دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

بررسی دلالت های احادیث «منزلت» و «ثقلین» بر مشروعیت سیاسی ـ الهی در نظام امامت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 هیأت علمی دانشگاه باقر العلوم (ع) قم

2 دانش‎آموخته سطح سه حوزه علمیه قم

چکیده

موضوع مقاله حاضر بررسی دلایل نقلی مشروعیت الهی امام در کلام شیعی بر اساس دو حدیث متواتر «منزلت» و «ثقلین» است. این پژوهش از روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد فقه الحدیث در کلام نقلی به بررسی مسأله پرداخته است. بر اساس دلالت حدیث منزلت، به جز منزلتی که از حضرت علی استثناء ‌شد، تمام منازل هارون برای ایشان ثابت می‌شود که خلافت و جانشینی از مهمترین آن منازل می باشد. همانگونه که جانشینی هارون، همراه با درخواست حضرت موسی از خداوند و با موافقت الهی صورت گرفت، خلافت و جانشینی حضرت علی نیز از طرف خداوند بوده و حضرت رسول از نزد خود هرگز نمی تواند خلیفه و جانشین برای مردم قرار دهد.
در حدیث ثقلین، اهل بیت: برابر با قرآن معرفی شده-اند و تبعیت مطلق از قرآن، شامل آن ها نیز می شود. از آن جهت که قرآن، مایه هدایت بشر و کتابی خالی از خطا می باشد، اهل بیت: نیز همانند قرآن، می بایست مبرا از خطا و هدایت کننده به سمت کمال باشند که این نکته دلالتی روشن بر عصمت اهل بیت: دارد. واضح است که امت اسلامی قادر به تشخیص چنین فردی نیستند و خداوند بر اساس قاعده لطف، وظیفه دارد که مصادیق اهل بیت و جانشینان پیامبر را تعیین نماید تا مردم از ضلالت و گمراهی نجات یابند.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. ابن ابی عاصم، عمر، السنّة، سوم، المکتب الاسلامی، بیروت: بی نا، 1413ق.
3. ابن ادریس، اکمال النقصان من تفسیر منتخب التبیان، نجف اشرف: العتبة العلویة المقدسة، 1429ق.
4. ابن تیمیه، منهاج‌السنة النبویة، ج7، ریاض: چاپ محمدرشادسالم، ۱۴۰۶ق.
5. ابن حجر هیثمی، احمدبن محمد، الصواعق المحرقة فی الرد علی اهل البدع و الزندقة، قاهره: مکتبة القاهرة لصاحبها، چ2، 1385ق.
6. ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، ج3، بیروت: دارالجیل، 1412ق.
7. ابن عساکر، تاریخ دمشق، ج42، دمشق: دار الفکر، 1415ق.
8. ابن کثیر، اسماعیل بن عمرو، تفسیر القرآن العظیم، ج6، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1419ق.
9. ابن ماجه، محمدبن یزید، سنن، ج1، بیروت: دار الکتب العلمیة، بی تا.
10. ابن منظور، محمدبن مکرم، لسان العرب، ج3، 8، 10، 11و12، بیروت: دار صادر، چ3، 1414ق.
11. احمدبن حنبل، مسند، ج1، 4و5، بیروت: دار صادر، بی تا.
12. العینی، بدرالدین، عمدة القاری، ج16، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی تا.
13. ایجی، میر سیدشریف، عضد الدین، شرح المواقف، ج8، قم: افست، 1325ق.
14. بحرانی، هاشم، غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین الإمام من طریق الخاص و العام‏، ج1، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، 1422ق.
15. بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح بخاری، ج1و7، دیار بکر: المکتب الاسلامیة، بی تا.
16. بیهقی، احمدبن حسین، السنن الکبری، ج9، بیروت: دار المعرفة، 1344ق.
17. ترمذی، محمدبن عیسی، سنن، ج5، استانبول: بی نا، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
18. ---------------، سنن، ج5، بیروت: دار الفکر، چ2، 1403ق.
19. تفتازانی، سعدالدین، شرح المقاصد، مقدمه و تحقیق و تعلیق از دکتر عبدالرحمن عمیره‏، ج5، قم: افست، 1409ق.
20. حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، ج3و7، بی جا: دار المعرفة، بی تا.
21. حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، شواهد التنزیل، تحقیق محمدباقر محمودی، ج1، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1411ق.
22. حق شناس، علی محمد، فرهنگ معاصر انگلیسی به فارسی هزاره، تهران: فرهنگ معاصر، 1381.
23. حلبی، ابوالصلاح، الکافی فی الفقه، تحقیق رضا استادی، قم: بوستان کتاب، 1387.
24. -----------، تقریب المعارف فی الکلام، قم: انتشارات الهادی‏، 1404ق.
25. حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تصحیح و مقدمه و تحقیق و تعلیقات از آیة الله حسن زاده آملى‏، قم: مؤسسه نشر اسلامی، 1413ق.
26. --------------، مناهج الیقین فی اصول الدین، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی7، 1415ق.
27. داراب کلایی، اسماعیل، درآمدی بر فلسفه سیاسی اسلامی، قم: بوستان کتاب، 1380.
28. سید مرتضی، الشافی فی الامامة، تحقیق و تعلیق از سیدعبدالزهراء حسینى‏، ج3، تهران: مؤسسة الصادق7، چ2، 1410ق‏.
29. سیوطی، جلال الدین، کفایة الطالب اللبیب فی خصائص الحبیب، هند: دار الکتاب العربی، 1320ق.
30. شرف الدین، سیدعبدالحسین، المراجعات، ج1، قم: المجمع العالمی لأهل البیت:، 1426ق.
31. شیرازی، ابواسحاق، الاشارة الی مذهب اهل الحق»، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1425ق.
32. صدوق، محمدبن علی بن بابویه، الامالی، بی جا: مرکز الطباعة والنشر فی موسسة البعثة، 1417ق.
33. -------------------، کمال الدین و تمام النعمة، ج1، تهران: انتشارات اسلامیه، چ2‏، 1395ق.
34. -------------------، معانی الاخبار، قم: جامعه مدرسین، 1403ق.
35. طبرسی، احمدبن علی، الاحتجاج، تحقیق محمدباقر موسوی خراسانی، ج1، نجف اشرف: 1386ق.
36. طبری، محمد بن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج22، بیروت: دارالمعرفة، 1412ق.
37. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، ج3، 4و5، تهران: کتاب فروشی مرتضوی، چ3، 1375.
38. طوسی، محمدبن حسن، الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد، بیروت: دار الأضواء، چ2‏، 1406ق.
39. ---------------، تلخیص الشافی، ج2، قم: انتشارات محسن،‏ 1382.
40. عبدالجبار، القاضی ابی الحسن، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، تحقیق جورج قنواتى‏، ج20، قاهره: الدارالمصریة، 1962م.
41. عسقلانی، ابن حجر، فتح الباری بشرح صحیح البخاری، ج7، بیروت: دار المعرفة، چ2، بی تا.
42. فاضل مقداد، مقدادبن عبدالله، ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین، تحقیق سیدمهدى رجایى، قم: انتشارات کتابخانه آیةالله مرعشى، 1405ق. ‏
43. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، ج1و5، قم: هجرت، 1410ق.
44. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، ج1، قم: دارالکتاب، چ4، 1367.
45. قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة، ج1، بی جا: مکتبة المحمدی، 1416ق.
46. کراجکی، محمدبن علی، کنزالفوائد، ج2، بی جا: بی نا، بی تا.
47. کریمی والا، محمدرضا، مقارنه مشروعیت حاکمیت در حکومت علوی و حکومت های غیر دینی، قم: بوستان کتاب، 1387.
48. لاریجانی، محمدجواد، «نقد دینداری و مدرنیسم»، مجموعه مقالات، تهران: انتشارات اطلاعات، 1372.
49. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج3 و 28، بیروت: مؤسسة الوفاء، 1404ق(الف).
50. مزّی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال، ج20، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1413ق.
51. معین، محمد، فرهنگ فارسی، ج3، تهران: امیر کبیر، 1360.
52. مفید، محمدبن محمد، الارشاد فی معرفة الحجج الله علی العباد، ج1، قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق(الف).
53. -------------، الافصاح فی الإمامة، ج1، قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، 1413ق(ب).
54. میلانی، سیدعلی، نگاهی به حدیث ثقلین، قم: انتشارات الحقائق، چ3، 1390.
55. -----------، نگاهی به حدیث منزلت، قم: مرکز حقائق اسلامی، چ2، 1388.
56. نسایی، احمدبن علی، خصائص امیرالمؤمنین7، بی جا: المکتب العصریة، بی تا.
57. -------------، خصائص امیرالمؤمنین7، تحقیق ابواسحاق حوینی اثری، بیروت: المکتب العصریة، 1406ق.
58. نووی، یحیی بن شرف، شرح صحیح مسلم، ج15، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق.
59. نیشابوری، مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، چاپ محمد فؤاد عبدالباقی، استانبول ۱۴۱۳/۱۹۹۲.
60. هندی، میرحامدحسین، خلاصه عبقات الانوار (حدیث ثقلین)، ترجمة سیدحسین افتخارزاده، ج2، بی جا: انتشارات نبأ، 1372.
61. هیثمی، علی بن ابوبکر، مجمع الزوائد و منبع الفوائد، ج9، بیروت: دارالکتاب العربی، چ2، 1408ق.