2
دانش آموخته حوزه علمیه و عضو هیأت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه (قم)
3
حقوق، حقوق، دانشگاه آیت الله بروجردی، بروجرد، ایران
چکیده
قاضی تحکیم در کنار قاضی منتصب در شرع اسلام، جهت حل اختلاف طرفین منازعه پیشبینی شده است. بررسی مشروعیت بهرهمندی از این نهاد راهگشا برای دستگاه قضا، مسأله اصلی این مقاله است. پیرامون مشروعیت اصل این نهاد، مناقشات اندکی میان فقها صورت گرفته، اما نهایتاً مشروعیت آن از جانب مشهور در زمان معصومین: پذیرفته شده است. درخصوص امکان قضاوت تحکیمی در زمان غیبت معصومین:، مشهور بر اساس برخی روایات معتقدند اگر قاضی مجتهد باشد، حکمش همواره نافذ است(چه در موضع قاضی منتصب و چه در موضع تحکیم) و اگر مجتهد نباشد، حکم او، حتی با تراضی طرفین بر حکمیتش نافذ نیست و نتیجه گرفتهاند که قاضی تحکیم تنها در زمان حضور معصوم برای کسی قابل تصور است که با وجود شرایط قضاوت، امام او را برای قضاوت منصوب ننموده باشد. در این نوشتار، ضمن بررسی ادله مشروعیت قضاوت تحکیمی، با توجه به عمومیت روایاتی که در خصوص قاضی تحکیم وجود دارد و عدم تفکیک میان زمان حضور یا غیبت معصوم در آنها و با توجه به سیره عقلا، نظر مشهور نقد گردیده و با توجه به روایت ابیخدیجه، دارابودن اجتهاد، تخصصاً از شرایط قاضی تحکیم خارج دانسته شده و مشروعیت این نهاد، جهت رفع تنازع در حکومت اسلامی زمان غیبت به اثبات رسیده است.
1. قرآن کریم. 2. ابن هشام، ابومحمد عبدالملک، السیرة النبویة، ج1و3، قاهره: چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، بیتا. 3. ابویعلی، محمد بن حسین، الاحکام السلطانیة، بیروت: دارالفکر، 1414ق. 4. انصاری، مرتضی، القضاء و الشهادات، قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، 1415ق. 5. تبریزى، جواد بن على، أسس القضاء و الشهادة، قم: دفتر مؤلف، بیتا. 6. تسخیری، محمدعلی و مشیرفر، شیوا، «حکمیت در فقه اسلامی»، مجله تحقیقات اسلامی، ش1 و 2، 1396. 7. جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران: کتابخانه گنج دانش، چ22، 1388. 8. جمعی از مؤلفین، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، ج6، تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، 1380. 9. حائری، سید کاظم، «لقطه و مجهول المالک(1)»، مجله فقه اهل بیت:، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت:، سال چهاردهم، ش56، بیتا. 10. حائری، سید کاظم، القضاء فی الفقه الإسلامی، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1415ق. 11. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج1، 18و27، قم: مؤسسه آل البیت:، 1409ق. 12. خوانساری، سیداحمد، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، ج6، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چ2، 1405ق. 13. خویی، سیدابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، ج41، قم: مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، 1422ق. 14. زحیلی، وهبه، الفقه الاسلامی وادلته، ج8، دمشق: دارالفکر، الطبعة الرابعة، 1997م. 15. سبزواری، محمد باقر، کفایة الأحکام، ج2، قم: مهر، بیتا. 16. سبزواری، سید عبدالعلی، مهذب الأحکام، ج27، قم: مکتبه آیةالله سبزواری، چ4، 1413ق. 17. سیفی مازندرانى، على اکبر، دلیل تحریر الوسیلة ـ الخمس، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، 1417ق. 18. شبیری زنجانی، سید موسی، «درس خارج فقه حوزه علمیه قم»، سایت مدرسه فقاهت، 1/10/1389. 19. شریف رضی، محمد بن الحسین، حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، بیروت: دارالمهاجر، 1406ق. 20. شهید ثانی، زین الدین بن علی بن احمد عاملی، الروضة البهیة، ج1و3، قم: انتشارات داوری، 1410ق. 21. شهید ثانی، زین الدین بن علی بن احمد عاملی، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، ج13، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1413ق. 22. صاحب بن عباد، کافی الکفاه، اسماعیل بن عباد، المحیط فی اللغة، ج5، بیروت: عالم الکتاب، 1414ق. 23. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الرسل و الملوک، تهران: چاپ افست، 1965م. 24. طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، ج3، 4و 6، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین، 1397ق. 25. طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، قم: مؤسسه نشر الفقاهة، 1417ق. 26. