دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

رهبری شورایی در ارزیابی خبرگان قانون اساسی و شورای بازنگری .

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، قم، ایران.

چکیده

در بررسی مطلوبیت حکومت گروهی نسبت به حکومت فردی، دو دیدگاه عمده از سوی اندیشمندان اسلامی قابل دست یابی است. دیدگاه اول (فارابی) در فرض عدم دسترسی به فرد جامع شرایط، حکومت گروهی از افراد که مجموعاً واجد شرایط‌ هستند را توصیه می‌کند. دیدگاه مقابل (عامری) در صورت فقدان فرد واجد همه شرایط، حکومت فرد نازل‌تر را توصیه کرده و از هر گونه حکومت گروهی بر حذر می‌دارد. بررسی قانون اساسی ج‌.ا، قبل و پس از بازنگری در سال 1368 و نیز بازخوانی مشروح مذاکرات قانون‌گذاران، نشان‌گر آن است که مجلس خبرگان قانون اساسی با تبیینی نزدیک به ارزیابی فارابی، رهبری شورایی را از باب اضطرار و در فرض عدم دسترسی به فرد واجد شرایط، تجویز نموده و شورای بازنگری با ترجیح استدلال‌هایی هم سو با ارزیابی عامری، امکان رهبری شورایی را لحاظ نکرده است. بدین ‌ترتیب عدم لحاظ رهبری شورایی در فرآیند اصلاح قانون اساسی، نه یک تحول نظری، بلکه همراهی با قضاوتی است که اندیشمندان اسلامی از گذشته تا کنون درباره حکومت گروهی داشته‌اند. تنها تفاوت در ترجیح یکی از دو دیدگاه مشهور در سال 1358 و ترجیح دیدگاه دیگر در سال 1368 بوده است؛ دو دیدگاهی که هیچ‌یک حکومت گروهی را فی‌نفسه توصیه نکرده و مشترکاً حکومت «فرد واجد شرایط» را می‌جویند.    

کلیدواژه‌ها


1.    قرآن کریم. 
2.    آرنت، هانا، انقلاب، ترجمه عزت‌الله فولادوند، تهران: خوارزمی، 1377.
3.    آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و دررالکلم، تصحیح مهدی رجایی، ج1، قم: دارالکتاب الاسلامی، 1401ق.
4.    ابن‌ رشد، محمد بن احمد، الضروری فی السیاسة: مختصر کتاب السیاسة لافلاطون، ترجمه احمد شحلان، مقدمه و شرح محمدعابد الجابری، بیروت: مرکز دراسات الوحدة العربیة، 1998م و 2002م.
5.    ابن‌ رشد، محمد بن احمد، تلخیص السیاسة لافلاطون (محاورة الجمهوریة)، ترجمه حسن مجید العبیدی و فاطمه کاظم الذهبی، بیروت: دارالطلیعة، 2002م.
6.    ابن سینا، حسین بن عبدالله، الشفاء، المنطق، الخطابة، زیر نظر ابراهیم مدکور، تحقیق محمد سلیم سالم، ج4، قم: مکتبة آیة‌الله العظمی المرعشی النجفی;، 1404ق.
7.    ابن ‌سینا، حسین بن عبدالله، المجموع أو الحکمة العروضیة، تصحیح محسن صالح، بیروت: دار الهادی، 1428ق.
8.    ارسطو، سیاست، ترجمه حمید عنایت، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، 1371.
9.    افلاطون، دوره کامل آثار افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی، ج2، 3و4، تهران: خوارزمی، 1380.
10.    برلین، آیزایا، آزادی و خیانت به آزادی: شش دشمن آزادی بشر، ترجمه عزت‎الله فولادوند، تهران: ماهی، 1387.
11.    رالز، جان، نظریه عدالت، مقدمه رضا داوری اردکانی، ترجمه محمدکمال سروریان و مرتضی بحرانی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1390.
12.    روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، صورت مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج2و3، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، 1369.
13.    روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، ج1و2، تهران: اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی، 1364.
14.    روسو، ژان ژاک، قرارداد اجتماعی، ترجمه غلامحسین زیرک‌زاده، تهران: شرکت سهامی چهر، 1335.
15.    شهرزوری، (شمس‌الدین) محمد بن محمود، رسائل الشجرة الالهیة فی علوم الحقایق الربانیة، تحقیق، تصحیح و مقدمه نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1383.
16.    طوسی، (نصیرالدین) محمد بن محمد، اخلاق ناصری، تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران: خوارزمی، 1387.
17.    طوسی، (نصیرالدین) محمد بن محمد، اساس الاقتباس، در: تعلیقه بر اساس الاقتباس، تعلیقه سیدعبدالله انوار، ج1، تهران: نشر مرکز، 1375.
18.    عامری، (ابوالحسن) محمد بن یوسف، السعادة و الاسعاد فی السیرة الانسانیة، تصحیح احمد عبدالحلیم عطیه، قاهره: دارالثقافة، 1991م.
19.    فارابی، (ابونصر) محمد بن محمد، آراء اهل المدینة الفاضلة و مضاداتها، تصحیح علی بوملحم، بیروت: دار و مکتبة الهلال، 1995م.
20.    فارابی، (ابونصر) محمد بن محمد، فصول منتزعة، تصحیح فوزی متری نجار، تهران: المکتبة الزهراء، 1405ق.
21.    فیرحی، داود، فقه و سیاست در ایران معاصر: تحول حکومت‌داری و فقه حکومت اسلامی، تهران: نشر نی، 1392.
22.    قطب‌الدین شیرازی، محمود بن مسعود، درة التاج: بخش حکمت عملی و سیر و سلوک، به کوشش و تصحیح ماهدخت‌بانو همایی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1369.
23.    کشفی، جعفر بن ابی‌اسحاق، تحفة الملوک: گفتارهایى درباره حکمت سیاسى، تحقیق مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، قم: بوستان کتاب، 1381.
24.    ماکیاولی، نیکولو، گفتارها، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی، 1377.
25.    مسکویه، (ابوعلی) احمد بن‏ محمد، الهوامل و الشوامل، تصحیح احمد امین و احمد صفر، قاهره: لجنة التألیف و الترجمة و النشر، 1370.
26.    مصباح یزدی، محمدتقی، حکیمانه‌ترین حکومت: کاوشی در نظریه ولایت فقیه، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1394.
27.    مطهری، مرتضی، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، ج17و28، تهران: صدرا، 1368.
28.    منتسکیو، شارل لویی دوسکوندا، روح القوانین به انضمام درآمدی بر روح القوانین، ترجمه علی‎اکبر مهتدی، تهران: امیرکبیر، 1392.
29.    هابز، تامس، لویاتان، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی، 1380.
30.     Aquinas, Thomas, On kingship; to the King of Cyprus, Westport, Hyperion press, 1979.