دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

قاعده‌انگاری حفظ ثغور مسلمانان در حکومت اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی دانشگاه آیةالله بروجردی

2 گروه فقه، دانشگاه علوم اسلامی رضوی

3 عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

مطالعات علوم سیاسی، حاکی از آن است که توسعه در جامعه منوط به تحقق امنیت؛ اعم از مرزهای خاکی، آبی و هوایی است. محافظت از مرزها در نظام سیاسی اسلام از اهمیت به سزایی برخوردار است. آیات و روایاتی در آموزه های اسلامی وجود دارد که مستقیماً دستور به صیانت از مرزهای مسلمانان می دهد. اهمیت مرزبانی در فقه امامیه مشهود است. لکن علی رغم جایگاه ویژه مرزبانی در نظام سیاسی اسلام، موضوع مرز در فقه امامیه در حد یک حکم فقهیِ غالباً مستحب باقی مانده است. اما ناظر بر گستردگی و اهمیت بحث حفظ مرزها در اسلام، می‎توان این موضوع را در قامت یک قاعده فقهی بحث کرد. از جمله مواردی که در دست فقیه جامع الشرائط به مثابه ابزار وضع حکم کاربرد دارد، استفاده از «قاعده فقهی» است. ویژگی مهم قاعده فقهی به دایره شمول آن باز می گردد. با دردست-داشتن قاعده فقهی، می توان مسائل مختلف را بر این قواعد، عرضه و تطبیق کرد تا سریع-تر به کشف حکم شرعی رسید. در مقاله حاضر تلاش شده است، مبتنی بر روش توصیفی ـ تحلیلی و بر اساس منابع قرآنی، روایی، عقلایی و کلام فقهی، علاوه بر اثبات وجوب مرزداری در نظام فقهی امامیه، به «قاعده‌انگاری حفظ ثغور مسلمین در حکومت اسلامی» پرداخته شود.   

