دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

فتنه‌های اجتماعی و راهکارهای برون‌رفت از آن با تأکید بر روایات نبوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

چکیده

فتنه در حوزه اجتماعی به معنای اضطراب، اختلاف و دودستگی، درگیری و کشتار می‌باشد. به فرمودة قرآن کریم، فتنه از قتل هم شدیدتر و  بزرگ‌تر است. برپایه آیات و روایات، جهان اسلام  فتنه‌هایی را تجربه خواهد کرد که خدای سبحان و رسولش راه‌های برون رفت از آن را نیز یادآور شده‌اند. ازاین رو، با نگاه تاریخی به موضوع فتنه، ریشه‌ فتنه‌های اجتماعی را می‌توان نزاع بر سر حکومت و جانشینی رسول خدا9 دانست که آیات و روایات، نسبت به پی‌آمدهای ناگوار آن هشدار داده‌اند. برای برون رفت از این فتنه‌ها گریزی از بازگشت به قرآن و عترت نیست. اقتدار حاکم اسلامی، شناخت ظرفیت‌های جامعه اسلامی به منظور رویارویی با فتنه همچون علما، رؤسای عشایر، سازمان‌های مردم نهاد و مانند اینها، روشن‌گری علما، بصیرت و روشن‌بینی نسبت به توطئه‌های دشمن و آگاهی صحیح از اعتقادات و اندیشه‌های سایر فرق اسلامی از راه‌کارهایی هستند که با هدف رویارویی و برون رفت از فتنه‌ها با تدبر در آیات و روایات فریقین با رویکرد توصیفی ـ استنباطی و به روش کتابخانه‌ای در پژوهش حاضر بدان دست یافتیم.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه.
3. آقابخشی، علی اکبر و افشاری‌راد، مینو، فرهنگ علوم سیاسی، تهران: نشر چاپار، 1386.
4. آلوسی، محمود، روح المعانی، به کوشش عبدالباری، ج5، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415ق.
5. آمدی، عبدالواحد، تصنیف غرر الحکم و دررالکلم، به کوشش مصطفی درایتی، قم: بوستان کتاب، 1366.
6. ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، تفسیر ابن ابی حاتم، به کوشش اسعدمحمد، ج5، بیروت: المکتبة العصریة، 1419ق.
7. ابن ابی شیبه، ابوبکر عبدالله بن محمد، المصنف، به کوشش سعیدمحمد، ج8، بیروت: دارالفکر، 1409ق.
8. ابن عاشور، محمدبن محمدطاهر، التحریر و التنویر، ج9، بیروت: مؤسسة التاریخ، بی تا.
9. ابن منظور، محمدبن مکرم بن علی الانصاری، لسان العرب، ج13، قم: ادب الحوزه، 1405ق.
10. ابن أبی الحدید، عبدالحمیدبن هبةالله، شرح نهج البلاغة، ج18، قم: کتابخانه آیةالله مرعشی(ره)، 1404ق.
11. ابوزهره، محمد، زهرة التفاسیر، ج6، بیروت: دارالفکر، بی تا.
12. بخاری، صحیح بخاری، ج7،5،4و8، بیروت: دارالفکر، 1401ق.
13. بیضاوی، ناصرالدین عبدالله، تفسیر بیضاوی(انوار التنزیل)، به کوشش مرعشلی، ج3، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1418ق.
14. حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله، المستدرک، به کوشش مرعشلی، ج3، بیروت: دار المعرفة، 1406ق.
15. حجازی، محمدمحمود، التفسیر الواضح، ج1، بیروت: دار الجیل، 1413ق.
16. حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین، تفسیر اثنی عشری، ج2، تهران: میقات، 1363.
17. حلی، محمدبن مطهر، نهج الحق و کشف الصدق، ترجمة علیرضا کهنسال، تهران: تاسوعا، 1379.
18. حنبل، احمدبن محمد، مسند احمد، ج4،3،1و5، بیروت: دار صادر، بی تا.
19. خوانسارى، محمدبن حسین، شرح غرر الحکم و درر الکلم، به کوشش جلال الدین ارموی محدث، ج4، تهران: دانشگاه تهران، چ4، 1366.
20. خویی، میرزاحبیب الله، منهاج البراعة (شرح نهج البلاغه)، ج21، تهران: المکتبة الاسلامیه، 1348.
21. زحیلی، وهبه، التفسیر المنیر، ج9، بیروت: دار الفکر المعاصر، 1411ق.
22. زریاب، عباس، «امام صادق7»، دائرة المعارف تشیع، ج2، تهران: نشر سعید، 1375.
23. سیدبن طاووس، سیدرضی الدین علی بن موسی بن جعفر بن طاووس، الملاحم و الفتن، اصفهان: صاحب الامر، 1416ق.
24. سیدقطب، فی ظلال القرآن، ج4، القاهره: دار الشروق، 1400ق.
25. سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور، ج3، بیروت: دارالمعرفة، 1365ق.
26. شمس الدین، محمدمهدی، دراسات فی نهج البلاغه، بی جا: دار الاسلامیة، 1360.
27. شیبانی، عمربن ابی عاصم، کتاب السنة، به کوشش محمدالبانی، بیروت: المکتب الاسلامی، 1413ق.
28. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان، ج9، بیروت: اعلمی، 1393ق.
29. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج4، بیروت: دار المعرفة، 1406ق.
30. طبری، محمدبن جریر، جامع البیان، ج6، بیروت: دار المعرفة، 1412ق.
31. طنطاوی، محمد، التفسیر الوسیط، ج6، قاهره: دارالمعارف، 1412ق.
32. عاملی(شهید اول)، محمدبن مکی، القواعد و الفوائد، تحقیق السیدعبدالهادی الحکیم، ج2، قم: منشورات مکتبة المفید، بی تا.
33. عیاشی، ابونصرمحمدبن مسعود، تفسیر العیاشی، به کوشش رسولی محلاتی، ج2، تهران: المکتبة العلمیة الاسلامیه، بی تا.
34. فراهیدی، احمدبن خلیل، العین، به کوشش المخزومی و السامرائی، ج8، بی جا: دار الهجرة، 1409ق.
35. قرطبی، ابوعبدالله محمدبن احمد انصاری، تفسیر قرطبی، ج7، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1405ق.
36. قزوینی، ملاخلیل، صافی در شرح کافی، ج1، قم: دار الحدیث، 1387.
37. قمى، عباس، سفینة البحار، ج7، قم: اسوه، 1414 ق.
38. کلینى، محمدبن یعقوب، الکافی، به کوشش علی اکبر غفاری، ج1و2، تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1375.
39. کاشانی، ملافتح الله، منهج الصادقین، ج3، تهران: کتابفروشی علمی، 1336.
40. متقی هندی، علاءالدین علی بن حسام، کنزالعمال، به کوشش السقاء، ج1، بیروت: الرسالة، 1413ق.
41. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج72، بیروت: داراحیاءالتراث العربی، 1403ق.
42. مراغی، احمدمصطفی، تفسیر المراغی، ج9، بیروت: دارالفکر، بی تا.
43. مسعودی، علی بن الحسین، مروج الذهب، به کوشش داغر، ج3، قم: دار الهجرة، 1409ق.
44. مسلم، صحیح مسلم، ج1، 4، 5، 7و8 ، بیروت: دارالفکر، بی تا.
45. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1374.
46. مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، ج2، بیروت: دار العلم للملایین، 1981م.
47. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المؤمنین7، تهران: دارالکُتُب العلمیّه، 1381.
48. هیثمی، احمد بن حجر، مجمع الزوائد، ج7، بیروت: دار الکتاب العربی، 1402ق.