دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

بررسی و نقد جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در منابع فقهی شیعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی مجتمع آموزشی امام خمینی - قم

2 دکتری اندیشه سیاسی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

چکیده

فریضه امر به معروف و نهی از منکر در نظام ارزشی اسلام، در سطوح مختلف فردی، اجتماعی و سیاسی جریان یافته و از جایگاه و منزلت رفیعی برخوردار می باشد؛ تا جایی که این فریضه در منابع دینی به عنوان پایه و  اساس دیگر واجبات قلمداد شده است. به صورت طبیعی، برخورداری از این جایگاه رفیع، اقتضا دارد که جامعه اسلامی در عمل اهتمام ویژه‌ای به آن داشته باشند و فقها نیز در نگارش آثار فقهی، به صورت ویژه بدان بپردازند؛ در حالی که این فریضه والا، در ابعاد و سطوح مختلف خود، آن جایگاه ویژه را پیدا نکرده و تتبع در منابع فقهی خلاف این مطلب را اثبات می‌نماید. در این مقاله بعد از بررسی دوره‌های مختلف فقه، دریافتیم که آثار فقهی موجود، متناسب با شأن والای این فریضه نبوده و این فریضه در متون علمی نیز مهجور مانده است. هم چنین درباره عوامل مهجورماندن امر به معروف و نهی از منکر در فقه، دریافتیم که فقدان حکومت اسلام ناب، فشار حکومت‌ها، نبود اهتمام اجتماعی در میان مسلمانان، پیچیدگی در تشخیص و اجرای صحیح امر به معروف و نهی از منکر و دیگر ابهامات موجود در آن، سبب شده تا فقها به اندازه‌ای که شایسته جایگاه والای امر به معروف و نهی از منکر باشد، به آن نپردازند.    

کلیدواژه‌ها


1.    قرآن کریم.
2.    نهج البلاغه.
3.    ابن فارس، احمد بن فارس بن زکریا، معجم مقائیس اللغة، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، ج4، قم: مکتب الإعلام الإسلامی، 1404ق.
4.    ابن منظور، جمال الدین، لسان العرب، تصحیح امین محمد عبدالوهاب و محمد الصادق العبیدی، ج9و14، بیروت: دار احیاء التراث الإسلامی، مؤسسة التاریخ العربی، 1416ق.
5.    امام خمینی، سید‌روح‌الله، انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة، ج1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1415ق.
6.    امام خمینی، سیدروح‌الله، تحریر الوسیلة، ج1، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1379.
7.    آقاجانی، قناد، «درآمدی بر بررسی تطبیقی امر به معروف و نهی از منکر از دیدگاه معتزله و دیگر فرق اسلامی»، فصلنامه کلام اسلامی، ش15، مسلسل 59، 1385.
8.    پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة، تهران: دنیای دانش، چ4، 1382.
9.    جوان آراسته، حسین، اصل هشتم قانون اساسی «بایسته‌های فقهی و حقوقی امر به معروف و نهی از منکر، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392.
10.    حائری مازندرانی، محمد بن اسماعیل، منتهی المقال فی أحوال الرجال، تحقیق گروه پژوهش مؤسسه آل البیت:، ج7، قم: مؤسسه آل البیت:، 1416ق.
11.    حر عاملی، محمد بن الحسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج16، قم: مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث، چ2، 1414ق.
12.    حرانی، ابن شعبه، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول، مصحح: علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین، 1363.
13.    درویشانی، علی و ملکی، محمدعلی، مجموعه مقالات همایش علمی پژوهشی «مسأله شناسی و... قانون حمایت از آمرین به معروف» ج2، مقاله «نقش دولت‌ها در توسعه امر به معروف و نهی از منکر»، مشهد مقدس: خیرالبریة، 1396.
14.    راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، لبنان ـ سوریه: دار العلم ـ الدار الشامیة، 1412ق.
15.    راوندی، قطب‌الدین سعید بن عبدالله، فقه القرآن، ج1، قم: انتشارات کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، چ2، 1405ق.
16.    ربانی، محمدحسن، «اصطلاح‌شناسی در کتاب‌های فقهی»، مجله فقه، کاوشی نو در فقه اسلامی، ش25و26، 1379.
17.    رضایی راد، عبدالحسین ، امر به معروف در ترازوی عقل، قم: بوستان کتاب، 1387.
18.    رضایی راد، عبدالحسین، امر به معروف در ترازوی تاریخ، گامی نوین در فقه سیاسی اسلام، قم: بوستان کتاب، 1384.
19.    شهید اوّل، شمس‌الدین محمد بن مکّی، الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة، ج2، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1414ق.
20.    شهید ثانى، زین الدین بن على‌، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّى ـ کلانتر)، ج2، قم: کتابفروشى داورى‌، 1410ق.
21.    صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الهدایة فی الأصول و الفروع، ج1، قم: مؤسسه امام هادی7، 1418ق.
22.    طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، تهران: انتشارات کتابخانه چهل ستون، 1375.
23.    طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیة، تحقیق محمدتقی کشفی، ج5، تهران: المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریة، 1387ق.
24.    علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، تحقیق الشیخ ابراهیم البهادری، ج2و3، قم: مؤسسة الإمام الصادق7، 1420ق.
25.    غزالی، محمد محمد بن غزالی، احیاء العلوم، محقق: عبدالرحیم بن حسین حافظ عراقی، ج7، بیروت: دارالکتاب العربی، بی‌تا.
26.    فیّومی، احمد بن محمد بن علی، المصباح المنیر، قم: دار الهجرة، چ2، 1414ق.
27.    قرطبی، محمد بن احمد الأنصاری، الجامع لأحکام القرآن، ج4، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1985م.
28.    کلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، ج5، تهران: دار الأسوة للطباعة والنشر، 1425ق.
29.    مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج42، 79و97، بیروت: مؤسسة الوفاء، چ2، 1403ق.
30.    محقق حلی، نجم‌الدین جعفر بن الحسن الحلی، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تحقیق عبدالحسین محمدعلی بقال، ج1، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1408ق.
31.    مصباح یزدی، محمدتقی، آذرخش کربلا، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، چ7، 1389.
32.    مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، ج2، تهران: انتشارات صدرا، چ11، 1368.
33.    مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج17، تهران: انتشارات صدرا، چ10، 1386.
34.    مطهری، مرتضی، مجموعه مقاله، بحثی دربارۀ مرجعیت و روحانیت، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1341.
35.    مظاهری، حسین، فقه الولایة و الحکومة الاسلامیة، تحقیق مجید هادی‌زاده، ج3، قم: مؤسسة الزهراء3 الثقافیة الدّراسیة، 1386.
36.    مکارم شیرازی، ناصر و هم‌کاران، تفسیر نمونه، ج3، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چ10، 1371.
37.    ملکى اصفهانى، مجتبى‏، فرهنگ اصطلاحات اصول، مقدمه جعفر سبحانى تبریزى، ج2، قم: انتشارات عالمه، 1379.
38.    نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الإسلام، تحقیق شیخ‌عباس قوچانی، ج21، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی و دار احیاء التراث العربی، 1981م.
39.    نوری، حسین، امر به معروف و نهی از منکر دو فریضه بزرگ، مترجم محمد محمدی اشتهاردی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چ4، 1373.