دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

نسبت میان اصل «ضرورت حکومت» و قاعده «عدم ولایت»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مرکز تحقیقات حکومت اسلامی

چکیده

یکی از اصول پرکاربرد در متون فقهی، اصل عدم ولایت احد علی احد است. این قاعده مستند به ادله بسیار قوی و قابل استناد در مباحث مختلف فقهی است. از جمله مواردی که این قاعده مورد استناد و استفاده قرار گرفته است، در مباحث مرتبط با ولایت فقیه است. هر کدام از موافقان و مخالفان نظریه ولایت فقیه از این اصل برای اثبات دیدگاه خویش استفاده نمودهاند. با بررسی ادله این اصل و کاربردهای آن میتوان به این نتیجه رسید که اصل عدم ولایت؛ اگرچه یک اصل متقن و کاربردی در مباحث فقهی است، لکن با توجه به ادله عقلی و نقلی ناظر به ضرورت حکومت و مثبت اصل ولایت در جامعه، کاربرد این اصل در این حوزه ناشی از یک اشتباه تاریخی است و این اصل در این حوزه نافذ نیست.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. ابن فهد حلّى، جمال الدین، احمد بن محمد اسدى، الرسائل العشر، محقق: سید مهدى رجایی، قم: کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی، 1409ق.
3. امام خمینی، سیدروحالله، الرسائل: تشتمل علی مباحث الاضرار، و الاستصحاب و التعادل و الترجیح، و الاجتهاد و التقلید و التقیه، ج1، قم: بینا، 1385ق.
4. -----------------، کتاب البیع، ج2، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1415ق.
5. بحرانى، آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، ج23، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1405ق.
6. تبریزی، جواد، ارشادالطالب فی شرحالمکاسب، ج3، قم: دارالصدیقة الشهیدة3، 1431ق.
7. جمعی از نویسندگان، فرهنگنامه اصول فقه، تهیه و تدوین مرکز اطلاعات و مدارک
اسلامی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1390.
8. جوادی آملی، عبدالله، ولایت فقیه ولایت فقاهت و عدالت، قم: اسراء، 13790.
9. حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج27، قم: مؤسسه آل البیت:، 1409ق.
10. حلّى، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، ج3، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ2، 1410ق.
11. خوانساری، احمد، جامعالمدارک فی شرحالمختصرالنافع، التحقیق والتخریج: محمدباقر ملکیان، ج5، قم: سماء قلمق.1395،
12. سبحانى، جعفر، تهذیب الاصول، ج3، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، ۱۴۲۳ق.
13. سبزوارى، محقق، محمد باقر بن محمد مؤمن، کفایة الأحکام، ج1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1423ق.
14. شباننیا، قاسم، «تحلیل اصالت جنگ یا صلح در سیاست خارجی دولت اسلامی»، معرفت سیاسی، سال هفتم، ش2، پیاپی14، پاییز و زمستان 1394.
15. شریعتی، روحالله، قواعد فقه سیاسی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1387.
16. شهید اول، محمد بن مکى، القواعد و الفوائد، ج1، قم: کتابفروشى مفید، بیتا.
17. شهید ثانى، زین الدین بن على، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، ج4، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، 1413ق.
18. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ2، 1413ق.
19. قطیفى، آل طوق، احمد بن صالح، رسائل آل طوق القطیفی، ج3، بیروت: دار المصطفى لإحیاء التراث، 1422ق.
20. کاشانى، ملا حبیب الله، تسهیل المسالک إلى المدارک، قم: المطبعة العلمیة، 1404ق.
21. کاشف الغطاء، جعفر بن خضر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، ج1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، مرکز انتشارات، 1422ق(الف).
22. --------------------، أنوار الفقاهة (کتاب النکاح)، نجف اشرف: مؤسسه کاشف الغطاء،
1422ق(ب).
23. کاشف الغطاء، عباس بن حسن بن جعفر، الفوائد الجعفریة، قم: مؤسسه کاشف الغطاء، بیتا.
24. کدیور، محسن، حکومت ولایی، رانهت.1380، ین نشر:
25. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، باهتمام محمد حسین الدرایتی، ج1، قم: دارالحدیث، 1387.
26. مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحارالانوار: الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، ج75و101، قم: دار الحیاء التراث العربی و مؤسسة التاریخ العربی، 1403ق.
27. -------------------------، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج1، 4و6، قم: دار الکتب الإسلامیّة، 1404ق.
28. محقق اردبیلی، احمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، ج1و4، قم: مؤسسه انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1362.
29. مراغى، سید میر عبد الفتاح بن على حسینى، العناوین الفقهیة، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
30. مصطفوی، سیدمحمدکاظم، القواعد الفقهیة، قم: دارالمصطفی9 العالمیة، 1388.
31. منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة، ج1و4، قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة، 1366.
32. موسوی قزوینى، سید على، الاجتهاد و التقلید (التعلیقة على معالم الأصول)، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1427ق.
33. نجفى، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج31، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چ7، 1404ق.
34. نراقى، مولى احمد بن محمد مهدى، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1417ق.