دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

تبیین ابعاد مسؤولیت شرعی کارگزاران حکومت اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مدیریت مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

2 دانش‎آموخته حوزه علمیه قم و دانشجوی دکتری مدیریت رفتاری مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی

چکیده

اهمیت رفتار سازمانی کارگزاران حکومت اسلامی در این است که اداره امور جامعه اسلامی توسط این نوع رفتارها انجام می‎گیرد و صلاح و رشد یا سقوط و عقب‎ماندگی جامعه اسلامی منوط به این نوع رفتارها است. بدیهی است که کارگزار حکومتی در هر کشوری بر اساس قوانین و مقررات آن کشور در برابر افعال و رفتارهای سازمانی خود مسؤولیت حقوقی دارد. حال این پرسش مطرح می‎شود که آیا کارگزاران در قبال رفتارهای سازمانی مسؤولیت شرعی داشته و مورد بازخواست قرار می‎گیرند؟ ابعاد این مسؤولیت شرعی کدمند؟ مقاله حاضر به منظور شناسایی و تبیین ابعاد مسؤولیت شرعی رفتار سازمانی کارگزاران، با مطالعه نظریات فقهی و مبانی آنها و با روش تحلیلی ـ توصیفی به پاسخ این دو پرسش پرداخته و مسؤولیت شرعی کارگزاران را از زوایای مختلفی همچون حفظ امانت الهی، صلاحیت تصدی مناصب، تأمین اهداف و مصالح حکومتی، مسؤولیت پیامد رفتار، مسؤولیت جمعی، اطاعت از حاکم اسلامی و حفاظت از بیت‎المال بررسی و آن را تبیین نموده است. این ابعاد به‎عنوان قواعد کلان و چارچوب حاکم بر رفتار سازمانی کارگزاران محسوب می‎شوند.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه.
3. ابن أبی‌الحدید، عبد‌الحمید بن هبة‌الله، شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید، ج1، قم: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی، 1404ق.
4. ابن‌ اثیر، على بن ابى‌الکرم، الکامل فی التاریخ، ج2، بیروت: دار صادر ـ دار بیروت، 1385ق.
5. ابن‌ براج، عبدالعزیز طرابلسی، المهذب، ج1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1406ق.
6. ابن ‌حیون، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، ج2، قم: مؤسسة آل البیت:، چ2، 1385ق.
7. ابن‌شهر آشوب، محمد بن على، مناقب آل أبی طالب:، ج1و2، قم: علامه، 1379ق.
8. ابن ‌هشام، عبدالملک الحمیرى، السیرة النبویة، تحقیق مصطفى السقا، ابراهیم الأبیارى و عبد الحفیظ شلبى، ج2، بیروت: دار المعرفة، بى‌تا.
9. اربلى، على بن عیسى، کشف الغمة فی معرفة الأئمة (ط - القدیمة)، ج2، تبریز: بنى هاشمى، 1381ق.
10. اعرافی، علیرضا، فقه تربیتی، ج1، قم: مؤسسه فرهنگی هنری اشراق و عرفان، 1391.
11. امام ‌خمینی، سیدروح‌الله، توضیح المسائل، تحقیق مسلم قلی‌پور گیلانی، بی‌جا: (نرم افزار فقه جامع اهل بیت2)، 1426ق.
12. ----------------، استفتائات، ج2و3، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ5، 1422ق.
13. ----------------، المکاسب المحرمة، ج2، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، (نرم افزار فقه جامع اهل بیت2)، 1415ق.
14. ----------------، توضیح المسایل(محشّی)، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ8، 1424ق.
15. امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب و السنّة و الأدب، ج8، بیروت: دار الکتاب العربی، چ4، 1397ق.
16. انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات، ج2، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری، 1415ق.
17. بیهقی، احمد بن حسین، سنن بیهقى، ج10، بیروت: دار المعرفة، 1344ق.
18. تمیمی‌ آمدى، عبدالواحد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1366.
19. -----------------، غرر الحکم و درر الکلم (مجموعة من کلمات و حکم الإمام علی7)، قم: دار الکتاب الإسلامی، چ2، 1410ق.
20. ثقفى، ابراهیم بن محمد، الغارات أوالإستنفار و الغارات (ط ـ الحدیثة)، ج2، تهران: انجمن آثار ملى، 1395ق.
21. حرانى، ابن‌شعبه، حسن بن على، تحف العقول عن آل الرسول9، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ2، 1404ق.
22. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل‌الشیعه، ج17، قم: مؤسسه آل‌البیت:، 1409ق.
23. ‌حسینی ‌مدنی، ضامن بن شدقم، وقعة الجمل‏، قم: نشر محمد، 1420ق.
24. خامنه‌ای، سیدعلی، أجوبة الاستفتاءات(فارسى)، قم: دفتر رهبری، 1424ق.
25. ------------، بیانات مقام معظم رهبری در دیدار رئیس جمهور و اعضای هیأت دولت، 8/6/1384: farsi.khamenei.ir.
26. خانکا، اس.‌اس، رفتار سازمانی، ترجمه غلامرضا شمس مورکانی، تهران: آییژ، 1389.
27. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج13، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چ2 از دوره جدید، 1377.
28. رضائیان، علی، مبانی سازمان و مدیریت، تهران: سمت، چ13، 1388.
29. ---------، مبانی مدیریت رفتار سازمانی، تهران: سمت، چ10، 1389.
30. شوشتری، نورالله، احقاق الحق و اذهاق الباطل، ج8، قم: مکتب آیةالله مرعشی نجفی، 1421ق.
31. صدوق، محمد بن على، الخصال، ج1، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1362.
32. ---------------، من لا یحضره الفقیه، ج3و4، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ2، 1413ق.
33. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج4، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ5، 1417ق.
34. طوسی، محمد بن حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، بیروت: دار الکتاب العربی، چ2، 1400ق.
35. عمید، حسن، فرهنگ فارسی، ج2، تهران: امیر کبیر، چ29، 1387.
36. فاضل‌ لنکرانی، محمد، جامع المسائل (فارسی)، ج1، قم: انتشارات امیر قلم، چ11، بی‌تا.
37. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی (ط ـ الإسلامیة)، ج1، 2و5، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چ4، 1407ق.
38. مجلسى، محمد‌باقر، بحار‌الأنوار، الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج33و41، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چ2، 1403ق.
39. مصباح یزدی، محمد تقی، فلسفه اخلاق، تحقیق و نگارش: احمدحسین شریفی، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین الملل، ۱۳۸۰.
40. مکارم ‌شیرازی، ناصر، استفتائات جدید، ج1، قم: انتشارات مدرسه امام علی7، چ2، 1427ق.
41. منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ج1، 2و5، قم: مؤسسه کیهان، 1409ق.
42. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج22، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چ7، 1404ق.
43. نوروزی، محمدجواد، نظام سیاسی اسلام، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، چ2، 1380.
44. Ahuja, k.k, managemaent & organization, India, Satish kumar Jain, 1993.
45. Bose, Chandra, Principles of Management and Administration, prentice – Hall of India, 2005.
46. Hersey, paul & Kenneeth H. Blanchard, Management of Organizational Behavior: utilizing Human Rresoures, Englewood cliffs, New Jersey: prentice-Hall, Inc,1989, 5th ed.
47. Robbins, Stephen p, Essential Of Organizational Behavior, 4th ed, Prentice Hall, 1994.
48. scott, Richard w. & Davis, Gerald f, Organization and organizing: Rational, Natural, and open system perspectivs, Pearson prentice Hall, 2007.