دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

قاعدة فقهی «کـلُ امـارةٍ اَمـانةٌ»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه میبد

2 دانشجوی دکتری فقه و حقوق جزا آیت الله حائری میبد

چکیده

در راستای ضابطه‎مندشدن زندگی مسلمانان بر اساس آموزه‎های دینی، قاعده‎نگاری از اقدامات متداول عالمان مسلمان بوده و هست. قاعده فقهی «کل امارة امانة» که در این نوشتار تدوین و تأسیس شده است، به نوعی تلاش برای رسیدن به گفتمان فقهی ـ سیاسی در امر حکومت‎داری در اسلام است. این امر، با ضرورت نظام‎سازی در فقه حکومتی به انجام رسیده است که مخصوصاً پس از تشکیل حکومت اسلامی به رهبری امام خمینی1 بیش از پیش مهم جلوه می‎کند. روش تحقیق در این مقاله تحلیلی ـ توصیفی و با رجوع به آیات امانت در قرآن کریم و بررسی آرای مفسران در دلالت و انطباق آن بر موضوعات و مسائل حکومت است؛ به طوری که به صورت رفت و برگشت‎های متعدد به تفاسیر و در نهایت با جمع بین نظرات آنان، دلالت نهایی به عنوان مدرک قاعده فرض شده و سپس با مسائل فقه‎الامانات تطبیق داده می‎شود. شرایط و ویژگی‎های حاکم و مردم، میزان مسؤولیت و ضمان در برابر حکومت که امانتی الهی است، شرایط دفاع از آن و ... از نتایج این جستار است.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. ابن ابی زینب، محمدبن‎ابراهیم، الغیبة للنعمانی، تحقیق علی‎اکبر غفاری، تهران: نشر صدوق، 1397ق.
3. ابن منظور، محمدبن مکرم، لسان العرب، ج13، بیروت: دار صادر، چ3، 1414ق.
4. امام خمینی، سیدروح‎الله، تحریرالوسیلة، ج1، قم: دارالعلم، بی‌تا(الف).
5. ----------------، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، بی-تا(ب).
6. ----------------، توضیح‌المسائل(المحشی)، تصحیح سیدمحمدحسین بنی‌هاشمی خمینی، ج2، قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، چ8، 1424ق
7. بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج4، تهران: بعثت، 1416ق.
8. بروجردی، آقاحسین، جامع‌الاحادیث‌الشیعة، ج23، تهران: فرهنگ سبز، 1386.
9. پاینده، ابوالقاسم، نهج‌الفصاحة، تهران: دنیای دانش، چ4، 1382.
10. جعفری، محمدتقی، رسائل فقهی، تهران: منشورات کرامت، 1419ق.
11. حر عاملی، محمدبن‎حسن، وسائل‌الشیعة، ج19، قم: مؤسسه آل البیت:، 1409ق.
12. حسینی استرآبادی، سیدشرف‌الدین علی، تأویل الآیات الظاهرة، قم: جامعه مدرسین، 1409ق.
13. حسینی شاه‌عبدالعظیمی، حسین‎بن‎احمد، تفسیر اثنا عشری، ج10، تهران: میقات، 1363.
14. حسینی همدانی، سیدمحمدحسین، انوار درخشان، تحقیق محمدباقر بهبودی، ج4، تهران: لطفی، 1404ق.
15. خامنه‌ای، سیدعلی، ودیعه ـ عاریه، 1393، رساله آموزشی احکام معاملات، قابل دسترسی در پایگاه اینترنتی حفظ و نشر آثار آیة‌الله خامنه‌ای: www.khamenei.ir.
16. سبزواری، محمدبن‎حبیب‌الله، إرشاد الأذهان إلى تفسیر القرآن، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1419ق.
17. سیستانی، سیدعلی، منهاج‌الصالحین(للسیستانی)، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا (نرم افزار جامع فقه اهل بیت1و2).
18. شریف لاهیجی، محمدبن‎علی، تفسیر شریف لاهیجی، تحقیق سیدجلال‌الدین حسینی ارموی، ج3، تهران: نشر داد، 1373.
19. شهید ثانی، زین‌الدین‎بن‎علی‎بن‎احمدعاملی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، تحقیق سیدمحمد کلانتر، ج4، قم: داوری، 1410ق.
20. صادقی تهرانی، محمد، البلاغ فی تفسیر القرآن بالقرآن، ج1، قم: صادقی تهرانی، 1419ق.
21. صدر، سیدمحمدباقر، اقتصادنا، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1375.
22. صدوق، محمدبن‎على، معانی الأخبار، تصحیح على‎اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1403ق.
23. طاهری، ابوالقاسم، اصول علم سیاست، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور، 1386.
24. طباطبایی، سیدمحمدحسین، ترجمه المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، ج4و16، قم: جامعه مدرسین، چ5، 1374.
25. طبرسی، فضل‎بن‎حسن، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تحقیق رضا ستوده، ج20، تهران: فراهانی، 1360.
26. طیب، سیدعبدالحسین، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج4و10، تهران: انتشارات اسلامی، چ2، 1378.
27. عالم، عبدالرحمن، تاریخ فلسفه سیاسی غرب، ج2، تهران: انتشارات وزارت امور خارجه، 1377.
28. فیض کاشانی، ملامحسن، الاصفی فی تفسیرالقرآن، تحقیق محمدحسین درایتی و محمدرضا نعمتی، ج1و2، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1418ق.
29. قرشی، سیدعلی‌اکبر، تفسیر أحسن الحدیث، ج8، تهران: بعثت، چ3، 1377.
30. کلینى، محمدبن‎یعقوب، کافی، تصحیح على‎اکبر غفاری و محمد آخوندی، ج1و5، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
31. گلپایگانی، سیدمحمدرضا، مجمع‌المسائل، تصحیح علی کریمی جهرمی و دیگران، ج3، قم: دارالقرآن‌الکریم، چ2، 1409ق.
32. گنابادی، سلطان‎محمد، ترجمه بیان السعادة فی مقامات العبادة، ترجمه رضا خانی و حشمت‎الله ریاضی، ج11، تهران: پیام نور، 1372.
33. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج23، 33، 57 و72، بیروت: دار احیاء تراث العربی، 1403ق.
34. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج1، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360.
35. مظفر، محمدرضا، اصول‌الفقه، ترجمه عباس زراعت و حمید مسجدسرایی، ج1، قم: پیام نوآور(حقوق اسلامی)، چ6، 1392.
36. مفید، محمدبن‎محمد، تفسیر القرآن المجید، تحقیق سیدمحمدعلی ایازی، قم: انتشارات تبلیغات اسلامی، 1424ق.
37. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیرنمونه، ج7و25، تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1374.
38. --------------، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل، ج3، قم: مدرسه امام علی بن ابی طالب7، 1421ق.
39. --------------، القواعد الفقهیه، ج2، قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین، چ3، 1411ق.
40. نائینی، میرزامحمدحسین، تنبیه‌الامة و تنزیه‌الملة، تصحیح سیدجواد ورعی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1424ق.
41. نجفی خمینی، محمدجواد، تفسیر آسان، ج16، تهران: اسلامیه، 1398ق.
42. هاشمی خویی، میرزاحبیب‌الله، منهاج‌البراعة فی شرح نهج‌البلاغة، تصحیح ابراهیم میانجی، تهران: مکتبة‌الاسلامیة، چ4، 1400ق.
43. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت:، ج1، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، 1426ق.