دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

فلسفه حدود و نقش مصلحت در تقنین آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران

2 مدرس حوزه، عضو مجلس خبرگان رهبری و دانشیار دانشگاه اطلاعات

3 دانش‎آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مذاهب اسلامی و مدرس دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد

چکیده

با توجه به اهتمام شارع به تشریع احکام حدود و مقایسه اسلام با سایر مکاتب حقوق جزایی، می‎توان گفت که مسأله «پیش‎گیری از ارتکاب جرم»، «اصلاح مجرم»، «اجرای عدالت» و «ارضای مجنی‎علیه» با تعیین یک سیاست جنایی مناسب و همسو با سایر تعالیم دین از مهم‎ترین اهداف نظام کیفری حاکم بر حدود می‎باشد که این سیاست جنایی اسلام و احکام آن، مبتنی بر مصالح و مفاسد است. «مصلحت»، عنوانی پرکاربرد در فقه و اصول است که از دید اسلام عبارت است از هرکاری که به سود و صلاح مادی و یا معنوی فرد و جامعه باشد. بی‎شک حدود الهی بر اساس مصالح تنظیم شده‎اند و هدف از اجرای احکام، دستیابی به مصالح است و آن مصالح عبارتند از مصلحت نفس، دین، عقل، ناموس و مال که این مصالح، حصری نیستند. به نظر می‎رسد امروزه حاکم اسلامی می‎تواند با استفاده از احکام ثانویه و عنصر مصلحت، برخی حدود را اجرا نکرده و برای برخی حدود جایگزین تعیین کند؛ چون اگر قانونی در مورد مجازت‌های حدّی تصویب شود و به هر دلیلی به اجرا در نیاید، خاصیّت اعلامی خود را نیز از دست خواهد داد؛ زیرا در صورتی‎که اجرای یک حکم اسلامی سبب ایجاد مفسده شود، در واقع مصلحت خود را ـ ولو به‎طور موقت ـ از دست داده است. لذا باید مصلحت‌سنجی در مورد حدود و رعایت اقتضائات زمان و مکان مدّ نظر قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. امام ‌خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ج2و28، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1389.
3. ترمذی، محمدبن عیسی، سنن الترمذی، ج2، بیروت: دارالفکر، 1394ق.
4. حرّ عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعة، ج17و19، تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1403ق.
5. حسینی، سید‌محمّد، سیاست جنایی در اسلام و در جمهوری اسلامی ایران، تهران: سمت، 1383.
6. خطاط، مجتبی، قرآن و مقتضیات فقه، قم: انتشارات تمهید، 1390.
7. شفیعی سروستانی، ابراهیم و دیگران، قانون دیات و مقتضیات زمان، تهران: مرکز تحقیقات استراتژیکی ریاست جمهوری، 1376.
8. شهید اول، محمد بن جمال‌الدین، القواعد والفوائد، تحقیق دکتر سید عبدالهادی حکیم، ج1، قم: مکتبة المفید، بی‌تا.
9. صدوق، محمد، من لایحضره الفقیه، ج 4، بیروت: دار صعب، 1401ق.
10. طباطبایی، صادق، «مصاحبه با آقای دکتر صادق طباطبایی پیرامون امام موسی صدر»، مجله نامه مفید، ش16، زمستان1377.
11. عمید‌ زنجانی، عباسعلی، قواعد فقه جزا، تهران: سمت، 1391.
12. عوده، عبدالقادر، حقوق جنایی اسلام با تعلیقات مرحوم سید اسماعیل صدر، ترجمه اکبر غفوری، ج1، مشهد: آستان قدس رضوی، چ2، 1379.
13. فیض، علیرضا، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلام، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، چ7، 1385.
14. کاتینگهام، جان، «فلسفه مجازات»، ترجمه ابراهیم باطنی و محسن برهانی، مجله فقه و حقوق، ش4، بهار1384.
15. گرجی، ابوالقاسم، مقالات حقوقی، ج1و2، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1369.
16. محقق‌داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه: بخش جزایی، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چ17، 1379.
17. مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، ج2، تهران: صدرا، 1370.
18. مظلومان، رضا، جرم‌شناسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1353.
19. معرفت، محمدهادی، ولایت فقیه، قم: مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، 1377.
20. مکارم شیرازی، ناصر، «مفهوم دقیق تأثیر زمان و مکان در اجتهاد»، مجله مسجد، ش4، 1376.
21. --------------، تفسیر نمونه، ج5، قم: امام علی‌بن ابی‌طالب7، 1382.
22. منتظری، حسینعلی، مجازات‌های اسلامی و حقوق بشر، قم: ارغوان دانش، 1387.
23. مؤمنی، عابدین، حقوق جزای اختصاصی اسلام، تهران: انتشارات خط سوّم، 1382.
24. نوبهار، رحیم، «اهداف مجازات‎ها در جرایم جنسی مستوجب حد در حقوق کیفری اسلام»، مجله نامه مفید، ش 23، پاییز 1379.
25. هاشمی‌شاهرودی، سید‌محمود، بایسته‌های فقه‌ جزا، تهران: میزان، 1378.
26. --------------------، «حکم بی‌حس کردن اعضا هنگام اجرای کیفرهای جسمانی»، مجله فقه اهل‌ بیت، ش 15، پاییز 1377.
27. Clarkson, C.M.V Understanding Criminal Law, London: Fontana Press, 1987.