کلیدواژه‌ها


1.    قرآن کریم.
2.    نهج البلاغه.
3.    آلوسی، سیّد محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: على عبدالبارى عطیة، ج2، بیروت: دار الکتب العلمیۀ، 1415 ق.
4.    ابن ابی جمهور، محمّد بن زین الدین، عوالی اللئالی العزیزیۀ فی الأحادیث الدینیۀ، تحقیق: مجتبی عراقی، ج1، قم: سیدالشهداء، 1405ق.
5.    ابن اثیر، مبارک بن محمّد، النهایۀ فی غریب الحدیث والأثر، تحقیق: محمود محمّد طناجی و طاهر احمد زاوی، ج1، قم: اسماعیلیان، چ4، 1367.
6.    ابن ادریس، محمد بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی(والمستطرفات)، تحقیق: حسن موسوی و ابوالحسن ابن ‌مسیح، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ2، 1410ق.
7.    ابن‌ بابویه، محمد‌بن‌علی، کمال‌الدین وتمام‌النعمة، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، ج2، تهران: اسلامیه، چ2، 1395ق،
8.    ابن درید، محمّد بن حسن، جمهرۀ اللغۀ، ج1و3، بیروت: دارالعلم للملایین، 1988م.
9.    ابن سیّده، علی بن اسماعیل، المحکم والمحیط الأعظم، تحقیق: عبدالحمید هنداوی، ج5، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1421ق.
10.    ابن عطیه، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق: عبدالسّلام عبدالشافی محمّد، ج1، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1422 ق.
11.    ابن‌ فارس، احمد، معجم مقاییس اللغۀ، تحقیق: عبدالسّلام محمّد هارون، ج1، قم: مکتب الأعلام الإسلامی، 1404ق.
12.    ابن ‌منظور، محمّد بن مکرم، لسان‌العرب، ج2و4، بیروت: دار صادر، چ3، 1414ق.
13.    ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبۀ الله، شرح نهج‌البلاغة لإبن‌ أبی‌الحدید، تحقیق: محمدابوالفضل ابراهیم، ج17، قم: مکتبۀ آیةالله مرعشی نجفی، 1404ق
14.    ابوالسعود، محمّد بن محمد، ارشاد العقل السلیم إلی مزایا القرآن الکریم، ج2، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
15.    ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، تحقیق: محمّدجعفر یاحقی و محمّدمهدی ناصح، ج5، مشهد مقدس: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی7، 1408ق.
16.    ابوحیان، محمّد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، تحقیق: صدقی محمّد جمیل، ج3، بیروت: دار الفکر، 1420ق.
17.    ازهری، محمّد بن احمد، تهذیب اللغۀ، ج1، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1421ق.
18.    امام خمینى، سیّدروح‌الله، تحریرالوسیلة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، 1379.
19.    امام خمینى، سیّدروح‌الله، صحیفه امام، ج16، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، چ5، 1389.
20.    امام خمینى، سیّدروح‌الله، کتاب البیع، ج2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، 1421ق.
21.    امام خمینى، سیّدروح‌الله، ولایت فقیه (حکومت اسلامی)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، چ29، 1434ق.
22.    امام خمینى، سیّدروح‌الله، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، چ2، 1423ق.
23.    باسورث، کلیفورد ادموند، سلسله‌های اسلامی جدید، ترجمه: فریدون بدره‌ای، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران، 1381.
24.    ثعالبی، عبدالرحمن بن محمّد، جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، تحقیق: محمّدعلى معوض و عادل احمد عبدالموجود، ج2، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1418ق.
25.    ثعلبی نیشابوری، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، تحقیق: ابومحمّد بن عاشور، ج3، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1422ق.
26.    جعفری تبریزی، محمدتقی، رسائل فقهی، تهران: کرامت، 1419ق.
27.    جمعى از مؤلفان، مجلة فقه أهل البیت: (بالعربیة)، ج1، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت:، بی‌تا.
28.    جوهری، اسماعیل‌بن‌حماد، الصحاح (تاج اللغۀ وصحاح العربیۀ)، ج2، بیروت: دار العلم للملایین، 1376ق.
29.    حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، ج15، قم: مؤسسه آل البیت:، 1409ق.
30.    حسینی شیرازی، سیّد محمّد، تقریب القرآن إلی الأذهان، ج1، بیروت: دار العلوم، 1424ق.
31.    حویزی، عبدعلی‌بن‌جمعه، تفسیر نور الثقلین، ج1، قم: اسماعیلیان، چ4، 1415ق.
32.    خویى، سیّدابوالقاسم، منهاج الصالحین، ج1، قم: مدینة العلم، چ28، 1410ق.
33.    راغب اصفهانی، حسین بن محمّد، مفردات ألفاظ القرآن، ج1، بیروت: دار القلم، 1412ق.
34.    زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، ج1، بیروت: دار الکتاب العربی، چ3، 1407ق.
35.    سبزواری، محمّد بن حبیب الله، إرشاد الأذهان إلی تفسیرالقرآن، ج1، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1419ق.
36.    سبزواری، محمّد بن حبیب الله، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، ج2، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1406ق.
37.    شبر، سیّد عبدالله، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، تحقیق: سیّد محمّد بحرالعلوم، ج1، کویت: مکتبۀ الألفین، 1407ق.
38.    شعیری، محمّد بن محمّد، جامع الأخبار، نجف اشرف: مطبعة حیدریة، بی‌تا.
39.    شهید ثانی، زین‌الدین‌بن‌ علی عاملی، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، ج3، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
40.    شیخ صدوق، محمّد بن علی بن بابویه، معانی الأخبار، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1403ق.
41.    طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق: محمّدجواد بلاغی، ج2و3، تهران: ناصر خسرو، چ3، 1372.
42.    طوسی، ابوجعفر، محمّد بن حسن، الجمل و العقود فی العبادات، مشهد مقدس: دانشگاه فردوسی، 1387.
43.    طوسی، محمّد بن حسن، تهذیب الأحکام، تحقیق: حسن موسوی خرسان، ج6، تهران: اسلامیه، چ4، 1407ق.
44.    طیب، عبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج3، تهران: اسلام، چ2، 1369.
45.    علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، تذکرۀ الفقهاء، ج9، قم: مؤسسة آل البیت:، لإحیاء التراث، 1416ق.
46.    علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، ج14، مشهد مقدس: مجمع البحوث الاسلامیة، 1412ق،
47.    علی‌بن‌الحسین7، امام چهارم، الصحیفۀ السجادیۀ، قم: الهادی، 1376.
48.    فاضل مقداد، جمال الدین عبدالله سیوری، کنز العرفان فی فقه القرآن، ج1، قم: منشورات المکتبة المرتضویّة للإحیاء الآثار الجعفریّة، بی‌تا.
49.    فخر رازی، محمّد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج9، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چ3، 1420ق.
50.    فراهیدی، خلیل‌بن‌احمد، کتاب‌العین، ج1و7، قم: هجرت، چ2، 1409ق.
51.    فیض کاشانی، ملا محسن، تفسیر الصافی، تحقیق: حسین اعلمی، ج1، تهران: الصدر، چ2، 1415ق.
52.    قاسمی، محمّد جمال الدین، محاسن التأویل، تحقیق: محمّد باسل عیون السود، ج2، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1418ق.
53.    کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمّد آخوندی، ج5و8، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چ4، 1407ق.
54.    مجلسی، محمّدباقر، بحارالأنوار، الجامعۀ لدرر اخبار الأئمة الأطهار، ج110، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چ2، 1403ق.
55.    مجلسی، محمدباقر، مرآۀ العقول فی شرح أخبار آل الرسول، تحقیق: سیّدهاشم رسولی محلاتی، ج18، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چ2، 1404ق.
56.    محقق حلی، نجم‌الدین جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، تحقیق: عبدالحسین محمدعلی بقال، ج1، قم: اسماعیلیان، چ2، 1408ق.
57.    محقق داماد، سیّد مصطفی، قواعد فقه، ج1، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چ12، 1406ق.
58.    مراغی، احمد بن مصطفی، تفسیر المراغی، ج4، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
59.    مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی ـ پژوهشکده فقه و حقوق، مأخذشناسی قواعد فقهی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1421ق.
60.    مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، ج2، قم: دارالکتاب الاسلامی، 1424ق.
61.    مقدس اردبیلى، احمد بن محمّد، زبدة البیان فی أحکام القرآن، تهران: المکتبة الجعفریة لإحیاء الآثار الجعفریة، بی‌تا.
62.    مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیة، ج1، قم: مدرسه امام علی بن ابیطالب7، چ3، 1411ق.
63.    مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج3، 4و7، تهران: إسلامیه، 1374.
64.    میبدی، احمد بن محمّد، کشف الأسرار و عدۀ الأبرار، تحقیق: علی‌اصغر حکمت، ج2، تهران: امیرکبیر، چ5، 1371.
65.    میرزاى قمى، ابوالقاسم بن محمّد حسن گیلانی، جامع الشتات فی أجوبة السؤالات، ج1، تهران: مؤسسه کیهان، 1413ق.
66.    نائینی، محمد حسین، فوائد الاُصول‌، ج1، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، 1376.
67.    نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام (ط. الحدیثة)، ج11، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت:، 1421ق.
68.    نوری همدانی، حسین، پایگاه درس خارج فقه، 27/12/1387.
69.    نیشابوری، نظام الدین، حسن بن محمّد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، تحقیق: زکریا عمیرات، ج2، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1416ق.