دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

قواعد فقهی پالایش فضای مجازی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته حوزه علمیه قم و دکتری حقوق عمومی

2 دانش آموخته حوزه علمیه قم و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی

چکیده

پالایش فضای مجازی به معنای تصفیه ‎کردن، پالودن و سالم‌سازی فضای مجازی است که هدف از آن، ایجاد محدودیت یا ممانعت از دسترسی به یک گفتار و نمایش، یا مقوله‎ای از گفتار و نمایش در فضای مجازی است، از میان نقش‎آفرینان فضای مجازی، نقش دولت‌ها و سیاست‌های پیش‎گرفته از سوی آنان از اهمیت برخوردار است؛ محدوده وگستره‌ این تکاپو برای پالایش، با نگرش به دولت‌ها کجاست؟ در نظام حقوقی جمهوری اسلامی و دولت اسلامی، محدوده پالایش و قواعد فقهی حاکم بر پالایش فضای مجازی چیست؟ هرچند در گنجینه فقه امامیه، اصل نخستین، آزادی اطلاعات و ارتباطات است، اما به این آزادی به فراخور بن‎مایههای دینی نگریسته میشود؛ چراکه قواعد گوناگون فقهی که شالوده‌های نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران هستند، دلالت بر پالایش این فضا بر پایه درونمایه دینی دارند. پرسش اصلی در این پژوهش آن است که قواعد فقهی پالایش فضای مجازی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران کدام است؟ یافته‎های پژوهش عبارتند از برخی از قواعد فقهی مانند «قاعده لاضرر»، «قاعده وجوب حفظ نظام»، «قاعده حرمة الاعانة علی الإثم»، «قاعده وجوب دفع ضرر محتمل»، «قاعده اوفوا بالعقود»، «قاعده نفی سبیل» و ... .

 

