1
رئیس پژوهشگده نظام های اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
2
دانشجوی دکتری دانشگاه قرآن و حدیث
چکیده
«فقه حکومتی» که به رویکردی فقهی در استنباط احکام، به جهت اداره مطلوب حکومت معنا شده و نسبت به واژگانی چون «فقه سیاسی» به عنوان رشته ای تخصصی در فقه مرتبط با موضوعات و مسائل سیاسی و «فقه حکومت» به مثابه بخشی خاصّ از فقه سیاسی که به موضوعات مرتبط با نهاد حکومت می پردازد، متمایز است، در راستای مسأله حکمرانی، چگونگی اداره مطلوب به واسطه آموزه های فقهی را مدّ نظر خویش قرار داده و فقیه، به جهت به سامانی اداره مطلوب و کارآمد جامعه، به استنباط احکام فقهی می پردازد. این رویکرد فقهی که با رویکرد فقه فردی نیز در استنباط، متفاوت است، از ویژگی هایی برخوردار است که گرچه برخی از آن ها در فقه فردی نیز وجود دارد، لکن جز به واسطه این وِیژگی ها نمی توان از فقه حکومتی سخن راند. از جمله این ویژگی ها می توان به اموری چون «باور به جامعیّت دین و امکان پاسخ گویی به همه نیازها در عرصه حکومت»، «گستره ای وسیع تر از فقه فردی، مشتمل بر همه شهروندان جامعه، همه مناطق یک کشور و همه مباحث فقهی مورد نیاز اداره مطلوب جامعه»، «امکان استنباط نظام واره، لحاظ ثابتات و متغیرات در استنباط، امکان تبدیل فقه به قانون و امکان تکلیف به شخصیّت حقوقی» و «رویکرد کارآمدی در اداره جامعه و اجتهاد بر اساس اقتضائات اداره مطلوب جامعه» اشاره کرد.
1. قرآن کریم. 2. اسلامی، رضا، اصول فقه حکومتی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1387. 3. امام خمینى، سیدروح الله، صحیفه امام، ج4، 19و21، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، 1378. 4. امام خمینى، سیدروح الله، کتاب البیع، ج2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، 1379. 5. امام خمینى، سیدروح الله، کتاب الطهارة، ج1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1421ق. 6. امام خمینى، سیدروح الله، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1423ق. 7. ایزدهی، سیدسجاد، «امام خمینی و ارتقاء جایگاه فقه حکومتی»، فصلنامه حکومت اسلامی، ش64، 1391. 8. ایزدهی، سیدسجاد، «قلمرو فقه سیاسی از منظر آیةالله خامنهای»، فصلنامه حکومت اسلامی، ش84، پاییز1396. 9. ایزدهی، سیدسجاد، نقد نگرشهای حداقلی در فقه سیاسی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1392. 10. پرور، اسماعیل، «فقه حکومتی، چرایی، چیستی و چگونگی»، مجله سوره اندیشه، ش57-56، مهر و آبان ۱۳۹۰. 11. خامنهای، سید علی، بیانات در آغاز درس خارج فقه، 31/6/1370. 12. خامنهای، سید علی، بیانات در دیدار با جمعی از علما و روحانیون و طلاب، 6/1/1366. 13. خامنهای، سید علی، بیانات در دیدار روحانیون و مبلغین در آستانه ماه محرم، 13/2/1376. 14. خامنهای، سید علی، پیام به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم به مناسبت تشکیل شورای سیاستگذاری حوزه، 24/8/1371. 15. رشاد، علی اکبر، «اجتهاد موجود و اجتهاد مطلوب»، پژوهش و حوزه، ش12، زمستان1381. 16. رودگر، محمد جواد، «جامعیّت فقه سیاسی شیعه»، کتاب نقد، ش60-59، 1390. 17. سیفی مازندرانی، علی اکبر، مبانی الفقه الفعال، ج1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1425ق. 18. شهید صدر، سید محمدباقر، اقتصادنا، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، شعبه خراسان، 1417ق. 19. شهید صدر، سید محمدباقر، الاسلام یقود الحیاة، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1410ق. 20. ضیائی فر، سعید، درآمدی بر رویکرد حکومتی به فقه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1391. 21. کاشف الغطاء، جعفر، کشف الغطاء عن مبهمات شریعة الغراء، ج1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1422ق. 22. لک زایی، نجف، «مسائل فقه سیاسی»، فصلنامه دانش سیاسی، ش1، بهار و تابستان 1389. 23. مکارم شیرازی، ناصر، انوار الفقاهة، کتاب البیع، قم: انتشارات مدرسة الامام علی بن ابیطالب7، 1425ق. 24. مهریزی، مهدی، «فقه حکومتی»، فصلنامه نقد و نظر، سال سوم، ش12، 1376. 25. نصرتی، علی اصغر، تمایزات فقه و فقه سیاسی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1393. 26. هادوی تهرانی، محمد مهدی، «الشخصیات المعنویة فی الفقه الاسلامی»، مترجم: هادی نجف، حیدر، مجلة الفکر الاسلامی، ش16، دی ۱۳۷۵.