دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

تبیین و تحلیل ماهیت و ابعاد نظریه «فقه نظام ولایی»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 قم، حوزه علمیه قم

2 دانش آموخته حوزه علمیه و عضو هیأت علمی دانشگاه معارف قم

چکیده

پیچیدگی دنیای امروزی تغییر روی کرد فقه از نگاه فردی به نگاه نظام‌وارگی را ضروری می‌داند. فقهای شیعه این امر را لمس کرده و با مطالعات ویژه و ارائه نظریات در این وادی دنبال راه‌کار هستند. در این میان، هر کدام از نظریه‌های «فقه نظام» و «فقه ولایی» و «فقه نظام ولایی» رهیافت جدیدی را ابراز داشته‌اند. نظریه سوم به دلیل ظرفیت‌های بی‌شمار، کارآمدی زیادی را می‌تواند از خود نشان دهد. این پژوهش با مراجعه به آثار مکتوب و شفاهی صاحب نظریه و با تبیین فقه، نظام، فقه نظام، فقه ولایی و تشریح ادله روایی، «فقه نظام ولایی» را پسندیده و چهار سرفصل برای آن مشخص کرده است. یکی از آن‌ها چیستی فقه نظام ولایی است. فقه نظام ولایی به دو بخش معرفتی و عینی تقسیم می‌شود. بخش نخست که ایدئولوژی نیز نامیده شده، اثبات دو نوع اصول عام و خاص و راه وصول به آن‌ها را با روش عقلی و اجتهادی بر عهده دارد و بخش دوم که حکمرانی نامیده شده، فرآیند سیاست‌گذاری و تنظیم‌گری و خدمات‌دهی است. حوزه معرفتی حکمرانی نیز از چهار بخش شکل می‌گیرد: نخست فلسفه حکمرانی، دوم فقه حکمرانی، سوم اخلاق حکمرانی و چهارم علم حکمرانی.    

