دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

کشف و فهم الزامات و بایسته‎های نظام‌سازی قرآنی در جامعه اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد پیوسته معارف اسلامی دانشگاه امام صادق

2 استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

حکمرانی اسلامی در عصر حاضر و در مقام پاسخگویی به اندیشه‎های رقیب و جهت احتراز از سعی و خطا و آزمون‎های محتمل‎البطلان، چاره‎ای جز نظام‎سازی مبتنی بر معارف وحیانی ندارد. اگر این مهم انجام نگیرد، کارآمدی نظام اسلامیِ متکی بر فقه شیعی و تئوری ولایت‌ فقیه به خطر خواهد افتاد. در معارف وحیانی نیز محوریت با قرآن است، لذا نظام‎سازی قرآنی، ضرورتی است که در این زمان بیش از هر زمان دیگر احساس می‎شود. این تحقیق به دنبال نیل به فهم صحیح از نظام‎سازی قرآنی، متکی بر رویکردهایی است که تا به امروز از ناحیه خبرگان این حوزه اتخاذ شده است. مدعای نگارندگان آن است که چنانچه گفتمان صائب از نظام‎سازی در میان نخبگان علمی فراگیر نشود، انتظار از تحقق نظام‌سازی قرآنی غیر واقعی خواهد بود.
این پژوهش با تکیه ‌بر مطالعات کتابخانه‎ای، ابتدا متکفل جمع‎آوری داده‎های ناظر به رویکردهای مختلف نظام‌سازی شد. سپس بر مبنای رویکرد کیفی و برگزاری مصاحبه‎های عمیق نیمه‎ساختاریافته از خبرگان حوزه نظام‎سازی، داده‎های اولیه را تکمیل و فضا را مهیا نموده تا بر اساس نظریه داده‎بنیاد و مبتنی بر رهیافت «استراوس» و «کوربین»، چارچوب مفهومی نظام‎سازی قرآنی استخراج شود. در مرحله بعد و به‌منظور اولویت‌بندی مؤلفه‌های الگوی مذکور متکی بر رویکرد کمی و با استفاده از تکنیک TOPSIS و نظرات مجدد خبرگان، اولویت‌بندی و اصلاح شد. در نهایت عرصه‎های مختلف نظام‎سازی به نظام‎پژوهی (نظام‎شناسی ناظر به تکوینیات، نظام‎یابی ناظر به تشریعیات و نظام‎سازی ناظر به اعتباریات) و نظام‎گزاری (ناظر به عرصه اجرا) تفکیک شده است.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه.
3. آذر، عادل، رجب زاده، علی، تصمیم‎گیری کاربردی رویکرد MADM، تهران: انتشارات نگاه دانش، 1390.
4. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب [نسخه الکترونیکی]، ج12، بیروت: انتشارات دار الصدر، چ3، 1407ق.
5. اراکی، محسن، فقه نظام سیاسی اسلام(جهان بینی سیاسی) [نسخه الکترونیکی]. تهران: انتشارات دفتر نشر معارف، 1393.
6. ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغة [نسخه الکترونیکی]، ج14، بیروت: انتشارات دار احیاء التراث العربی، 1412ق.
7. اعرافی، علیرضا، دروس خارج فقه نظام‎سازی، قم: مؤسسه اشراق و عرفان، 1393.
8. بازرگان، عباس، مقدمه‌ای بر روش‌های تحقیق کیفی و آمیخته: رویکردهای متداول در علوم رفتاری، تهران: انتشارات نشر دیدار، 1387.
9. پورسیدآقایی، مسعود، دین و نظام‎سازی در نگاه استاد صفایی، قم: انتشارات لیلة القدر، 1389.
10. پیروزمند،‌ علیرضا، «نظام سازی مبتنی بر مردم سالاری دینی»،‌ ماهنامه فرهنگی ـ تحلیلی سوره اندیشه، ش56، 1391.
11. جوادی آملی، عبدالله، انتظار بشر از دین [نسخه الکترونیکی]، قم: اسراء، 1380.
12. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح [نسخه الکترونیکی]، ج5، بیروت: انتشارات دارالعلم للملایین، 1426ق.
13. رضائیان، علی، تجزیه و تحلیل و طراحی سیستم، تهران: انتشارات سمت، چ7، 1384.
14. سعدی، حسینعلی، «فقه مضاف»، سخنرانی در همایش فقه حکومتی نظام‎ساز، قم: انتشارات مرکز تحقیقات بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق7، 1392.
