دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

جایگاه اعلان برائت از مشرکان در سیاست خارجی حکومت اسلامی از منظر فقه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 سطح4 حوزه علمیه، دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق دانشگاه قم، عضو گروه فقه و حقوق پژوهشکده حج و زیارت

2 استادیار دانشگاه قم.

3 دانشیار جامعة المصطفی العالمیة

چکیده

اسلام درباره روابط مسلمانان با غیر مسلمانان دستورات مختلفی دارد. از طرفی قبول ولایت کفار و مشرکان را برای هیچ مسلمانی نپذیرفته و از طرف دیگر نیکی به غیر مسلمانانی را که با مسلمانان سر جنگ ندارند، مطلوب دانسته است. از جهتی نیز نسبت به دشمنانی که هیچ‎گونه پیمانی را پایبند نیستند دستور جهاد داده، پیمان‎های آنها را محترم ندانسته و از آن اعلان بیزاری نموده است. اعلان برائت از مشرکان دین ستیز از دستورات خداوند است که در کنار جهاد با دشمنان از اصول سیاست خارجی حکومت اسلامی محسوب می‎شود. حقیقت این است که اعلان تبری از دشمنان دین مساله‎ای است که تا حد زیادی در طول تاریخ اسلام مغفول مانده و با شروع انقلاب اسلامی با توجه به رویکرد امام خمینی1 جان تازه‎ای گرفت. این حکم دارای پشتوانه‎های فقهی متعددی برگرفته از آیات قرآن است که در این راستا می‎توان از آیات سوره برائت، اجتناب از طاغوت، لزوم آمادگی در برابر دشمنان، به خشم در آوردن آنها و فریاد تظلم خواهی نام برد. بررسی مفهوم مشرک و نگاه ویژه به نظام شرک به عنوان نظامی که به تقابل با اسلام بر می‎خیزد، از مسائلی است که کمتر بدان پرداخته شده و این مقاله در صدد تبیین آن است؛ چراکه برائت از مشرکان غالباً با نگاه محدود تبری از شرک فردی و اعتقادی تفسیر می‎شود و وظیفه حکومت اسلامی در این زمینه نادیده انگاشته می‎شود.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. آلوسى محمود، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم‏، ج3، 5و13‏، بیروت: دارالکتب العلمیه، ‏ 1415ق.
3. ابن باز، عبدالعزیزبن‎عبدالله، مجموع فتاوی، ج6، ریاض: الرئاسه العامه للبحوث العلمیه و الافتاء، ۱۴۲۷ق.
4. ابن عادل، عمربن‎علی، اللباب فی علوم الکتاب، ج10، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1419ق.
5. ابن عاشور، محمدبن‎طاهر، التحریر و التنویر، ج10، 26و30، بیروت: مؤسسة التاریخ‏، بی‎تا.
6. ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، ج1و4، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم‌، 1404ق‌
7. ابن فوزان، صالح، مجموع فتاوى، ج1، بی‎جا: مکتبة شاملة، ‌بی‎تا.
8. ابن قاسم، عبدالرحمن‎بن‎محمد، الدرر السنیة فی الأجوبة النجدیة، ج2، بی‎جا، 1417ق.
9. ابن قدامة، عبدالله‎بن‎أحمد، مغنی المحتاج، ج5، قاهره: مکتبة القاهرة، 1388ق.
10. -----------------، الشرح الکبیر على متن المقنع، ج6، بی‎جا: دار الکتاب العربی للنشر و التوزیع، بی‎تا.
11. ابن منظور، محمدبن‎مکرم، لسان العرب، ج15، بیروت: دار صادر، چ3، 1414ق.
12. اراکى ‌محسن، نظریة الحکم فی الإسلام، قم: مجمع اندیشه اسلامى‌، 1425ق.
13. انصارى، مرتضى، کتاب المکاسب، ج1، قم: کنگره شیخ اعظم انصارى‌، 1415ق.
14. بحرانى، محمد سند، أسس النظام السیاسی عند الإمامیة‌، قم: مکتبة فدک، 1426ق‌.
15. ‌بروجردى، سیدحسین، تقریرات ثلاث، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1413ق.
16. بهوتی، منصوربن‎یونس، کشف القناع عن متن الاقناع، ج2، بیروت: دارالفکر، 1982م.
17. پژوهشکده حج و زیارت، فصلنامه میقات حج، تهران: نشر مشعر، ش4، 1372.
18. جزایرى، سیدنعمت‎الله‌، کشف الأسرار فی شرح الاستبصار‌، ج2، قم: مؤسسة دار الکتاب‌، 1408ق.
19. جزرى، ابن اثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر‌، قم: مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان، بی‏تا.
20. جوادى آملى،‏ عبدالله، جرعه‎ای از صهبای حج، تهران‏: نشر مشعر، 1386.
21. --------------، تفسیر تسنیم، ج33، قم: اسراء، 1393.
22. --------------، خمس رسائل، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1404‌ق.
23. جوهرى، اسماعیل‎بن‎حماد‌، الصحاح، ج1و6، ‌بیروت: دار العلم للملایین، 1410ق .
24. حلّى، حسن‎بن‎یوسف‎بن‎مطهر اسدى‌، تحریر الأحکام الشرعیة، ج1، مشهد: مؤسسة آل البیت:‌، بی‎تا.
25. ------------------------، تذکرة الفقهاء، قم: مؤسسة آل البیت:‌، ‌1388‍.
