دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

بررسی وجوب ایجاد امنیّت در فضای سایبر؛ با رویکرد فقه حکومتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشگاه اراک گروه معارف

چکیده

هدف از انجام این پژوهش، یافتن مستندات فقهی برای حکم به وجوب ایجاد تمام ابعاد امنیّت در فضای سایبر، از سوی حکومت اسلامی است؛ به نحوی که استکشاف یادشده، با روی کرد فقه حکومتی انجام شود.
روش انجام این پژوهش، «سندپژوهی» و «توصیفی ـ اکتشافی» است که با جست وجو در منابع کتاب خانه ای انجام شده است.
بعد از مفهوم شناسی تحقیق و روش شناسی نسبت به روی کرد فقه حکومتی، گزاره ها و قواعد فقهی متعدّدی در اثبات حکم به وجوب ایجاد تمام ابعاد امنیّت در فضای سایبر، از سوی حکومت اسلامی از جمله قاعده «التعزیر بما یراه الحاکم»، حرمت حفظ کتب ضلال، حدّ محاربه و اخافه عمومی، حرمت تدلیس، نجش و اجحاف در تجارت، حرمت نقض حریم خصوصی و عدم ضمان به سبب دفع مطّلع بر حریم غیر و قاعده «نفی سبیل» مستند دانسته شدند.
در نتیجه وجوب ایجاد امنیّتِ اعتقادی و مذهبی، امنیّتِ اخلاقی، امنیّت روانی، امنیّت آبرویی، امنیّت مالی و اقتصادی، امنیّت حریم خصوصی، امنیّت جانی و امنیّت اطّلاعات محرمانه ملّی در فضای سایبر به اثبات رسیده و بر اساس روی کرد فقه حکومتی و تمدّن‎ساز، علاوه بر رفتارهای سلبیِ حکومت، انجام رفتارهای ایجابی نیز ضروری دانسته شده است.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه.
3. ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، ج1، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
4. اسماعیلی، محسن و نصراللهی، محمدصادق، «پالایش فضای مجازی، حکم و مسائل آن از دیدگاه فقهی»، مجله پژوهشی دین و ارتباطات، سال بیست و سوم، ش49، 1395.
5. امام خمینی، سیدروح الله، المکاسب المحرمة، ج1و2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، چ4، 1435ق.
6. امام خمینی، سیدروح الله، تحریر الوسیلة، ج1، قم: جامعه مدرسین، چ12، 1434ق.
7. امام خمینی، سیدروح الله، تهذیب‌ الاصول، مقرّر: آیة‌الله ‌جعفر سبحانی، ج3، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1431ق.
8. باهنر، ناصر و صمدی، مجتبی، «بررسی مؤلّفه‌ غایت‌شناختی الگوی هنجاری رسانه‌های جدید اسلامی؛ تحلیلی بر تأثیر نگاه مهدوی در ترسیم الگوی رسانه مطلوب اسلامی»، مجله پژوهشی مشرق موعود، سال چهارم، ش16، 1389.
9. بجنوردی، محمدحسن، القواعد الفقهیة، ج1، قم: دلیل ما، چ4، 1430ق.
10. بهرامی، محمد، «قرآن و مسأله امنیّت ملّی»، مجله پژوهشی پژوهش‌های قرآنی، ش35، 1382.
11. تمیمی آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و درر الکلم، قم: دار الکتب الاسلامی، 1410ق.
12. حاج‌زاده، هادی و دیگران، «جایگاه امنیّت نظام سیاسی در فقه امامیّه با تأکید بر مرجع امنیّت»، مجله تحقیقات بنیادین علوم انسانی اسلامی، ش3، 1395.
13. حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة، ج12و25، قم: آل البیت:، 1409ق.
14. حسنی، سعید، بررسی‌ فقهی نشوز زوجین به ‌همراه مروری بر مباحث ‌حقوقی مرتبط، اراک: جهاد دانشگاهی، 1397.
15. حسنی، سعید، مسؤولیّت مدنی بر اساس قاعده فقهی غرور، اراک: جهاد دانشگاهی، 1396.
16. حسین نژاد، سید مجتبی و ایزدی‌فرد، علی‌اکبر، «فقه الکترونیک در الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت»، مجله پژوهشی مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، سال پنجم، ش9، 1396.
17. حسینی، مهدی و برزویی، محمدرضا، «مبانی و مؤلّفه‌های فقهی حمایت از حریم خصوصی افراد در فضای مجازی»، مجله پژوهشی مطالعات حقوق بشر اسلامی، سال ششم، ش13، 1396.