کلیدواژه‌ها


1.    قرآن کریم.
2.    نهج البلاغه.
3.    آشتیانى، میرزامحمدحسن بن جعفر، کتاب القضاء(تقریر درس خارج شیخ انصاری)، ج1، قم: دارالهجرة، 1404ق.
4.    ابن بابویه، محمد بن على، علل الشرائع، ج1، قم: کتاب‌فروشی داوری، 1385. 
5.    ابن تیمیة الحرانی الحنبلی، ابوالعباس احمد، منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة القدریة، تحقیق: محمد رشاد سالم، ج3، عربستان: جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، 1406ق. 
6.    ابن فارس، أبوالحسین احمد، معجم مقاییس اللغة، المحقق: عبدالسلام محمد هارون، ج6، بی‎جا: دارالفکر، 1399ق.
7.    ابن منظور، محمد بن مکرم بن على، لسان العرب، ج12و15، بیروت: دار صادر، الطبعة الثالثة، 1414ق.
8.    اراکی، محسن، فقه نظام سیاسی اسلام، ج1، قم: نشر معارف، 1393.
9.    امام خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه نور، ج5، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، بی‌تا.
10.    بروجردى، آقا حسین طباطبایى، البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر، قم: دفتر حضرت آیةالله، چ3، 1416ق.
11.    بور، مارک، حکمرانی؛ مقدمه‌ای بسیار کوتاه، مترجم: عرفان مصلح و زهره کریم‌میان، تهران: کرکدن، 1397.
12.    جصاص، ابوبکر احمد بن‌ علی‌ رازی، احکام القرآن للجصاص، المحقق: عبدالسلام محمدعلی شاهین، ج1، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
13.    حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعة، ج21، قم: مؤسسة آل البیت:، 1409ق.
14.    خسروپناه، عبدالحسین، «مقاله گستره و روش‌شناسی فقه الاجتماع»، مجله فقه، ش101، 1399(الف).
15.    خسروپناه، عبدالحسین، آسیب‌شناسی جامعه دینی، قم: نشر معارف، 1386.
16.    خسروپناه، عبدالحسین، بیست‌گفتار، قم: بوستان کتاب، 1398(الف).
17.    خسروپناه، عبدالحسین، حکمت و فقاهت حکمرانی، جلسه1، 2، 3، 5، 9، 11، 12 و 13، 1399(ج): http://khosropanah.ir.
18.    خسروپناه، عبدالحسین، درس خارج فقه نظام ولایی، قم: جلسه 10، 21-17 و 25،  1398(ب): http://khosropanah.ir.
19.    خسروپناه، عبدالحسین، روش‌شناسی علوم اجتماعی، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1394.
20.    خسروپناه، عبدالحسین، سخنرانی: نسبت فقه نظام و علوم اجتماعی، قم، 1400(ج): http://khosropanah.ir.
21.    خسروپناه، عبدالحسین، سخنرانی: تبیین فقه الاجتماع و فقه اجتماعی و فقه ولایی و فقه نظام و فقه نظام ولایی، در جمع دانش‌پژوهان مدرسه فقاهت حوزه علمیه مشهد، ۶ دی ۱۴۰0(ب): http://khosropanah.ir. 
22.    خسروپناه، عبدالحسین، فقه در محک زمانه، تهران: کانون اندیشه جوان، 1388.
23.    خسروپناه، عبدالحسین، فلسفه فقه اجتماع، تحقیق و تدوین: مجید رجبی، تهران: دانشگاه امام حسین7، 1400(الف).
24.    خسروپناه، عبدالحسین، فلسفه فلسفه اسلامی، تهران: سازمان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389.
25.    خسروپناه، عبدالحسین، نظریه نظام انقلابی، تدوین و تحقیق: حسام‌الدین مؤمنی، تهران: دانشگاه جامع امام حسین7، 1399(ب).
26.    دال، رابرت، تجزیه و تحلیل جدید سیاست، مترجم: حسین ظفریان، بی‌جا: 1364.
27.    ربانی، محمدباقر، فقه اجتماعی(مصاحبه با اساتید حوزه و دانشگاه)، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار، 1393.
28.    رضائیان، علی، تجزیه و تحلیل و طراحی سیستم، تهران: انتشارات سمت، چ12، 1387.
29.    زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، ج17، بیروت: دار مکتبة الحیاة، 1306ق.
30.    صدر، محمدباقر، إقتصادنا، قم: مکتب الإعلام الإسلامی ـ فرع خراسان، بوستان کتاب، 1385.
31.    طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ج1، قم: بعثت، 1413ق.
32.    عالم، عبدالرحمن، بنیادهای علم سیاست، تهران: نشر نی، چ24، 1391.
33.    عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران: امیرکبیر، چ32، 1384.
34.    فاضل لنکرانى، محمد، القواعد الفقهیة، قم: مرکز فقه الأئمة الأطهار:، 1383.
35.    فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، ج4، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
36.    فیومی، أبوالعباس، المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى، ج2، بیروت: المکتبة العلمیة، بی‌تا.
37.    کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، کافی، المحقق / المصحح:‌ علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، ج1، 2و5، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چ4، 1407ق. 
38.    مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى، بحار الأنوار، ج6و99، بیروت: دار إحیاءالتراث العربی‏، چ2، 1403ق. 
39.    مددی، احمد، مصاحبه، 1393: https://mobahesat.ir/6501.
40.    مددی، احمد، نظام قانونی ولائی در فقه و اصول، تدوین: یحیی عبداللهی، تقریرات سال 1395-1394: https://www.ostadmadadi.ir/persian/book/12266/
41.    مکارم شیرازی، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، ملاحظات: تهیه و تنظیم جمعى از فضلاء، ج1، قم: مدرسة الامام على بن ابى طالب7، 1427ق.
42.    نائینى، محمدحسین و آملی، محمدتقی، المکاسب و البیع، ج1، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1413ق.
43.    نائینی، محمدحسین، تنبیه الامة و تنزیه الملة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1424ق.