دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

اندیشه سیاسی سید مرتضی در تعامل با حکومت آل بویه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد، پژوهشگر و دانش پژوه سطح 4 جامعه الزهرا

چکیده

با روی کارآمدن آل بویه در قرن چهارم، زمینه رشد سیاسی و فرهنگی تشیع فراهم گشت. آنان در طول حکومت 113سالۀ خویش با گسترش قلمرو حکومتی، زمینه‎ساز توسعه اندیشه شیعی بواسطه بزرگانی همچون «شیخ مفید»، «سید رضی»، «سید مرتضی»، «شیخ طوسی» و ... گردیدند.
در میان فقها و اندیشمندان شیعی، در خصوص همکاری و همراهی با حاکمان، دو دیدگاه وجود داشته است: برخی معتقد به همکاری مشروط و برخی معتقد بر عدم همکاری مطلق می‎باشند. سید مرتضی جزء دسته اول است. ایشان در آن مواردی که امکان مبارزه با حکام، غیر مقدور و همراهی منجر به اقامۀ حدود الهی و خدمت‎رسانی به شیعیان گردد، همکاری را بلامانع می‎دانست و حضور ایشان در عرصه‎های سیاسی، اجتماعی، علمی و فرهنگی در سایۀ تعامل با حاکمان آل بویه از این دیدگاه قابل تفسیر و توجیه می‎باشد. به عبارت دیگر، ایشان اعمال ولایت توسط فقیه برای اجرای احکام الهی را امر بسیط نمی‎دانست، بلکه قائل به تشکیک بود. در نتیجه به میزان توان و امکان، ولایت اعمال می‎شود.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. ابن اثیر، ابوالحسن علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج2و9، بیروت: دار صادر، 1385ش/1965م.
3. ابن بسام، ابوالحسن علی، الذخیرة فی محاسن أهل الجزیرة، محقق: احسان عباس، تونس: الدارالعربیة للکتاب، 1981م.
4. ابن جوزى، ابوالفرج عبدالرحمان، المنتظم فى تاریخ الامم و الملوک، ج7و15، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1412ق.
5. ابن حجر عسقلانى، شهاب الدین ابوالفضل، لسان المیزان، ج5، بیروت: مؤسسة الاعلمى للمطبوعات، 1371ق.
6. ابن خلدون، عبدالرحمن محمد، تاریخ ابن خلدون، تحقیق خلیل شحاد، ج3، بیروت: دارالفکر، 1408ق.
7. ابن عنبه، سیدجمال، عمدة الطالب فی أنساب آل ابی طالب، تصحیح محمدحسن طالقانی، قم: انتشارات رضی، 1380ق.
8. ابن کثیر، ابوالفداء اسماعیل، البدایة و النهایة، تحقیق: احمد ابوملحم و دیگران، ج5و11، بیروت: مکتبة المعارف، 1966ق.
9. ابن مسکویه الرازی، احمدبن‎محمد، تجارب‎الامم، تحقیق ابوالقاسم امامی، ج1، تهران: سروش، الطبعة الثانیة، 1379.
10. ثعالبی، ابومنصور، یتیمة الدهر، تحقیق عبدالحمید، ج1، بیروت: دارالکتب، بی‌تا.
11. خالقی، محمدهادی، دیوان نقابت (پژوهشی درباره پیدایش و گسترش اولیه تشکیلات سرپرستی سادات)، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1378.
12. رازی، فخرالدین محمدبن علی، الشجرة المبارکة، تحقیق: سید مهدی رجایی، قم: مکتبة المرعشی، 1408ق.
13. زکی مبارک، عبقریة الشریف الرضی، ج1، لبنان: المطعبة العصریة، بی‌تا.
14. سجادی، صادق، آل بویه، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج1، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، 1369.
15. سید مرتضی، علی بن حسین، رسائل المرتضی، تحقیق: احمد حسینی، قم: مطبعة خیام، 1410ق.
16. شاکری، مریم، «تساهل‎گری مذهبی آل بویه»، نامه تاریخ پژوهان، ش12، 1386.
17. شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المؤمنین، ج1، تهران: کتابفروشی اسلامیه، 1375ق.
18. شیرازی، سیدعلی‌خان، الدرجات الرفیعة فی طیقات الشیعة، بیروت: مؤسسةالوفاء، 1403ق.
19. صدوق، محمدبن علی، عیون اخبار الرضا، ج2، تهران: نشرصدوق، 1373.
20. علامه امینی، عبدالحسین، الغدیر فی الکتاب والسنة والادب، ج4، قم: مرکزالغدیر للدراسات الاسلامیة، 1416ق.
21. فرنود، رضا، اطلس تاریخی ایران از ظهور اسلام تا دوران سلجوقی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1350.
22. فقیهی، علی اصغر، آل بویه و اوضاع زمان ایشان با نموداری از زندگی مردم آن عصر، تهران: صبا، 1365.
23. فیرحی، داود، قدرت دانش و مشروعیت در اسلام (دورۀ میانه)، تهران: نشر نی، 1378.
24. قمی، شیخ ‌عباس، سفینة البحار، ج2، تهران: دارالاسوة، بی‌تا(الف).
25. -----------، فوائدالرضویة، تهران: انتشارات کتابخانه مرکزی، بی‌تا(ب).
26. کرمر، جوئل.ل، احیای فرهنگی در عهد آل بویه، ترجمه: محمد سعید حنایی کاشانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1375.
27. کریمی زنجانی، محمد، دائرةالمعارف تشیع، ج9، تهران: مؤسسه انتشارات حکمت، 1368.
28. ماوردی، ابی الحسن، احکام السلطانیة و الولایات الدینیة، بیروت: دار الفکر، 6991م.
29. مدرسی تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، تهران: چاپخانه شفق، چ3، بی‌تا.
30. مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوی، قاهره: دار الصاوی، بی‌تا.
31. -----------------، مروج‎الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، ج4، قم: دارالهجرة، 1409ق.
32. مکدرموت، مارتین، اندیشه‎های کلامی شیخ مفید، ترجمه احمد آرام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1372.