دریافت: 7/8/1401 تأیید: 17/11/1401 الهه هادیان رسنانی* چکیده یکی از شبهاتی که در سطحی وسیع بر ضد مبانی فکری حکومت اسلامی به ویژه مسأله ولایت فقیه ترویج میشود، این است که تشکیل حکومت در دوره غیبت، موجب بدبینی مردم نسبت به اسلام میشود؛ زیرا در این دوره به سبب غیبت امام معصوم، با تشکیل حکومت دینی، خطاهایی توسط مسؤولین حکومتی رخ میدهد که مردم خطاهای آنان را به حساب اسلام میگذارند و نسبت به اسلام بدبین میشوند و طبعاً بدبینی مردم نسبت به اسلام، مفسده بالاتری در بر دارد. شبهه مذکور علاوه بر آنکه منطبق بر هیچ یک از حجج اربعه نیست، مخالف سیره و برخی واقعیتهای دوره معصومین: نیز میباشد و با برخی قواعد اصول فقه؛ مانند قاعده «میسور» نیز مخالف است که در این پژوهش، شبهه مذکور بر اساس ادلّه فوق، واکاوی و نقد شده است.
1. قرآن کریم. 2. نهجالبلاغه. 3. آیتی، محمدابراهیم، آندلس یا تاریخ حکومت مسلمین در اروپا، تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، چ5، 1394. 4. ابن أبیالحدید، عبدالحمید بن هبةالله، شرح نهجالبلاغة لابن أبی-الحدید، تحقیق و تصحیح ابراهیم، محمد ابوالفضل، ج1، 2، 3، 13، 14و16، قم: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی;، 1404ق. 5. ابن أبیجمهور، محمد بن زینالدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، تحقیق و تصحیح مجتبی عراقى، ج4، قم: دار سیدالشهداء للنشر، 1405ق. 6. ابن اثیر، عزالدین أبوالحسن على بن محمد الجزرى، أسد الغابة فى معرفة الصحابة، ج1، 3و4، بیروت: دارالفکر، 1409ق. 7. ابن اثیر، عزالدین أبوالحسن على بن محمد الجزرى، الکامل فی التاریخ، ج2و3، بیروت: دار صادر ـ دار بیروت، 1385ق. 8. ابن بابویه، محمد بن على، التوحید، تحقیق و تصحیح هاشم حسینى، قم: جامعه مدرسین، 1398ق. 9. ابن بابویه، محمد بن على، الخصال، تحقیق و تصحیح علیاکبر غفارى، ج2، قم: جامعه مدرسین، 1362. 10. ابن بابویه، محمد بن على، عیون أخبارالرضا7، تحقیق و تصحیح مهدی لاجوردى، ج2، تهران: نشر جهان، 1378ق. 11. ابن جوزى، أبوالفرج عبدالرحمن بن على بن محمد، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفى عبدالقادر عطا، ج3، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1412ق. 12. ابن حجر عسقلانی، احمد بن على، الإصابة فى تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علىمحمد معوض، ج3، 4و5، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق. 13. ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فى تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوىالشأن الأکبر(تاریخ ابن خلدون)، تحقیق خلیل شحادة، ج2، بیروت: دارالفکر، چ2، 1408ق. 14. ابن سعد، محمد بن سعد بن منیع الهاشمی البصری، الطبقاتالکبرى، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، ج2، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1410ق (مشخصات نشر الطبقة الخامسة: تحقیق محمد بن صامل السلمى، الطائف: مکتبة الصدیق، 1414ق، دوجلد). 15. ابن شهرآشوب مازندرانى، محمد بن على، مناقب آل أبی طالب:، ج2و3، قم: علامه، 1379ق. 16. ابن عبدالبر، أبوعمر یوسف بن عبدالله بن محمد، الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، تحقیق علىمحمد البجاوى، ج1، 2و3، بیروت: دارالجیل، 1412ق. 17. ابن قتیبة دینوری، أبومحمد عبدالله بن مسلم، الإمامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق علی شیری، ج1، بیروت: دارالأضواء، 1410ق. 18. ابن کثیر دمشقى، أبوالفداء اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج4، 6، 7و8، بیروت: دارالفکر، 1407ق. 19. ابن هشام، عبدالملک بن هشام الحمیرى المعافرى، السیرةالنبویة، تحقیق مصطفى السقا و ابراهیم الأبیارى و عبدالحفیظ شلبى، ج2، بیروت: دارالمعرفة، بىتا. 20. ارسطو، السیاسة، ترجمه از یونانی به فرانسه: بارتلمی سانت هلیر، ترجمه از فرانسه به عربی: لطفی السید، احمد، قاهره: الهیئةالمصریة العامة للکتاب، 2008م. 21. امین، محسن، أعیانالشیعة، تحقیق حسن امین، ج8، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1403ق. 22. بخارى، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، ج3، مصر ـ قاهره: جمهوریة مصر