، سید روح الله، ولایت فقیه، تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1390.

    11.     حرّ عاملی، محمدبن حسن، وسائل الشیعة، ج1و11، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1391ق.

     12.     حلبی، ابوالمجد علی بن حسن، اشارة السبق الی معرفة الحق، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1414ق.

     13.     حمیری قمی، عبدالله بن جعفر، قرب الاسناد، تهران: انتشارات کتابخانة نینوی، بی‎تا.

     14.     دیلمی، سلّار بن عبدالعزیز، المراسم العلیة، قم: المعاونة الثقافیة للمجمع العالمی لاهل البیت:، 1414ق.

     15.     دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، ج14، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1351.

     16.     روحانی، سید محمدصادق، فقه الصادق7، ج13، قم: دارالکتاب، 1413ق.

     17.     شهید اول، محمدبن مکی، الدروس الشرعیة، ج2، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1414ق.

     18.     -----------------، اللمعة الدمشقیة، قم: دارالفکر، 1411ق.

     19.     شهید ثانی، زین الدین، الروضة البهیة، ج2، قم: انتشارات داوری، 1410ق.

     20.     صدوق، محمدبن علی، الخصال، ج1، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1403ق.

     21.     ---------------، علل الشرایع، ج1، قم: مکتبة الداوری، بی‎تا.

     22.     ---------------، کمال الدین و اکمال النعمة، قم: دارالحدیث، 1380.

     23.     طباطبایی، سیدعلی، ریاض المسائل، ج6، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1415ق.

     24.     طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج، ج2، مشهد مقدس: نشر مرتضی، 1403ق.

     25.     طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج9، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1415ق.

     26.     طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، ج1، تهران: المکتبة المرتضویة، 1408ق.

     27.     طوسی، محمدبن حسن، الخلاف، ج5، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1417ق.

     28.     ---------------، مصباح المتهجد، بیروت: مؤسسه فقه الشیعة، 1411ق.

     29.     ---------------، النهایة فی مجرد الفقه و الفتوی، بیروت: دارالاندلس، بی‎تا.

     30.     ---------------، المبسوط فی فقه الامامیة، ج7، تهران: المکتبة المرتضویة، 1351.

     31.     ---------------، الاقتصاد، قم: چاپخانه خیام، 1400ق.

     32.     ---------------، التبیان فی التفسیر القرآن، ج1، 9و10، مطبعة مکتب الاعلام الاسلامی، 1409ق.

     33.     ---------------، تهذیب الاحکام، ج4و6، دارالکتب الاسلامیة، 1365.

     34.     علامه حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام، ج2و3، قم: مؤسسه امام صادق7، 1420ق.

     35.     --------------------، منتهی المطلب، ج2، تبریز: نشر حاج احمد، 1333ق.

     36.     --------------------، تذکرة الفقهاء، ج9، قم: مؤسسه آل البیت:، 1417ق.

     37.     --------------------، ارشاد الاذهان، ج1، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1410ق.

     38.     --------------------، قواعد الاحکام، ج1، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1413ق.

     39.     عیاشی، محمدبن مسعود، تفسیر عیاشی، ج1، تهران: چاپخانه علمیه، 1380ق.

     40.     فاضل آبی، حسن بن علی، کشف الرموز، ج1، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1410ق.

     41.     فرهنگستان زبان و ادب فارسی، فرهنگ واژه‎های مصوّب فرهنگستان، ج5، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بی‎تا.

     42.     فیروز آبادی، مجدالدین، القاموس المحیط، ج4، بیروت: داراحیاء التراث العربی، 1412ق.

     43.     قاضی ابن براج، عبدالعزیز، المهذب، ج1، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1406ق.

     44.     قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، ج2، قم: مؤسسه دارالکتاب، 1404ق.

     45.     کاشف الغطاء، جعفر، کشف الغطاء، ج2، اصفهان: انتشارات مهدوی، بی‎تا.

     46.     کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، ج1، 5و8، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1365.

     47.     مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج33، بیروت: مؤسسه دارالوفاء، 1404ق.

     48.     محقق حلی، جعفربن حسن، شرایع الاسلام، ج1، تهران: انتشارات استقلال، 1409ق.

     49.     ------------------، المختصر النافع، تهران: مؤسسه بعثت، 1410ق.

     50.     معین، محمد، فرهنگ معین، ج2و3، تهران: انتشارات زرین، 1386.

     51.     مفید، محمدبن نعمان، المقنعة، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1410ق.

     52.     نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، ج21، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1362.

     53.     نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، ج11، قم: مؤسسه آل البیت:، 1408ق.