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، ج2، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1410ق. 27. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، قواعد الاحکام، ج3، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1413ق. 28. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة، ج5، قم: مؤسسه امام صادق7، 1420ق. 29. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، ج5، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410ق. 30. عمید زنجانى، عباسعلى، فقه سیاسى، ج3، تهران: امیر کبیر، چ4، 1421ق. 31. فاضل لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة، کتاب النکاح، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار:، 1412ق. 32. فاضل هندی، بهاء الدین محمد بن تاج الدین حسن بن محمد اصفهانی، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، ج7و10، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1416ق. 33. فضل الله، سید محمد، فقه القضاء، بیروت: دارالملاک للطباعة و النشر و التوزیع، 2004م. 34. قرشی، سیدعلیاکبر، قاموس قرآن، ج2، تهران: دارالکتب الاسلامیة، چ6، 1412ق. 35. قطب راوندی، قطب الدین، فقه القرآن، ج2، قم: مکتبة آیةالله مرعشی نجفی، چ2، 1405ق. 36. قماشی، محمدسعید، «قاضی تحکیم یا سیاست خصوصیسازی قضاوت»، مجله فقه اهل بیت:، ش10، 1376. 37. کشاورز، بهمن، نگرشی به قانون تشکیل دادگاههای عمومی و انقلاب، تهران: نشر میزان، 1374. 38. کلینی، ابوجعفر، محمد بن یعقوب، الکافی، ج1، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چ4، 1407ق. 39. گلپایگانى، سیدمحمدرضا، کتاب القضاء، ج1، قم: دار القرآن الکریم، 1413ق. 40. ماوردی، ابی الحسن علی بن محمد بن حبیب، الاحکام السلطانیة و والولایات الدینیة، کویت: مکتبةدار ابن قتیبه، 1409ق-1989م. 41. محمدی گیلانی، محمد، قضا و قضاوت در اسلام، تهران: نشر سایه، 1378. 42. معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، ج1، تهران: امیرکبیر، چ24، 1386. 43. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان، ج12، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1414ق. 44. موسوی اردبیلى، سیدعبدالکریم، فقه القضاء، ج1، قم: جامعة المفید، چ2، 1423ق. 45. موسوی گرگانی، سیدمحسن، «پژوهشی در قضاوت زن»، مجله فقه اهل بیت:، ش30، تابستان1381. 46. مؤمن قمی، محمد، مبانی تحریرالوسیلة، ج1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1422ق. 47. نجاشى، ابو الحسن، احمد بن على، رجال النجاشی ـ فهرست أسماء مصنفی الشیعة، ج1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ق. 48. نجفی، زین العابدین، «سیستم قضایی خصوصی به روش قاضی تحکیم از منظر فقه شیعه»، مقالات و بررسیها، ش77، بهار و تابستان 1384. 49. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج40و41، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی، چ7، 1981م. 50. نراقی، احمد، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، ج17، قم: مؤسسه آل البیت:، 1415ق. 51. واحدی، قدرت ا...، آیین دادرسی مدنی، ج1، تهران: نشر میزان، چ3، 1387.
حکیمیان, علی محمد, هوشمند فیروزآبادی, حسین, & چگینی, مهدی. (1399). امکانسنجی مشروعیت قضاوت تحکیمی در حکومت اسلامی در زمان غیبت. فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی, 25(4), 55-84.
MLA
علی محمد حکیمیان; حسین هوشمند فیروزآبادی; مهدی چگینی. "امکانسنجی مشروعیت قضاوت تحکیمی در حکومت اسلامی در زمان غیبت". فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی, 25, 4, 1399, 55-84.
HARVARD
حکیمیان, علی محمد, هوشمند فیروزآبادی, حسین, چگینی, مهدی. (1399). 'امکانسنجی مشروعیت قضاوت تحکیمی در حکومت اسلامی در زمان غیبت', فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی, 25(4), pp. 55-84.
VANCOUVER
حکیمیان, علی محمد, هوشمند فیروزآبادی, حسین, چگینی, مهدی. امکانسنجی مشروعیت قضاوت تحکیمی در حکومت اسلامی در زمان غیبت. فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی, 1399; 25(4): 55-84.