دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

واکاوی شیوه تعارض زدایی میان قاعده تسلیط و دیگر قواعد مربوط در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

2 استاد دانشگاه قم

چکیده

بررسی نحوه تسلّط مردم بر اموال و حقوق خویش و نیز موارد تعارض در آن به جهت گستردگی حوزه ابعاد مختلف و تأثیر فراوان و نیز ارتباط زیادی که با سایر بخش‎های قانون دارد، در همه سیستم‎های حقوقی از اهمیت ویژه‎ای برخوردار است. از آنجا که قانون اساسی پایه همه قوانین در هر کشوری است، این مقاله می‎کوشد با بررسی مواد مختلف قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و تطبیق آن با دیدگاه فقهای اسلام، بخصوص شیعه به این سؤال پاسخ دهد که آیا قانونگذار به تعارضات احتمالی میان مواد مختلف قانون توجه داشته و برای رفع آنها راه حلی پیش‌بینی کرده است؟ و آیا تناسبی میان راه حل‎ها و دیدگاه‎های علمای اسلام وجود دارد؟ این تحقیق به شیوه تحلیلی و بر مبنای منابع فقهی و حقوقی و به روش تحلیلی کتابخانه‎ای انجام گردیده و نتایج تحقیق نشان می‎دهد قانونگذار به تعارض احتمالی بین مواد مختلف قانون در تنظیم و اجرا توجه جدی داشته و مبتنی بر اندیشه فقهای شیعه تکلیف را به دقت مشخص نموده است.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
3. آخوند خراسانی، محمدکاظم، کفایة الاصول، ج3، قم: مؤسسه آل البیت: لاحیاء التراث، 1430ق.
4. ابن فارس، احمد بن فارس، معجم مقاییس اللغه، ج4، قم: مکتب العالم الاسلامی، 1404ق.
5. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج11، بیروت: دارالفکر، 1414ق.
6. احسایی، محمدبن علی بن ابراهیم، عوالی اللئالی، ج3، قم: انتشارات سید الشهداء، 1405ق.
7. اصفهانى، محمد حسین کمپانى، حاشیة کتاب المکاسب، ج2، قم: أنوار الهدى، 1418ق.
8. امام خمینی، سیدروح اللّه، تحریر الوسیله، ج1، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1408ق.
9. -------------------، بدائع الدرر، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام، 1387.
10. -------------------، تنقیح الاصول، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، بی‎تا.
11. -------------------، صحیفه نور، ج18، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1385.
12. -------------------، البیع، ج1، 2، 4و5، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، 1421ق.
13. انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، ج1و2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چ2، 1417ق.
14. -----------، المکاسب، ج2، قم: مؤسسه مطبوعاتی دینی، 1415ق.
15. ایروانى، على بن عبد الحسین، حاشیة المکاسب، ج2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1406ق.
16. بجنوردی، سید حسن، القواعد الفقهیه، ج1و5، قم: انتشارات الهادی، 1419ق.
17. بحرانى (آل عصفور)، یوسف، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، ج20و22، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1405ق.
18. بشیری، حسن حسین، «حدیث السلطنة»، مجله فقه اهل بیت:، ش52، 1429ق.
19. بندرریگی، محمد، فرهنگ جدید عربی به فارسی، قم: چاپ فروردین، 1374.
20. بهشتی، سید محمدحسین، اقتصاد اسلامی، تهران: دفتر فرهنگ اسلامی، 1362.
21. حاج زاده، هادی، «بررسی مفهوم منفعت عمومی»، نشریه آشنایی با مفاهیم حقوق عمومی، ش63، ۱۳۹۳.
22. حرّ عاملی، محمد بن حسین، وسائل الشیعه، ج6، 12و17، تهران: انتشارات استقلال، 1403ق.
23. حسینی عاملی، محمدجواد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامة، ج4، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1419ق.
24. حکیم، سید محسن، مستمسک العروة الوثقی، ج10، قم: دارالتفسیر، بی‌تا.
25. خویی، سید ابوالقاسم، مصباح الفقاهة، ج3، قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، 1430ق.
26. ---------------، مصباح الاصول، ج3، قم: کتابفروشی داوری، 1417ق.
27. ---------------، منهاج الصالحین، قم: نشر مدینة العلم، بی‌تا.
28. دفتر تبلیغات اسلامی شعبه خراسان رضوی، خمس، چالش‌ها و راهکارها، قم: بوستان کتاب، 1386.
29. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ قرآن، مصحح: صفوان عدنان داوودی، بیروت: دار الشامیة، بی‌تا.
30. راغبی، محمدعلی، «شیوه‌های تعارض زدایی از ادلّه استنباط»، فصلنامه فقه و مبانی حقوق اسلامی، ش43، 1382.
31. رحمانی، محمد، «قاعده نفی سبیل ازمنظر فریقین»، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، ش6، 1382.
32. زائری، اسدالله، «مالیات در فقه سیاسی»، مجله پژوهشنامه فقهی، ش2، 1389.
33. سبحانی، جعفر، المبسوط فی أُصول الفقه، ج4، قم: مؤسسة الإمام الصادق7، 1389.
34. سلطانی، عباسعلی، «قاعده نفی سبیل»، مجله مطالعات اسلامی، ش43، 1378.
