دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

مبانی فقهی جریمه مالی در فقه امامیه و فقه اهل سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم‎شناسی و عضو هیأت علمی دانشگاه کاتب

چکیده

مشروعیت جریمه مالی در حکومت اسلامی، یکی از چالش‌های جدی فقهای امامیه بوده و در فقه اهل سنت نیز این مسأله مورد اختلاف است. بطورکلی در فقه‌ اسلامی؛ اعم از فقه امامیه و فقه اهل سنت، دو ‌‌دیدگاه متفاوت نسبت به جریمه مالی مطرح است. فقهای متقدم شیعه به دلیل مواجه‎نبودن به پرسش‎های فقهی در حوزه حکومت اسلامی تأملات کمتری نسبت به فقه حکومتی داشته و تعزیرات شرعی را محدود در دایره نصوص شرعی؛ یعنی زدن کمتر از حد‌،‌‌حبس و توبیخ می‌دانسته جریمه مالی و محرومیت از حقوق سیاسی و مدنی و ... را مشروع نمی‎دانند، ولی برخی از فقهای معاصر که بعد از تأسیس نظام جمهوری اسلامی نظریه‎پردازی نموده و تأملات بیشتری درحوزه فقه حکومتی نموده‎اند، معتقدند حکومت اسلامی می‎تواند جریمه مالی را وضع نماید. در این راستا به ضرورت حفظ‌،‌ انتظام و مصلحت امت اسلامی استدلال نموده روایات و شواهد تاریخی مستند به معصوم را شاهدی برای اثبات دیدگاه خود می‎آورند.
در فقه اهل سنت نیز دو نظریه مطرح است. برخی قائل به جواز جریمه مالی هستند و برخی دیگر معتقد به حرمت جریمه مالی نظر داده‎اند. ‌هر دو گروه، برای اثبات نظریه خودشان دلایلی آورده‎اند، ولی مشروعیت جریمه مالی به عنوان مجازات تعزیری در دانش فقه از مبانی قوی‎تری برخوردار است که نباید در مشروعیت آن تردید روا داشت.

کلیدواژه‌ها


1. ابن قدامه، عبدالله بن احمد، مغنی المحتاج، ج10، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‎تا.
2. امام خمینی، سیدروح‎الله، موسوعه امام خمینی، ج10، تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1392.
3. انصاری، قدرت‎الله و دیگران، تعزیرات از دیدگاه فقه و حقوق جزا، قم: پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی، چ2، 1385.
4. تبریزی، میرزا جواد، تنقیح مبانی الاحکام، قم: مطبعة شریعت، چ2، 1385.
5. جزیری، عبدالرحمن، الفقه علی المذاهب الاربعة، ج5، بیروت: دار الفکر، 1422ق.
6. جوزی، محمد بن قیم، الطرق الحکمیه والسیاسته الشرعیه، بیروت: شرکة دار الارقم، 1419ق.
7. حائری، سیدکاظم، «انواع تعزیرات و ضوابط آن»، فقه اهل بیت، سال سیزدهم، ش51، 1386.
8. حر عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، مؤسسه آل البیت: لاحیاء التراث، 1414ق.
9. حسنی، عبدالحمید، البدائل الشرعیة للعقوبات الوضعیة، اطلس العالمیة للنشر، 1488ق.
10. حلی، جمال الدین احمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، ج5، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
11. حلی، حسن بن یوسف، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیة، ج5، قم: مؤسسه امام صادق7، 1422ق.
12. خویی، سیدابوالقاسم، صراط النجاة (حاشیه میرزاجواد تبریزی)، ج1، قم: نشر المنتخب، 1416ق.
13. --------------، مبانی تکلمة المنهاج، موسوعة امام خویی، مؤسسة الخویی الاسلامیة، چ2، 1430ق.
14. زحیلی، محمد، النظریات الفقهیة، ج7، دمشق: دارالقلم، 1993م.
15. زحیلی، وهبه، فقه الاسلامی و ادلته، ج7، دمشق: دار الفکر، 1418ق.
16. صافی گلپایگانی، لطف‎الله، التعزیر انواعه و ملحقاته، ج1، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1404ق.
17. صانعی، یوسف، استفتائات قضایی، قم: مؤسسه فرهنگی و هنری فقه الثقلین، چ4، 1390.
18. طائی، یحیی، التعزیر فی الفقه الاسلامی، قم: بوستان کتاب، 1381.
19. عبدالله، محمد، ولایة الحسبة فی الاسلام، قاهره: مکتبة الزهراء، بی‎تا.
20. عوده، عبدالقادر، التشریع الجنایی الاسلامی، ج1، بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیة، 2009م.
21. عیسی العمری، محمد شلال العانی، فقه العقوبات فی الشریعة الاسلامیة، بی‎جا: دار المسیرة للنشر والتوزیع والطباعة، بی‎تا.
22. فاضل لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة، قم: انتشارات مرکز فقهی ائمه اطهار:، چ3، 1427ق.
23. ---------------، آیین کیفرى اسلام، تنظیم و تقریر علی اکبری ترابی، قم: انتشارات مرکز فقهی ائمه اطهار:، 1432ق.
24. فیض کاشانی، ملامحسن، الوافی، ج15، اصفهان: مکتب امیر المؤمنین7، 1406ق.
25. قرشی، محمد بن محمد بن احمد، معالم القربة فی احکام الحسبة، بی‎جا: الهئیة المصریة العامة للکتاب، 1408ق.
26. کاشانی، علاءالدین، الصنائع و البدائع فی ترتیب الشرائع، ج7، بیروت: دار المعرفة، 1420ق.
27. مجلسی، محمدباقر، مرآت العقول فی شرح اخبار الرسول، ج23، تهران: دار الکتب الاسلامیه، چ2، 1404ق.
28. مرزوقی، محمد بن عبدالله بن محمد، سلطة ولی الامر، ریاض: مکتبة عبیکان، 1425ق.
29. مکارم شیرازى، ناصر، تعزیر و گستره آن، قم: انتشارات مدرسة الإمام علی بن أبی طالب(7)، 1425‍ق.
30. منتظری، حسینعلی، ولایت فقیه فقه الدولة الاسلامیة، ج2، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1408ق.
31. موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم، فقه الحدود والتعزیرات، ج1، قم: انتشارات دانشگاه مفید، چ2، 1427ق.
32. نجفی مرعشی، سیدشهاب الدین، اجتماعیات فقه الشیعه، ج4، قم: مؤسسه احیای آثار امام خویی، 1423ق.