دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

استلزامات نصب الهی حاکم در «فقه سیاسی شیعه»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد حوزه و عضو هیأت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب

2 استاد سطح عالی حوزه و پژوهشگر پژوهشگاه فقه نظام

چکیده

یکی از اصلی‎ترین تقابل‎ها میان اندیشه سیاسی شیعه و اندیشه‎های غربی در حوزه سیاست، مسأله مشروعیت و تعیین حاکم است. اعتقاد به نصب الهی حاکم می‎تواند بسیاری از گزاره‏‎های فقهی را خصوصاً در عرصه سیاست دست‎خوش دگرگونی‌های عمیقی نماید. در این نوشتار سعی شده است تا با بهره گیری از روش تطبیق، دیدگاه‎های متفاوت تبیین و مهم‎ترین آثار آن در فقه سیاسی بررسی شود. وجوب انقلاب سیاسی و تشکیل حکومت، وجوب انتخاب شخص منصوب به‎عنوان حاکم و اطاعت از او و یاری او، حرمت مخالفت با حاکم منصوب و پذیرش ولایت کفار، واگذاری همه تصدی‎ها به حاکم و حرمت تصرف بدون اذن او در مسائل اجتماعی، ضرورت تطبیق همه رفتارهای حکومتی بر اساس قوانین اسلام، تکلیف دولت اسلامی در برنامه ریزی و قانون‌گذاری جهت هدایت معنوی جامعه و تعیین جایگاه بیعت و آرای عمومی از جمله تبعات این دیدگاه در فقه سیاسی می‏‎باشد. چگونگی ارتباط این گزاره‏‎ها با دیدگاه نصب در متن مقاله تبیین شده است.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه.
3. آشوری، داریوش، دانشنامه سیاسی، تهران: مروارید، چ10، 1383.
4. ابن بابویه، محمدبن‎علی، علل الشرایع، قم: داوری، 1385.
5. ابن منظور، ابو الفضل جمال الدین محمدبن‎مکرم، لسان العرب، ج10و12، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع ـ دار صادر، چ3، 1414ق.
6. اراکی، محسن، فقه نظام سیاسی اسلام، ج1، قم: نشر فرهنگ، چ2، 1393.
7. ---------، الولایة الالهیة و ولایة الفقیه، قم: مجمع الفکر، 1413ق.
8. امام خامنه‎ای، سیدعلی، انسان 250 ساله، تهران: صهبا، 1390.
9. امام خمینی، سیدروح‎الله، صحیفه نور، ج6، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، چ4، 1386.
10. ----------------، ولایت فقیه، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، چ12، 1423ق.
11. انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، ج3، قم: کنگره جهانی شیخ اعظم، 1415ق.
12. ایزدهی، سیدسجاد، نظارت بر قدرت در فقه سیاسی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ، 1387.
13. جوادی آملی، عبدالله، پیرامون وحی و رهبری، ولایت و امامت، تهران: الزهراء، 1368.
14. --------------، ولایت فقیه ولایت فقاهت و عدالت، قم: اسراء، چ3، 1381.
15. حائری، مهدی، حکمت حکومت، بی‌جا: بی‎نا، بی‎تا.
16. حر عاملی، محمدحسن، وسائل الشیعة الی تحصیل وسائل الشریعة، ج17، قم: مؤسسه آل البیت:، 1409ق.
17. حسنی، مهدی، «چیستی مشروعیت دوگانه در اندیشه سیاسی شیعه»، فصلنامه انسان پژوهی دینی، ش16، تابستان 1387.
18. حسینی حائری، سیدکاظم، ولایة الامر فی عصر الغیبة، قم: مجمع اندیشه اسلامی، چ2، 1424ق.
19. رهدار، احمد، فقیهی، علی، «مناسبات فقه و سیاست از منظر سه دیدگاه وکالت، نظارت و ولایت فقیه با تأکید بر دوره معاصر»، فصلنامه حکومت اسلامی، پاییز 1392.
20. شهید ثانی، زین الدین‎بن‎علی عاملی، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام‌، ج4، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1413ق.
21. صالحی نجف آبادی، نعمت‎الله، ولایت فقیه حکومت صالحان، تهران: مؤسسه رسا، 1363.
22. ضیایی‎فر، سعید، «رویکرد حکومتی در فقه»، فصلنامه علوم سیاسی، ش53، بهار 1390.
23. طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، ج4، تهران: کتاب‎فروشی مرتضوی، چ3، 1419ق.
24. عاملی، حسن‎بن‎بزین الدین، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، ج1، قم: مؤسسة الفقه للطباعة و النشر، 1418ق.
25. عبدالرازق، علی، الاسلام و اصول الحکم، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات و النشر، 2000م.
26. عمید زنجانی، عباس‎علی، دانشنامه فقه سیاسی، ج2، تهران: دانشگاه تهران: 1389.
27. فیومى، احمدبن‎محمد مقرى، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، ج2، قم: منشورات دار الرضی، بی‎تا.
28. کرکى، على‎بن‎حسین‌، جامع المقاصد فی شرح القواعد‌، ج11، قم: مؤسسة آل البیت:، چ2، 1414ق.
29. کلینی، محمدبن‎یعقوب، الکافی، ج1و2، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چ4، 1407ق.
30. کواکبیان، مصطفی، مبانی مشروعیت در نظام ولایت فقیه، تهران: مؤسسه عروج، چ2، 1378.
31. ------------، «نظریه مشروعیت دوگانه ولایت فقیه از دیدگاه عقل و قانون اساسی»، مجله تربیت، ش126، اسفند 1376.
32. لک زایی، نجف، «طرح نامه فقه سیاسی»، فصلنامه علوم سیاسی، ش24، زمستان 1382.
33. مجلسی، محمد‎باقر، بحار الانوار، بیروت: دار احیاء تراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
34. محقق حلّى، نجم الدین جعفربن‎حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، ج1، قم: اسماعیلیان، چ2، 1408ق.
35. مشکینی، علی، اصطلاحات الاصول و معظم ابحاثها، قم: الهادی، چ6، 1416ق.
36. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج9، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368.
37. مفید، محمدبن‎محمد نعمان، المقنعة، قم: کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
38. مکارم شیرازی، ناصر، انوار الفقاهه، کتاب البیع، قم: انتشارات مدرسة الامام علی‎بن‎ابی‎طالب7، 1425ق.
39. منتظری، حسین‎علی، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة، ج1، قم: تفکر، چ2، 1409ق
40. موسوی خلخالی، سیدمحمدمهدی، الحاکمیة فی الاسلام، قم: مجمع اندیشه اسلامی، 1425ق.
41. میراحمدی، منصور، «مبانی کلامی فقه سیاسی شیعه»، آینه معرفت، ش7، زمستان 1384.
42. واسطى زبیدى، محب الدین، تاج العروس من جواهر القاموس، ج16، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1414ق.
43. هادوی تهرانی، مهدی، ولایت و دیانت، قم: مؤسسه فرهنگی خانه فرد، چ2، 1380.
44. ---------------، «حکومت اسلامی»، کتاب نقد، ش7، تابستان 1377.