35. شبان نیا، قاسم و قربانی، مهدی، «کارآمدی نظریه ولایت فقیه در تأمین مصلحت عموم»، مجله حکومت اسلامی، ش1، 1392.
36. شهید اول، محمد بن مکی، اللمعة الدمشقیة فی فقه الامامیة، بیروت: دار التراث ـ دار الاسلامیة، 1410ق.
37. شهید ثانی، زین الدین علی بن احمد جبل عاملی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، ج2، قم: مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی، 1365.
38. ---------------------------------، مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، ج1، 4، 5و7، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1141ق.
39. صالحی نجف آبادی، نعمت الله، ولایت فقیه حکومت صالحان، تهران: امید فردا، چ2، 1362.
40. صدر، سیدمحمدباقر، الفتاوی الواضحة وفقا لمذهب اهل البیت:، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1403ق.
41. صدوق، محمّد بن على بن بابویه قمى، من لا یحضره الفقیه، ج4، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1413ق.
42. صفی پور، عبدالرحیم بن عبدالکریم، منتهی الارب فی لغة العرب، ج4، بی‌جا: کتابخانه سنایی، بی‌تا.
43. طباطبایی، سید على بن محمد، ریاض المسائل (ط ـ الحدیثة)، ج2، قم: مؤسسه آل البیت:، 1418ق.
44. طوسى، محمد بن حسن، الخلاف، ج3، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ق.
45. ----------------، المبسوط فی فقه الامامیة، ج2، 3و5، تهران: مکتبة المرتضوی، 1387.
46. فاتحی، محمدحسین، «مالیات و وظایف توزیعی دولت»، مجله مجلس و راهبرد، ش45، 1383.
47. فاضل لنکرانی، محمد، القواعد الفقهیه، ج1، قم: مرکز فقه الائمة الاطهار:، 1383.
48. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله سیوری، کنز العرفان فی فقه القرآن، ج2، قم: انتشارات مرتضوی، 1425ق.
49. فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، قم: نشر هجرت، 1409ق.
50. فرحی، سید علی، تحقیق در قواعد فقهی اسلام، تهران: دانشگاه امام صادق7، 1390.
51. فیض، علیرضا، مبادی فقه و اصول، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، 1389.
52. قرشی بنایی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج4، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1371.
53. کاظمی افشار، هاجر، «وضع حقوقی بیع اعضاء بدن»، مجله حقوق پزشکی، ش3، 1386.
54. کرکی (محقق ثانی)، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج1و6، قم: مؤسسه آل البیت:، 1414ق.
55. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، مصحح: علی اکبر غفاری، ج3، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1407ق.
56. گرجی ارندریانی، علی اکبر، در تکاپوی حقوق اساسی، تهران: چاپ جنگل، 1388.
57. محقق حلی، جعفربن حسن، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، ج1، قم: نشر اسماعیلیان، 1408ق.
58. محقق داماد، سید مصطفی و دیگران، «بررسی فقهی و حقوقی رابطه انسان با اعضای بدن خود»، مجله فقه و حقوق اسلامی، ش2، 1390.
59. محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه بخش مدنی، ج1، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1388.
60. -----------------، مباحثی از اصول، ج3، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1362.
61. مخلصی، عباس، «مالیات»، مجله کاوشی نو در فقه، ش3، 1374.
62. مراغی، سید میرعبدالفتاح، العناوین الفقهیة، ج1و2، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
63. مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، تهران: انتشارات صدرا، 1370.
64. مظفر، محمدرضا، اصول فقه، ج1و2، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1374.
65. مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیة، ج1، قم: مدرسة الامام علی بن ابیطالب7، 1427ق.
66. منتظری، حسینعلی، نظام الحکم فی الاسلام، قم: نشر سرایی، 1417ق.
67. منصور نژاد، محمود، «بررسی تطبیقی مفهوم مصلحت از دیدگاه امام خمینی; و اندیشمندان غرب»، مجله حکومت اسلامی، ش12، 1378.
68. مؤمن قمی، محمد، «مالیات در حکومت اسلامی»، مجله فقه اهل بیت:، ش45، 1385.
69. ------------، «پیوند اعضاء»، مجله فقه اهل بیت:، ش34، 1382.
70. میرزای قمی، میرزا ابوالقاسم، قوانین الاصول، قم: کتابفروسی علمیه اسلامیه، 1430ق.
71. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج21، 22، 25، 26، 27، 28، 30، 31و38، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چ7، 1362.
72. هاشمی خانعباسی، سید علی، «تعارض ادله و قواعد رفع آن»، فصلنامه تخصصی فقه و تاریخ تمدن، ش25، 1389.
73. ویژه، محمدرضا و امجدیان، حسن، «رویکرد فقهای شورای نگهبان در زمینه رویارویی مالکیت خصوصی و منفعت عمومی»، مجله دانش حقوق عمومی، ش12، ۱۳۹۴.
74. یزدی، سید محمد کاظم، حاشیة المکاسب، ج1، قم: اسماعیلیان، 1410ق.
75. ---------------، عروة الوثقی، ج1، بیروت: مؤسسة الاعلمی، 1409ق.