العربیة، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلى للشئون الاسلامیة، لجنة إحیاء کتب السنة، چ2، 1410ق. 23. بلاذرى، أبوالحسن أحمد بن یحیى، فتوحالبلدان، بیروت: دار و مکتبة الهلال، 1988م. 24. بلاذرى، أبوالحسن أحمد بن یحیى، کتاب جمل من انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى، ج4، بیروت: دارالفکر، 1417ق. 25. بیهقى، ابوبکر احمد بن الحسین، دلائلالنبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، تحقیق عبدالمعطى قلعجى، ج5، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1405ق. 26. ثعلبى، احمد بن محمد، الکشفوالبیان المعروف تفسیر الثعلبی، تحقیق ابی محمد ابن -عاشور، به کوشش نظیر ساعدى، ج4، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422ق. 27. ثقفى کوفى، ابواسحاق ابراهیم بن محمد، الغارات، تحقیق جلالالدین حسینى ارموى، ج2، تهران: انجمن آثار ملى، 1353. 28. جمعی از محققین، فرهنگنامه اصول فقه، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، معاونت پژوهشی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چ4، 1392. 29. حسینى فیروزآبادى، مرتضى، عنایة الأصول فی شرح کفایة الأصول، ج4، قم: کتابفروشی فیروزآبادی، چ4، 1400ق. 30. حکیم، محسن، حقائقالأصول، ج2، قم: کتابفروشی بصیرتى، چ5، 1408ق. 31. حنبل، احمد، مسند الإمام أحمد بن حنبل، تحقیق غضبان، عامر و دیگران، ج32، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1416ق. 32. خامنهای، سیّدعلی، بیانات در دیدار با جمع کثیرى از پرستاران، به مناسبت میلاد حضرت زینبکبرى3 و روز پرستار، 22/8/1370. 33. خامنهای، سیّدعلی، همرزمان حسین7، تهران: انتشارات انقلاب اسلامی، 1396. 34. خلیفة بن خیاط، أبوعمرو خلیفة بن خیاط بن أبی هبیرة اللیثی العصفری، الملقب بشباب، تاریخ خلیفة بن خیاط، تحقیق فواز، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق. 35. دینورى، ابوحنیفه احمد بن داود، الأخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمالالدین شیال، قم: منشوراتالرضى، 1368. 36. ذهبى، شمسالدین محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمرى، ج3و4، بیروت: دارالکتاب العربى، چ2، 1413ق. 37. سبزوارى، عبدالاعلى، تهذیبالأصول، ج2، قم: موسسة المنار، چ2، بیتا. 38. شوشترى، محمدتقى، قاموسالرجال، تحقیق مؤسسة النشر الاسلامى التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة، ج5، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامی، چ2، 1410ق. 39. طبرسى، فضل بن حسن، مجمعالبیان فی تفسیر القرآن، تصحیح سیدهاشم یزدى طباطبایى، هاشم رسولى محلاتی، ج3، تهران: ناصرخسرو، چ3، 1372. 40. طبرى آملى کبیر، محمد بن جریر بن رستم، المسترشد فی إمامة علیّ بن أبیطالب7، تحقیق و تصحیح احمد محمودى، قم: کوشانپور، 1415ق. 41. طبری، أبوجعفر محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، ج3، 4و5، بیروت: دارالتراث، چ2، 1387ق. 42. طوسى، محمد بن الحسن، تهذیبالأحکام، تحقیق و تصحیح حسن الموسوى خرسان، ج3، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چ4، 1407ق. 43. عاملی، جعفرمرتضی، ابن عباس و اموال البصرة، قم: مطبعة الحکمة، 1396ق. 44. عاملی، جعفرمرتضی، الصحیح من سیرة النبی الأعظم، ج2، بیروت: دارالهادی، چ4، 1415ق. 45. عروسى حویزى، عبدعلى بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق سیدهاشم رسولى محلاتى، ج1، قم: انتشارات اسماعیلیان، چ4، 1415ق. 46. علامه حلى، حسن بن یوسف، رجال العلامة الحلی، تصحیح محمدصادق بحرالعلوم، قم: الشریف الرضی، چ2، 1402ق. 47. عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیرالعیّاشی، تحقیق و تصحیح سیدهاشم رسولى محلاتى، ج1، تهران: المطبعة العلمیة، 1380ق. 48. قمى، حسن بن محمد بن حسن، تاریخ قم، ترجمه حسن بن على بن حسن عبدالملک قمى، تحقیق سیدجلالالدین تهرانى، تهران: توس، 1361. 49. قمى، عباس، سفینةالبحار، ج4، قم: اسوه، 1414ق. 50. قمى، على بن ابراهیم، تفسیرالقمی، تحقیق و تصحیح طیّب موسوى جزائرى، ج2، قم: دارالکتاب، چ3، 1404ق. 51. کشى، محمد بن عمر، رجالالکشی ـ إختیار معرفةالرجال، تحقیق و تصحیح، محمدبن الحسن طوسی و حسن مصطفوى، مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد، 1409ق. 52. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح علىاکبر غفاری و محمد آخوندى، ج7و8، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چ4، 1407ق. 53. مامقانى، عبدالله، تنقیحالمقال فی علم الرجال، ج2، بیجا: بىنا، بیتا. 54. مجلسى، محمدباقر بن محمدتقى، بحارالأنوار، ج22و41، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چ2، 1403ق. 55. مجلسى، محمدتقى بن مقصودعلى، روضةالمتقین فیشرح من لایحضره الفقیه (ط ـ القدیمة)، تحقیق و تصحیح حسین موسوى کرمانى و علیپناه اشتهاردى، ج6، قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، چ2، 1406ق. 56. مسعودی، أبوالحسن على بن الحسین، التنبیه و الإشراف، تصحیح عبدالله اسماعیل الصاوى، القاهرة: دارالصاوی، بىتا. 57. مسعودی، أبوالحسن على بن الحسین، مروجالذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، ج2و3، قم: دارالهجرة، چ2، 1409ق. 58. مصباح یزدى، محمدتقى، نگاهی گذرا به نظریه ولایت فقیه، قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى;، چ31، 1396. 59. مفید، محمد بن محمد، الإختصاص، تحقیق و تصحیح علیاکبر غفارى، و محمود محرمى زرندى، قم: المؤتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید، 1413ق(الف). 60. مفید، محمد بن محمد، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، تحقیق و تصحیح مؤسسة آل البیت:، ج1، قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق(ب). 61. مفید، محمد بن محمد، الأمالی، تحقیق و تصحیح حسین استادولى و علىاکبر غفاری، قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق(ج). 62. مفید، محمد بن محمد، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة، تحقیق و تصحیح علی میرشریفى، قم: کنگره شیخ مفید، 1413ق(د). 63. مقریزى، تقىالدین أحمد بن على ، إمتاع الأسماع بما للنبى من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبدالحمید النمیسى، ج2و9، بیروت: دارالکتب العلمیة،1420ق. 64. مکارم شیرازى، ناصر، القواعد الفقهیة، ج1، قم: مدرسة الامام علی بن ابیطالب7، چ3، 1370. 65. ملکى اصفهانى، مجتبى، فرهنگ اصطلاحات اصول، ج2، قم: عالمه، 1379. 66. منقری، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، تحقیق و تصحیح هارون، عبدالسلام محمد، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی;، چ2، 1404ق. 67. نراقى، احمد بن محمدمهدى، عوائدالایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1375. 68. واقدی، محمد بن عمر، کتابالمغازى، تحقیق مارسدن جونس، ج3، بیروت: مؤسسة-الأعلمى، چ3، 1409ق. 69. هاشمى خویى، میرزاحبیبالله، منهاج البراعة فی شرح نهجالبلاغة، ترجمه حسن حسنزاده آملى و محمدباقر کمرهاى، تحقیق و تصحیح ابراهیم میانجى، ج3، تهران: مکتبة الإسلامیة، چ4، 1400ق. 70. هلالى، سلیم بن قیس، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، تحقیق و تصحیح محمد انصارى زنجانى خوئینى، ج2، قم: الهادى، 1405ق. 71. یوسفی، ناصر و آقامیری، سیدعلی، ابن عباس، اجتهاد در برابر ولیّ، قم: عصر صادق، 1398. 72. یاقوت حموى، شهابالدین ابوعبدالله، معجم البلدان، ج4، بیروت: دار صادر، چ2، 1995م. 73. یعقوبى، احمد بن أبى یعقوب بن جعفر بن وهب واضح الکاتب العباسى المعروف بالیعقوبى، تاریخ الیعقوبى، ج2، بیروت: دار صادر، بىتا.
هادیان رسنانی, الهه. (1402). آسیب شناسی مسأله بدبینی مردم نسبت به اسلام با تشکیل حکومت دینی در عصر غیبت. فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی, 28(1), 159-189.
MLA
الهه هادیان رسنانی. "آسیب شناسی مسأله بدبینی مردم نسبت به اسلام با تشکیل حکومت دینی در عصر غیبت". فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی, 28, 1, 1402, 159-189.
HARVARD
هادیان رسنانی, الهه. (1402). 'آسیب شناسی مسأله بدبینی مردم نسبت به اسلام با تشکیل حکومت دینی در عصر غیبت', فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی, 28(1), pp. 159-189.
VANCOUVER
هادیان رسنانی, الهه. آسیب شناسی مسأله بدبینی مردم نسبت به اسلام با تشکیل حکومت دینی در عصر غیبت. فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی, 1402; 28(1): 159-189.