دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

بررسی مفهوم کیان اسلام در ادبیات فقهی ـ سیاسی فقهای امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ، گروه الهیات- فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران

2 استادیار گروه الهیات- فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران

3 استادیار گروه الهیات- فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد محلات، دانشگاه آزاد اسلامی، محلات، ایران.

چکیده

یکی از مفاهیمی که با وجود استعمال قابل ملاحظه آن در ادبیات فقهی ـ سیاسی از گذشته ای روشن و شناخته شده بی بهره است، مفهوم پرکاربرد «کیان اسلام» است و تاکنون کم تر تحقیق و پژوهشی در خصوص تغییر تاریخی، ریشه اصلی و چگونگی استعمال آن نزد فقهای امامیه صورت پذیرفته است. با بررسی به عمل آمده کاربرد اصل و کیان اسلام در کلام و قلم فقهای امامیه در سه مفهوم اصلی اساس اسلام، قلمرو اسلامی و یا هر دو مفهوم ذکرشده با هم خلاصه می شود. با مروری بر نظریات، فتاوا و نوشته های فقهای امامیه و بررسی مفهوم استفاده شده توسط آنان از این واژه فقهی ـ سیاسی می توان گفت اکثریت فقها به طور کلی مفهوم اساس اسلام را به صورت مطلق مد نظر داشته اند، ولی نگاه دقیق تر و بررسی استدلالات متقن، پژوهش را به این نتیجه می رساند که مفهوم کلی کیان اسلام از نظرگاه فقهای امامیه و با عنایت به استدلالات آن ها به منابع استنباط تلفیقی از دو مفهوم اساس اسلام و قلمرو اسلامی است که با توجه به زمینه های تاریخی، می تواند کاربردی جمعی و یا تک مفهومی داشته باشد. روش استفاده شده در این مقاله توصیفی و کتاب خانه ای است.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410ق.
3. اسدی حلّى، جمال الدین احمد بن محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ق.
4. امام خمینى، سید روح الله، تحریر الوسیلة، ج1، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم، بی‌تا.
5. حاتمی، حسین و آقاجری، هاشم، «کاوشی تاریخی در مفهوم و تطور معنایی بیضه اسلام»، فصلنامه مطالعات تاریخ اسلام، ش21، 1393.
6. حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، تحقیق الشیخ محمد الشیرازی، ج11، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
7. زبیدی، المرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج10، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
8. سبزوارى، محمد باقر بن محمد مؤمن، کفایة الأحکام، ج1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1423ق.
9. شهید اول، محمد بن مکى، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1417ق.
10. شهید اول، محمد بن مکى، اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیة، بیروت: دار التراث، 1410ق.
11. طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج5، بی‌جا: دارالمعرفة، بی-تا.
12. طوسى، ابو جعفرمحمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، ج2، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء لآثار الجعفریة، 1387ق.
13. طوسى، ابو جعفرمحمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج6، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1407ق.
14. شهید ثانی، زین الدین بن على، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشى ـ کلانتر)، ج2، قم: کتاب‌فروشى داور، 1410ق.
15. علامه حلى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، تذکرة الفقهاء، ج9، قم: مؤسسه آل البیت:، 1414ق.
16. عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج3، تهران : امیر کبیر، 1373.
17. فاضل مقداد، مقداد بن عبد الله‌، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، محقق: سید عبداللطیف حسینی کوه کمره‌ای‌، ج1، قم: انتشارات کتاب‌خانه آیةالله مرعشى نجفى، 1404ق.
18. فیض کاشانى، محمد محسن، مفاتیح الشرائع، ج2، قم: انتشارات کتاب‌خانه آیةالله مرعشى نجفى، بی‌تا.
19. کاشف الغطاء، جعفر بن خضر مالکى، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، ج4، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1422ق.
20. کاظمی، سیدمحمدصادق و درخشه، جلال، «تحلیل قدرت در اندیشه سیاسی آیةالله میرزای شیرازی»، دوفصلنامه دانش سیاسی، ش24، 1395.
21. کاووسی عراقی، محمدحسن و صالحی، نصرالله، جهادیه، فتاوای جهادیه علماء و مراجع عظام در جنگ جهانی اول، تهران: دفتر مطالعات سیاسی بین المللی وزارت امور خارجه، 1376.
22. کلینی، ابو جعفر محمّد بن یعقوب، الکافی، تحقیق مرکز بحوث دار الحدیث، ج6و9، بی‌جا: دارالحدیث، ١٤٣٠ق.
23. مجلسی، محمد تقی، لوامع صاحب‌قرانى، ج6، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1414ق.
24. محقق حلّى، نجم الدین جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه الإمامیة ، ج1، قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة، 1418ق.
25. محمد، هاشم، «بحوث من کتاب الجهاد فصل من کتاب الجهاد للفقیه الکبیرالمرحوم الشیخ جعفر کاشف الغطاء»، فصلنامه التوحید، ش4، 1403ق.
26. منتظرى، حسینعلى، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، ج2، قم: نشر تفکر، 1409ق.
27. موسوى عاملى، محمد بن علی، مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام، ج5، بیروت: مؤسسه آل البیت:، 1411ق.
28. موسوی خویى، سید ابو القاسم، موسوعة الإمام الخوئی، ج4، قم: مؤسسه احیاء آثار الإمام الخوئی;، 1418ق.
29. میرزاى قمّى، ابوالقاسم بن محمد حسن، جامع الشتات فی أجوبة السؤالات (للمیرزا القمی)، ج1، تهران: کیهان، 1413ق.
30. میرعلی، محمدعلی و رضایی، اعظم، «وجوب حفظ دارالاسلام در اندیشه و رفتار سیاسی صاحب عروه»، فصلنامه معرفت سیاسی، ش21، 1392.
31. نائینى، محمد حسین، تنبیه الامة و تنزیه الملة، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1424ق.
32. نجفی قوچانی، سید محمدحسن، برگی از تاریخ معاصر، حیات الاسلام فی احوال آیة الملک العلام، تصحیح رمضان‌علی شاکری، تهران: هفت، 1378.
33. نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تحقیق: شیخ محمد قوچانی، ج21، تهران: دارالکتاب الاسلامیة، 1404ق.
34. نراقى، احمد بن محمد مهدى، مستند الشیعة فی أحکام الشریعة، ج9، قم: مؤسسه آل البیت:، 1415ق.
35. همدانى، آقا رضا بن محمد هادى، مصباح الفقیه، ج13، قم: مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی، 1416ق.