2
دانش آموخته حوزه علمیه و عضو هیأت علمی دانشگاه معارف قم
چکیده
پیچیدگی دنیای امروزی تغییر روی کرد فقه از نگاه فردی به نگاه نظاموارگی را ضروری میداند. فقهای شیعه این امر را لمس کرده و با مطالعات ویژه و ارائه نظریات در این وادی دنبال راهکار هستند. در این میان، هر کدام از نظریههای «فقه نظام» و «فقه ولایی» و «فقه نظام ولایی» رهیافت جدیدی را ابراز داشتهاند. نظریه سوم به دلیل ظرفیتهای بیشمار، کارآمدی زیادی را میتواند از خود نشان دهد. این پژوهش با مراجعه به آثار مکتوب و شفاهی صاحب نظریه و با تبیین فقه، نظام، فقه نظام، فقه ولایی و تشریح ادله روایی، «فقه نظام ولایی» را پسندیده و چهار سرفصل برای آن مشخص کرده است. یکی از آنها چیستی فقه نظام ولایی است. فقه نظام ولایی به دو بخش معرفتی و عینی تقسیم میشود. بخش نخست که ایدئولوژی نیز نامیده شده، اثبات دو نوع اصول عام و خاص و راه وصول به آنها را با روش عقلی و اجتهادی بر عهده دارد و بخش دوم که حکمرانی نامیده شده، فرآیند سیاستگذاری و تنظیمگری و خدماتدهی است. حوزه معرفتی حکمرانی نیز از چهار بخش شکل میگیرد: نخست فلسفه حکمرانی، دوم فقه حکمرانی، سوم اخلاق حکمرانی و چهارم علم حکمرانی.
1. قرآن کریم. 2. نهج البلاغه. 3. آشتیانى، میرزامحمدحسن بن جعفر، کتاب القضاء(تقریر درس خارج شیخ انصاری)، ج1، قم: دارالهجرة، 1404ق. 4. ابن بابویه، محمد بن على، علل الشرائع، ج1، قم: کتابفروشی داوری، 1385. 5. ابن تیمیة الحرانی الحنبلی، ابوالعباس احمد، منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة القدریة، تحقیق: محمد رشاد سالم، ج3، عربستان: جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامیة، 1406ق. 6. ابن فارس، أبوالحسین احمد، معجم مقاییس اللغة، المحقق: عبدالسلام محمد هارون، ج6، بیجا: دارالفکر، 1399ق. 7. ابن منظور، محمد بن مکرم بن على، لسان العرب، ج12و15، بیروت: دار صادر، الطبعة الثالثة، 1414ق. 8. اراکی، محسن، فقه نظام سیاسی اسلام، ج1، قم: نشر معارف، 1393. 9. امام خمینی، سیدروحالله، صحیفه نور، ج5، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، بیتا. 10. بروجردى، آقا حسین طباطبایى، البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر، قم: دفتر حضرت آیةالله، چ3، 1416ق. 11. بور، مارک، حکمرانی؛ مقدمهای بسیار کوتاه، مترجم: عرفان مصلح و زهره کریممیان، تهران: کرکدن، 1397. 12. جصاص، ابوبکر احمد بن علی رازی، احکام القرآن للجصاص، المحقق: عبدالسلام محمدعلی شاهین، ج1، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق. 13. حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعة، ج21، قم: مؤسسة آل البیت:، 1409ق. 14. خسروپناه، عبدالحسین، «مقاله گستره و روششناسی فقه الاجتماع»، مجله فقه، ش101، 1399(الف). 15. خسروپناه، عبدالحسین، آسیبشناسی جامعه دینی، قم: نشر معارف، 1386. 16. خسروپناه، عبدالحسین، بیستگفتار، قم: بوستان کتاب، 1398(الف). 17. خسروپناه، عبدالحسین، حکمت و فقاهت حکمرانی، جلسه1، 2، 3، 5، 9، 11، 12 و 13، 1399(ج): http://khosropanah.ir. 18. خسروپناه، عبدالحسین، درس خارج فقه نظام ولایی، قم: جلسه 10، 21-17 و 25، 1398(ب): http://khosropanah.ir. 19. خسروپناه، عبدالحسین، روششناسی علوم اجتماعی، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1394. 20. خسروپناه، عبدالحسین، سخنرانی: نسبت فقه نظام و علوم اجتماعی، قم، 1400(ج): http://khosropanah.ir. 21. خسروپناه، عبدالحسین، سخنرانی: تبیین فقه الاجتماع و فقه اجتماعی و فقه ولایی و فقه نظام و فقه نظام ولایی، در جمع دانشپژوهان مدرسه فقاهت حوزه علمیه مشهد، ۶ دی ۱۴۰0(ب): http://khosropanah.ir. 22. خسروپناه، عبدالحسین، فقه در محک زمانه، تهران: کانون اندیشه جوان، 1388. 23. خسروپناه، عبدالحسین، فلسفه فقه اجتماع، تحقیق و تدوین: مجید رجبی، تهران: دانشگاه امام حسین7، 1400(الف). 24. خسروپناه، عبدالحسین، فلسفه فلسفه اسلامی، تهران: سازمان پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389. 25. خسروپناه، عبدالحسین، نظریه نظام انقلابی، تدوین و تحقیق: حسامالدین مؤمنی، تهران: دانشگاه جامع امام حسین7، 1399(ب). 26. دال، رابرت، تجزیه و تحلیل جدید سیاست، مترجم: حسین ظفریان، بیجا: 1364. 27. ربانی، محمدباقر، فقه اجتماعی(مصاحبه با اساتید حوزه و دانشگاه)، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار، 1393. 28. رضائیان، علی، تجزیه و تحلیل و طراحی سیستم، تهران: انتشارات سمت، چ12، 1387. 29. زبیدی، محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، ج17، بیروت: دار مکتبة الحیاة، 1306ق. 30. صدر، محمدباقر، إقتصادنا، قم: مکتب الإعلام الإسلامی ـ فرع خراسان، بوستان کتاب، 1385. 31. طبری، محمد بن جریر، دلائل الامامة، ج1، قم: بعثت، 1413ق. 32. عالم، عبدالرحمن، بنیادهای علم سیاست، تهران: نشر نی، چ24، 1391. 33. عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران: امیرکبیر، چ32، 1384. 34. فاضل لنکرانى، محمد، القواعد الفقهیة، قم: مرکز فقه الأئمة الأطهار:، 1383. 35. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، ج4، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق. 36. فیومی، أبوالعباس، المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى، ج2، بیروت: المکتبة العلمیة، بیتا. 37. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، کافی، المحقق / المصحح: علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، ج1، 2و5، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چ4، 1407ق. 38. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى، بحار الأنوار، ج6و99، بیروت: دار إحیاءالتراث العربی، چ2، 1403ق. 39. مددی، احمد، مصاحبه، 1393: https://mobahesat.ir/6501. 40. مددی، احمد، نظام قانونی ولائی در فقه و اصول، تدوین: یحیی عبداللهی، تقریرات سال 1395-1394: https://www.ostadmadadi.ir/persian/book/12266/ 41. مکارم شیرازی، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، ملاحظات: تهیه و تنظیم جمعى از فضلاء، ج1، قم: مدرسة الامام على بن ابى طالب7، 1427ق. 42. نائینى، محمدحسین و آملی، محمدتقی، المکاسب و البیع، ج1، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1413ق. 43. نائینی، محمدحسین، تنبیه الامة و تنزیه الملة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1424ق.