15. صدر، سید محمدباقر، المدرسة القرآنیة [نسخه الکترونیکی]، ج2، قم: نشرالمجمع العلمی للشهید الصدر، 1378.
16. --------------، موسوعة الشهید الصدر [نسخه الکترونیکی]، قم: نشرالمجمع العلمی للشهید الصدر، 1375.
17. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، ج1و2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چ5، 1374.
18. طریحی، فخر الدین بن محمد، مجمع البحرین [نسخه الکترونیکی]، ج6، تهران: انتشارات مرتضوی، چ3، 1375.
19. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین [نسخه الکترونیکی]، ج8، قم: انتشارات نشر هجرت، چ2، 1415ق.
20. کعبی، عباس، «نظام‌سازی از منظر حقوق عمومی»، سخنرانی در همایش نظام‌سازی انقلاب اسلامی از منظر حقوق عمومی، قم: همایش نظام‌سازی انقلاب اسلامی از منظر حقوق عمومی، 1392.
21. میرباقری، سید محمد مهدی، «جلسات درس خارج فقه حکومتی»، سایت فرهنگستان علوم، قم: www.isaq.ir، 1392.
22. نبوی،‌ سید عباس،‌ «فقه،‌ زمان و نظام‎سازی»، کیهان اندیشه،‌ ش67،‌ مرداد و شهریور 1375.
23. نقی‎پورفر، ولی الله، اصول مدیریت اسلامی و الگوهای آن (نسخه 24)، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات مدیریت اسلامی، 1383.
24. واسطی، عبدالحمید، نگرش سیستمی به دین، مشهد: مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام، 1388.
25. هادوی تهرانی،‌ محمد مهدی، مکتب و نظام اقتصادی اسلام، قم: مؤسسه فرهنگی خانه خرد، 1377.
26. Ackoff, R. L, From mechanistic to social systemic thinking. Cambridge, MA: Pegasus Communications Inc, 2000.
27. Ashby, R, Stability and adaptation. Organizations: Systems, Control and Adaptation, Volume 2. / [a Cura Di] Joseph A. Litterer, 1960.
28. Ball, R. A, Sociology and General Systems Theory, The American Sociologist,1978.
29. Creswell, J. W, Educational Research: Planning, Conducting, and Evaluating Quantitative and Qualitative Research, University of Nebraska–Lincoln, 2005.
30. Creswell, J. W. Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches, Second Edition, Thousand Oaks, CA: Sage Publications, 2003.
31. Creswell, J. W; V. L. Plano Clark; M. L. Guttmann and E. E. Hanson, Advanced Mixed Methods Research Design. In A.Tashakkori and C. Teddlie (Eds.), Handbook of Mixed Methods in Social and Behavioral Research (pp. 209–240). Thousand Oaks, CA: Sage, 2003.
32. Creswell, J., W. and V. L Plano Clark, Designing and Conducting Mixed Methods Research, London: Sage Publication Inc, 2007.
33. Dahl, R. A, A Democratic Dilemma: System Effectiveness versus Citizen Participati«. Political Science Quarterly, 1994, 109, 1, 23-34.
34. Parsons, Talcott, The Social System, Glencoe, Illinois: Free Press, 1951.
35. Penna, Robert M, The Nonprofit Outcomes Toolbox, Wiley, 2011.
36. Strauss, A., & Corbin, J, Basics of Qualitative Research: Grounded Theory Procedures and Techniques (2nd ed.), Thousand Oaks, CA: Sage, 1998.
37. Tashakkori, A., and C. Teddlie. Handbook of Mixed Methods in Social and ehavioral Research, First Edition, Sage Publication Inc, 2003.