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. قرآن کریم. 
  2. آخوند خراسانی، ملا محمدکاظم، کفایة الاصول، قم: مؤسسه آل البیت:، 1409ق. 
  3. امام خمینی، سید روح الله، تحریرالوسیلة، ج2، ترجمۀ علی اسلامى، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ21، 1425ق. 
  4. انتظاری، محمد حسن، مصاحبه دبیر شورای عالی فضای مجازی، ۷ اردیبهشت 1393، دسترسی در: www.majazi.ir. 
  5. انصاری، مرتضی بن محمد امین، المکاسب المحرمة، ج1، قم: لجنة تحقیق تراثنا الشیخ الاعظم، 1415ق. 
  6. بجنوردى، سید محمد، قواعد فقهی، ج‌2، تهران: مؤسسه عروج، چ3، 1401ق. 
  7. جلالی فراهانی، امیرحسین، «پیشگیری از جرائم رایانهای»، مجله حقوق دادگستری، ش47، تابستان 1383. 
  8. جمعی از نویسندگان، حقیقت مجازی، تهران: مرکز ملی فضای مجازی، 1395. 
  9. جمعی از نویسندگان، درسنامه فلسفه حقوق، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1388. 
  10. جوادی آملی، عبدالله، پیام همایش علمی فضای مجازی پاک بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسرا، مدیریت آرشیو اسناد و منابع، واحد تایپ، 26/11/1393. 
  11. حاجی ملامیرزایی، حامد، «تدوین الگوی خط مشی‎گذاری فضای مجازی کشور، ارائه مدل مفهومی و اعتباربخشی آن»، رساله دکتری، دانشگاه تهران (پردیس فارابی)، مهرماه 1383. 
  12. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج6و12، قم: طبع اسلامیه، بی‎تا. 
  13. حسینی، سید داود، «بازی‌های رایانهای؛ نگاهی به ویژگیها، بایدها و نبایدها»، فصلنامه رهآورد نور، ش36، پاییز 1390. 
  14. خامنه‎ای، علی، سخنرانی در تاریخ 4/9/1388، در سایت: www.khamenei.ir. 
  15. خوانسارى، موسی، منیة الطالب فی شرح المکاسب، تقریرات نائینى، تهران: المکتبة المحمدیة، 1373. 
  16. خویی، سید ابوالقاسم، أجود التقریرات، (تقریرات درس آیةالله محمدحسین نائینى)، ج1، قم: مؤسسه مطبوعات دینی، 1419ق. 
  17. دیوید، بل، درآمدی بر فرهنگ سایبر، ترجمه مسعود کوثری و حسین قمی، تهران: انتشارات جامعه شناسان، 1389. 
  18. زرشناس، شهریار، مبانی نظری غرب مدرن، تهران: انتشارات صبح، 1387. 
  19. شمس‌الدین، محمد مهدی، نظام الحکم و الادارة فی الاسلام، قم: دارالثقافة للطباعة و النشر، چ3، 1412ق. 
  20. طریحى، فخر الدین، مجمع البحرین، ج3، تهران: انتشارات کتابفروشى مرتضوى،‌ چ3، ‌1416ق‌. 
  21. عاملی، سید سعیدرضا، رویکرد دوفضایی به آسیب‌ها، جرائم، قوانین و سیاست‎های فضای مجازی، تهران: امیر کبیر، 1390. 
  22. عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج 1، 3و8، تهران: انتشارات امیر کبیر،‌ چ4، ‌1421ق. 
  23. ---------------، قواعد فقه بخش حقوق عمومی، تهران: انتشارات سمت، چ3، 1390. 
  24. فاضل لنکرانى، محمد، القواعد الفقهیة، ج1، قم: مرکز فقه الائمة الاطهار، چ4، 1434ق. 
  25. --------------، استفتا، دسترسی در: http://www.rahebehesht.org. 
  26. فیروزآبادی، مجد الدین، القاموس المحیط، ج3، بیروت: دارالعلم للجمیع، بیتا. 
  27. قاسمی، وحید، عدلی پور، صمد، کیان پور، مسعود، «تعامل در فضای مجازی شبکه‌های اجتماعی اینترنتی و تأثیر آن بر هویت دینی جوانان»، دو فصلنامه علمی ـ پژوهشی دین و ارتباطات، سال نوزدهم، ش42، پاییز و زمستان 1391. 
  28. قانع، احمد‌ علی، فقه و پیام گمراهی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق7، 1384. 
  29. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. 
  30. قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج2و3، تهران: انتشارات مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، چ11، 1383. 
  31. کاشف الغطاء، محمد حسین بن على، تحریر المجلة، ج‌1، نجف اشرف: المکتبة المرتضویة، 1359ق. 
  32. کعبی نسب، عباس، تحلیل مبانی اصل هشتم قانون اساسی، گزارش پژوهشی، تحقیق و تنقیح: مهدی رجایی، پژوهشکده شورای نگهبان، شماره مسلسل: 13940151، 29/09/ 1394. 
  33. -------------، سلسله نشست‌های فقه حکومتی، گروه علوم سیاسی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 21/1/92: qabas.iki.ac.ir>node. 
  34. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج5، تهران: دار الکتب الاسلامیه، بی‎تا. 
  35. کیان خواه، احسان و علوی وفا، سعید، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی دفاع سایبری، تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی، چ2، 1391. 
  36. لوهان، مک، مارشال، هربرت، برای درک رسانه‌ها، تهران: مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه‌ای صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، 1377. 
  37. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج2، 32، 72و109، بیروت: دار احیاءالتراث، چ3، 1403ق. 
  38. محقق داماد، سید مصطفى، قواعد فقه، ج1و2، تهران: مرکز نشر علوم اسلامى، چ12، 1406ق. 
  39. مرادی، غفور، «چالش‌ها و الزامات اخلاقی فراروی تولیدکنندگان و توزیعکنندگان بازی‌های رایانهای با توجه به آموزههای اسلامی»، پایان نامه کارشناسی ارشد، جامعة المصطفی العالمیة، دی ماه ۱۳۹۴. 
  40. مکارم شیرازى، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابیطالب7، 1427ق. 
  41. ملک افضلی، محسن، «آثار قاعده حفظ نظام»، فصلنامه حکومت اسلامی، سال 15، ش58، تابستان 1389. 
  42. موسوی بجنوردى، سید حسن، القواعد الفقهیة، ج1، 5، 6و7، قم: نشر الهادی، 1419ق. 
  43. موسوی، سید ابوالفضل، «بازی‌های رایانهای از منظر اخلاق کاربردی با رویکرد اسلامی»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی پژوهشنامه اخلاق، ش14، زمستان 1390. 
  44. نائینی، محمدحسین، تنبیه الامه و تنزیه الملة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1424ق. 
  45. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق شیخ عباس قوچانی، ج21، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چ7، 1981م. 
  46. ندوی، علی احمد، موسوعة القواعد الضوابط الفقهیة، ج1، قاهرة، دار عالم المعرفة، 1419ق. 
  47. نراقی، احمد بن محمد، مستند الشیعة، ج4، قم: موسسة آل البیت: لإحیاءالتراث، 1415ق.

فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی
دوره 23، شماره 1 - شماره پیاپی 87
اردیبهشت 1397
صفحه 85-116

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 16 مهر 1396
  • تاریخ بازنگری: 21 اردیبهشت 1397
  • تاریخ پذیرش: 21 اردیبهشت 1397

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار