1
گروه عربی، مرکز زبان، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران
2
گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات معارف اسلامی و تبلیغ ، دانشگاه امام صادق، تهران، ایران
چکیده
خمس و زکات از مالیات های منصوص، تقربی و عبادی می باشند. مشهور فقهای امامیه، عمدتاً پرداخت های تعبدی را به شکل اختیاری و فردی می دیدند و به ندرت قائل به تعلق تمامی آنها به مقام امامت بوده اند. بر خلاف نظر مشهور فقها، امام خمینی به صراحت وجوهات را بودجه حکومتی و حق الاماره دانسته و آن را به کلی از آنِ منصب رهبری جامعه اسلامی قلمداد می نماید. مردم در کنار مالیات های منصوص، مالیات غیر منصوص را به حکومتها به صورت الزامی پرداخت مینمایند. در صورت تشکیل حکومت اسلامی و ادامه هر دو نوع مالیات، تنوع مالیاتی پیش میآید که برخی طبق وظیفه قانونی ـ شهروندی الزامی و برخی طبق وظیفه شرعی واجب است. در اثر پرداخت همزمان دو نوع مالیات، فشار اقتصادی مضاعفی به برخی از طبقات جامعه که عمدتاً متدین هستند، تحمیل و موجب تبعیض اجتماعی می شود. روش این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است و نتیجه آن این است که در حکومت اسلامی برای افرادی که وجوهات خود را پرداخت نموده اند و متحمل بار مضاعف اقتصادی در حکومت اسلامی هستند، بتوان معافیت از مالیات های متداول را قائل شد. اهداف این پژوهش، پیشگیری از مالیات های موازی، اجرای عدالت، رفع تبعیض، افزایش پرداخت تعبدی و کاهش هزینه دین داری در جامعه اسلامی است.
1. قرآن کریم. 2. نهج البلاغه. 3. ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، 3 جلد، ج1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ2، 1410ق. 4. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج1، 2، 3، 4، 5و6، بیروت: دارصادر، 1997م. 5. اخلاقی، سیدهمعصومه و صفری فروشانی، نعمتالله، حیات اقتصادی امامان: از صلح امام حسن7 تا آغاز غیبت صغری، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، مشهد مقدس: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی7، 1393. 6. امام خمینی، سیدروحالله، تحریر الوسیلة، ج2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، چ3، 1392. 7. امام خمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، ج15، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، چ5، 1389. 8. امام خمینی، سیدروحالله، صحیفه امام، ج8و18، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، چ3، 1378. 9. امام خمینی، سیدروحالله، کتاب البیع، ج2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1421ق. 10. امام خمینی، سیدروحالله، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، چ32، 1397. 11. انصاری، مرتضی، کتاب الخمس، قم: مؤسسة الهادی، مطبعة باقری، اعداد لجنة تراث الشیخ الاعظم، 1415ق. 12. تمیمی مغربی، ابوحنیفه، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام، ج1، قم: مؤسسه آل البیت:، چ2، 1385ق. 13. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج4، تهران: کتابخانه گنج دانش، 1378. 14. جعفری، هدی؛ ایزدیفرد، علیاکبر و محسنی دهکلانی، محمد، «بررسی فقهی فرار از مالیات حکومتی»، اقتصاد و بانکداری اسلامی، ش32، پاییز1399. 15. جهانگیر، منصور، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران با آخرین اصلاحیهها و الحاقات همراه با قانون مسؤولیت مدنی، تهران: نشر دوران، 1387. 16. حجتی اشرفی، غلامرضا، قانون مالیاتهای مستقیم به انضمام قانون مالیات بر ارزش افزوده، تهران: کتابخانه گنج دانش، چ10، 1394. 17. حر عاملى، محمدبن حسن، وسائل الشیعة، ج9، قم: مؤسسه آل البیت:، 1409ق. 18. حلبی، ابوالصلاح، الکافی فی الفقه، اصفهان: مکتبة الامام امیرالمؤمنین7، 1403ق. 19. حلی، ابوالقاسم، جعفربن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، 4 جلد، ج1و2، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چ2، 1408ق. 20. خانزاده فیروزآبادی، محمد، «رابطه دو مالیات شرعی و حکومتی بر مال واحد»، پژوهشهای فقه اسلامی و مبانی حقوق، ش2، زمستان 1399 و بهار 1400. 21. خوری شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج2و4، تهران: دارالاسوة، 1374. 22. دهخدا، علیاکبر، لغت نامه، ج12، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1373. 23. رستمی، محمدزمان و رستمی، محمدهادی، «پیشنهادهایی برای بسط و جایگزینی نظام مالیاتی اسلام»، دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات اقتصاد اسلامی، سال هشتم، ش15، پاییز و زمستان 1394. 24. رضایی دوانی، مجید؛ خادمی، علیاکبر و حاجمحمدی، فرشته، «بررسی تطبیقی مالیات بر مجموع درآمد و خمس»، نشریه پژوهشنامه مالیات، ش64، زمستان 1391. 25. زنجانی، فیاضالدین، ذخائر الامامة فی الخمس، قم: انتشارات آل عبا، 1380. 26. سبزوارى، محمدباقربن محمد مؤمن، ذخیرة المعاد فی شرح الإرشاد، 2 جلد، ج1، قم: مؤسسه آل البیت:، 1347ق. 27. سبزوارى، محمدباقربن محمد مؤمن، کفایة الأحکام، 2 جلد، ج1، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1423ق. 28. شریف مرتضى، على بن حسین موسوى، الانتصار فی انفرادات الإمامیة، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1415ق. 29. شهید ثانی، زینالدین الجبعی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة(المحشّى ـ کلانتر)، ج1، 2و3، قم: انتشارات داورى، 1410ق. 30. شهید ثانی، زینالدین الجبعی، مسالک الأفهام فی شرح شرائع الاسلام، ج10، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، 1417 ق. 31. صدر، سیدکاظم و گیلک، محمدتقی، «آیا نظام مالیاتی ایران، اسلامی است؟»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، دوره دوم، ش7، 1381. 32. صدوق، محمدبن علی بن بابویه، من لایحضره الفقیه، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ2، 1413ق. 33. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم، العروة الوثقی، ج4، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1420ق. 34. طوسی، محمد بن حسن، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، ج2، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1390ق. 35. علامه حلی، حسنبن یوسف بن مطهر اسدی، تذکرة الفقها، ج5، قم: مؤسسة آل البیت:، 1414ق. 36. علامه حلى، حسنبن یوسف بن مطهر اسدى، منتهى المطلب فی تحقیق المذهب، 15 جلد، ج8، مشهد مقدس: مجمع البحوث الإسلامیة، 1412ق. 37. قرائتی، محسن، خمس و زکات، تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن، 1382. 38. کاشیان، عبدالمحمد؛ شعبانی، احمد و عسگری، محمدمهدی، «بررسی دوگانهای تقدم وجوهات شرعی یا مالیات و مکمل یا جانشینبودن آنها با تأکید بر ابعاد حکومتی خمس و زکات در اقتصاد اسلامی ایران»، نشریه معرفت اقتصاد اسلامی، ش12، بهار و تابستان 1394. 39. کوشکی فروشانی، جعفر، «ارائه نهاد پیشنهادی برای ساماندهی و عملیاتیکردن سیاست مالیاتی زکات در کشور»، فصلنامه تحقیقاتی بنیادی علوم انسانی، ش10، 1397. 40. کلانتری، علیاکبر، جزیه و احکام آن در فقه اسلامی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1374. 41. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، ج1و3، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چ4، 1407ق. 42. لشگری، علیرضا، نظام مالیاتی اسلام، تهران: انتشارات پایگان، 1380. 43. مصباحیمقدم، غلامرضا، فقه منابع مالی دولت اسلامی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق7، 1397. 44. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، المقنعة، قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، 1413ق. 45. مقدسی، یدالله، سیره معیشتی معصومان:، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1397. 46. منتظری، حسینعلی، کتاب الزکاة، قم: انتشارات اسلامی، 1362. 47. موحدی بکنظر، مهدی و رضایی، محمدجواد، «ارتباط وجوهات شرعی و مالیاتهای حکومتی در الگوی پیشرفت اسلامی ـ ایرانی(دلالتهایی برای حل پرداخت دوسویه)»، نشریه پژوهشنامه مالیات، ش63، 1391. 48. موسوی بجنوردی، سیدمحمد، «نقش زکات در نظام حکومت انقلاب اسلامی»، فصلنامه علمی ـ پژوهشی متین، ش26، 1384. 49. نجفى، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، ج15و16، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چ7، 1981م. 50. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، موسوعة الفقه الاسلامی طبقا لمذهب أهل البیت:، ج42، قم: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، 1441ق. 51. همدانی، آغارضا، مصباح الفقیه، ج13، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1416ق. 52. یوسفی، احمدعلی، نظام مالی اسلام، تهران: پژوهشگاه فرهنگ اسلامی، 1379.
دهقان نیری, حمید رضا, & قانع, احمدعلی. (1401). امکان سنجی فقهی معافیت مؤدی خمس و زکات از مالیات در حکومت اسلامی با روی کردی بر اندیشه امام خمینی. فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی, 27(4), 159-190.
MLA
حمید رضا دهقان نیری; احمدعلی قانع. "امکان سنجی فقهی معافیت مؤدی خمس و زکات از مالیات در حکومت اسلامی با روی کردی بر اندیشه امام خمینی". فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی, 27, 4, 1401, 159-190.
HARVARD
دهقان نیری, حمید رضا, قانع, احمدعلی. (1401). 'امکان سنجی فقهی معافیت مؤدی خمس و زکات از مالیات در حکومت اسلامی با روی کردی بر اندیشه امام خمینی', فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی, 27(4), pp. 159-190.
VANCOUVER
دهقان نیری, حمید رضا, قانع, احمدعلی. امکان سنجی فقهی معافیت مؤدی خمس و زکات از مالیات در حکومت اسلامی با روی کردی بر اندیشه امام خمینی. فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی, 1401; 27(4): 159-190.