18. حیدری، عباسعلی و فاضلی داود، فاضل، آسیب‌شناسی فضای مجازی از منظر فقهی و اخلاقی، ششمین کنگره سراسری فناوری‌های نوین ایران، تحت حمایت سیویلیکا، 1396.
19. خبرگزاری بین المللی قرآن (ایکنا)، سند الگوی اسلامی ـ ایرانی پیشرفت، کد خبر: ۳۷۵۵۹۹۴؛ تاریخ انتشار: ۲۳ مهر ۱۳۹۷.
20. خسروپناه، عبد الحسین، علوم انسانی اسلامی، ج1، قم: معارف، 1393.
21. خلف‌خانی، علی، «بررسی و تحلیل مؤلّفه‌های نظریّات حوزه فقه حکومتی»، مجله تخصّصی پژوهش‌نامه فقهی، سال چهارم، ش2، 1395.
22. دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیةالله العظمی خامنه‌ای، بیانیه «گام دوم انقلاب» خطاب به ملّت ایران، تاریخ انتشار، 22 بهمن 1397. http://farsi.khamenei.ir
23. راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دار القلم، 1412ق.
24. سبحانی، جعفر، الوسیط فی اصول الفقه، ج2، قم: امام صادق7، چ8، 1394.
25. سبحانی، جعفر، فروغ ابدیّت، قم: بوستان کتاب، چ25، 1386.
26. شاکری، طوبی، «فقه حکومتی فرامذهبی با تحلیل قاعده‌ التعزیر بما یراه الحاکم، مجله پژوهشی فقه مقارن، سال یکم، ش1، 1392.
27. شبان نیا، قاسم، فلسفه سیاست، قم: مؤسسه آموزشی امام خمینی;، چ3، 1395.
28. شریفی‌دوست، حمزه و واحدجوان، وحید، درس‌نامه اخلاق در فضای مجازی، قم: معارف، 1398.
29. شهید اول، شمس الدین محمد بن مکی بن احمد عاملی، القواعد و الفوائد، ج1و2، قم: مفید، 1400ق.
30. شیخ انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، ج1و2، قم: مجمع الفکر الاسلامی، چ14، 1431ق.
31. ضیایی‌فر، سعید، فلسفه علم فقه، قم: سمت، 1392.
32. ضیایی‌فر، سعید، «روی‌کرد فقه حکومتی در فقه»، مجله پژوهشی علوم سیاسی دانشگاه باقرالعلوم، سال چهاردهم، ش53، 1390.
33. ضیایی‌فر، سعید، «ضوابط تعدّی از مورد نص»، مجله پژوهشی جستارهای فقهی و اصولی، سال دوم، ش2، 1395.
34. علیدوست، ابوالقاسم، فقه و مصلحت، تهران: پژوهش‌گاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چ2، 1390.
35. غلامی، نجفعلی و میراحمدی، منصور، «فقه فردی و فقه حکومتی، بایسته‌ها و کاستی‌ها»، مجله پژوهشی سیاست متعالیه، سال دوم، ش4، 1393.
36. کهوند، محمد، «آسیب‌شناسی شبکه اجتماعی تلگرام»، مرکز مطالعات راهبردی فضای مجازی، دانشکده علوم اجتماعی و فرهنگی دانشگاه جامع امام حسین7، 1395.
37. محقق داماد، مصطفی، قواعد فقه بخش جزائی، ج4، تهران: نشر اسلامی، چ31، 1394.
38. محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمة [با ترجمه فارسی]، ج12، قم: دار الحدیث، چ11، 1389.
39. مرتضوی‌نژاد، مهدی و میرباقری، سیدمهدی، «روش‌شناسی فقه حکومتی»، مجله تخصّصی پژوهش‌نامه‌ میان‌رشته‌ای فقهی، سال پنجم، ش2، 1396.
40. مشکانی سبزواری، عباسعلی و سعادتی، ابوالفضل، «فقه حکومتی نرم افزار توسعه انقلاب اسلامی»، مجله پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، سال دهم، ش32، 1392.
41. مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، قم: بی جا، 1377.
42. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج2،1و9، بیروت: دارالقلم، چ3، 1430ق.
43. مهرانی، ابراهیم، رسانه یا والدین دیگر، تهران: فهم، چ16، 1397.
44. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج21، 40و41، بیروت: دار إحیا التراث العربی، چ7، 1404ق.
45. نظر پور، مهدی، آشنایی با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، قم: معارف، چ21، 1389.
46. واعظی، احمد، حکومت اسلامی، قم: حوزه علمیه قم، 1386.