26. ------------------------، مختلف الشیعة، قم: دفتر انتشارات اسلامى، چ2، 1413ق‌.
27. دویش، أحمدبن‎عبدالرزاق، فتاوى اللجنة الدائمة، ج2، ریاض: رئاسة إدارة البحوث العلمیة والإفتاء، بی‎تا.
28. راغب اصفهانى، حسین‎بن‏محمد، المفردات، بیروت: دار العلم، الدار الشامیة، 1412ق. ‏
29. زبیدی، سیدمحمد مرتضی، تاج العروس، ج19، قم: دارالفکر، 1414ق. ‏‏
30. زحیلی، وهبةبن‎مصطفی، تفسیر الوسیط، ج1، دمشق: دارالفکر، 1422ق.
31. زمخشرى، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏، ج2، ‏بیروت: دار الکتاب العربی‏‏، چ3، 1407ق.
32. شباله، ماجد محمدعلی احمد، الشرک بالله انواعه و احکامه، مصر: دارالایمان، ۲۰۰5م.
33. شرف الدین، جعفر، الموسوعة القرآنیة، ج3، بیروت: دار التقریب بین المذاهب الاسلامیة، 1420ق.
34. شیرازى، سیدمحمد‌، الفقه السلم و السلام، بیروت: دار العلوم‌، 1426ق‌.
35. صاحب‎بن‎عباد، ابوالقاسم اسماعیل‎بن‎عباد، المحیط فی اللغة‌، ‌بیروت: عالم الکتاب، 1414‍ق.
36. صدر، سیدمحمد، ماوراء الفقه، ج2و3، بیروت: دار الأضواء للطباعة و النشر و التوزیع، 1420ق.
37. طباطبایى، سیدمحمدحسین‏، المیزان فى تفسیر القرآن‏، ج5، 9و20، قم‏: دفتر انتشارات اسلامى، چ5، 1417ق‏.
38. طبرسى، فضل‎بن‎حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏، ج1، 3و5، تهران: ‏انتشارات ناصرخسرو، چ3، 1372.
39. طوسى، محمدبن‎حسن، التبیان فى تفسیر القرآن، ج5و9، بیروت: دار احیاء التراث العربى، بی‎تا.
40. طیب، سیدعبدالحسین، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج12، تهران: انتشارات اسلام، 1378.
41. عاملی، محمّدبن‎مکی(شهیداول)، ذکری الشیعة، ج1، قم: مؤسسه آل البیت:، 1419ق.
42. عثیمین، محمدبن‎صالح، مجموع فتاوى، ج9، بی‎جا: دار الوطن، دار الثریا، 1413ق.
43. ---------------، الشرح الممتع، ج6، بی‎جا: دار ابن الجوزی، 1428ق.
44. ---------------، فتاوى أرکان الإسلام، ریاض: دار الثریا للنشر والتوزیع، 1424ق.
45. عمید‌ زنجانى، عباس على، فقه سیاسى، ج1، تهران: انتشارات امیر کبیر‌، چ4، 1421ق‌.
46. فخر رازى، محمدبن‎عمر، مفاتیح الغیب‏، ج15و26‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چ3، 1420ق.
47. فراهیدی، خلیل‎بن‎احمد، العین، ج4و8، قم: منشورات الهجرة، چ2، 1410ق.
48. فضل‎الله، سیدمحمدحسین‏، تفسیر من وحى القرآن‏، ج10‏، بیروت: دار الملاک، چ2، 1419ق‏.
49. قمی، محمدحسن‌، جامع الشتات فی أجوبة السؤالات، ج1، تهران: مؤسسه کیهان، 1413ق.
50. کاسانی، ابوبکربن‎مسعود، بدائع الصنائع، ج7، بی‎جا: دار الکتب العلمیة، چ2، 1406ق.
51. کاشف الغطاء، جعفربن‎خضر، کشف الغطاء، اصفهان: انتشارات مهدوى، بی‌تا.
52. کاظمى، جوادبن‎سعید، مسالک الافهام إلى آیات الأحکام، ج2، تهران: کتاب‎فروشى مرتضوى، چ2، 1365ش.
53. کلینی، محمدبن‎یعقوب، الکافی، ج2، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چ4، 1407ق.
54. لجنة الفتوى بالشبکة الإسلامیة، فتاوى الشبکة الإسلامیة، ج2و5، بی‎جا: مکتبة‌ شاملة، بی‎تا.
55. مبارکفوری، عبیدالله‎بن‎محمد عبدالسلام، مرعاة المفاتیح شرح مشکاة المصابیح، ج7، بنارس الهند: ادارة البحوث العلمیة والدعوة والافتاء، الجامعة السلفیة، چ2، 1404ق.
56. مجلسی، محمدبن‎باقر، مرآة العقول، ج10، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چ2، 1404ق.
57. مرکز تحقیقات حج، صحیفه حج، ج1و2، تهران: نشر مشعر، چ2، 1387.
58. مطهرى، مرتضی، مجموعه آثار، ج3و15، تهران: انتشارات صدرا، 1426ق.
59. مغنیه، محمدجواد، تفسیر الکاشف‏، ج4‏، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1424ق.
60. مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج8و23، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1374.
61. منتظرى، حسینعلى، دراسات فى ولایة الفقیه و فقه‌الدولة الاسلامیة، ج2، قم: نشر تفکر، ۱۴۰۹ق.
62. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج21و28، تهران: دارالکتب الاسلامیة، چ7، 1392ق.
63. نووی، محیی الدین یحیى‎بن‎شرف، المجموع، ج15و19، بی‎جا: دار الفکر، بی‎تا.
64. وحید بهبهانى، محمدباقر، مصابیح الظلام‏، ج1‏، قم: مؤسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، 1424ق‏.
65. وزارة الأوقاف والشؤون الإسلامیة، الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ج20، الکویت: طبع الوزارة، 1427ق.
66. یزدى، سیدمحمدکاظم، تکملة العروة الوثقى، ج1، قم: کتاب‎فروشى داورى‌، 1414ق.