اگر اطلاق برترین مخلوق خداوند بر عقل در لسان روایات قابل فهم باشد، آن گاه عقلانیت که خردورزی و پای بندی به مقتضیات همان عقل و بهره برداری از فکر و تدبیر و انطباق نظر یا عمل با «عقل» است، جایگاه والایی پیدا می کند. بالطبع اندیشمندان و حکیمانی که متفکرانه و قاعده مندانه قوه عقل را در مسیر حصول شناخت و درک انسان از حسن و قبح، خیر و شر و درستی و نادرستی به کار گرفتند، مصادیق «أُولُوا الألبَابِ» و «اولوا الابصار» ، «ذوی النُهی»، «ذوی الحجر والحجی» قرآن هستند. نوشتار حاضر، در ساحت بی پیشینگی و فقدان نگرش های محققانه به افکار حکیمانه «حکیم» التفاتی کوتاه به «تبیین عقلانیت دینی در ساحت اجتهاد حکیم» بود تا با هدف معرفی تراث و سرمایه ها و دفینه ها و گنجینه های معرفتی، تبیینی نو بر اساس «روش تحلیل محتوای متون» ایشان، ارائه نماید. شاید مهم ترین دستاورد این تحقیق بازکردن پنجره ای در افق پژوهش، به روی علاقمندان به ساحت «عقلانیت حکیم» باشد.