مسائل اقتصادی از موضوعات مهم هر جامعه و گرانی از مشکلات این حوزه است. احتکار، یکی از عوامل رایج، در گرانی اثر مستقیم دارد. این عمل بر اساس نظر مشهور حرام و ممنوع است. در آثار فقهی، در بیان حکم احتکار، غالباً موارد آن بیان گردیده است. مسأله پژوهش، امکان سنجی تسری حکم احتکار به موارد خارج از مصرحات روایی است. آیا میتوان حبس کالاهای خارج از مصرحات شامل سایر مواد غذایی و همچنین کالاها یا خدمات مورد نیاز مردم را در عصر حاضر مشمول ممنوعیت احتکار دانست؟ روش تحقیق به شیوه کتابخانهای است که با تحلیل مبانی فقهی و منابع مرتبط، برای دستیابی به مبنا و هدف حکم احتکار اهتمام گردید. نتیجه این که با واکاوی موضوع در آثار فقهی، مشخص میگردد مبنای ممنوعیت احتکار، مشقت و سختی ناشی از آن است، این امر دلالت بر عدم انحصار موضوعات احتکار و عدم موضوعیت موارد مصرحه دارد، در هر مورد که مبنای مذکور محقق گردد، حرمت و ممنوعیت قاعده نیز به عنوان نتیجه ایجاد خواهد شد. این دیدگاه متضمن رفع مشکلات این حوزه بر حسب مقتضیات زمان و مکان و شرایط موجود است. ازاین رو، در عصر حاضر باید قائل به شمول حکم ممنوعیت در کالاها و نیازهای غذایی دیگر و همچنین موارد غیر غذایی؛ مانند مسکن، دارو و وسایل بهداشتی، وسایل حمل و نقل، لوازم خانگی بود.
1. ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج2، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، التابعة لجماعة المدرسین، چ2، 1410ق. 2. ابن میثم، کمال الدین میثم بن علی بن میثم بحرانی، شرح نهج البلاغه ابن میثم، مترجم محمدصادق عارف، ج5، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی، 1375. 3. ارژنگ، اردوان، «جرمانگاری از منظر فقه نظامات»، فصلنامه فقه، سال بیست و هفتم، ش4، 1399. 4. اصفهانی، سیدابوالحسن، وسیلة النجاة (مع تعالیق الإمام الخمینی;)، ج1، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1380. 5. امام خمینی، سیدروحالله، کتاب البیع، ج3، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1421ق. 6. ایزدیفرد، علیاکبر و علیزاده، امیرمحمد، «بررسی فقهی و حقوقی احتکار در تجارت الکترونیک»، فقه و مبانی حقوق اسلامی، سال چهل و نهم، ش1، 1395. 7. بحرانی، یوسف، حدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، ج18، قم: النشر الإسلامی التابعة المدرسین، بیتا. 8. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحة؛ مجموعه کلمات قصار حضرت رسول9 با ترجمه فارسی، ج1، تهران: دنیای دانش، 1382. 9. تمیمى آمدى، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و دررالکلم، محقق/ مصحح: سیدمهدی رجائى، ج1، قم: دارالکتاب الإسلامی، چ2، 1410ق. 10. جعفری، محمدتقی، حکمت اصول سیاسی اسلام ترجمه و تفسیر فرمان مبارک امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب7 به مالک اشتر، تهران: بنیاد نهج البلاغه، ۱۳۷۳. 11. جهانی، بهزاد و خالقی، میلاد، «جرمانگاری احتکار در راستای حمایت از حقوق مصرف-کننده»، تعالی حقوق، سال چهارم، ش18-17، 1391. 12. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج 17، قم: مؤسسه آل البیت: لإحیاء التراث، 1414ق. 13. حسینیچشمهماکانی، تیمور؛ آریانا، محمد و آبرودی، مجتبی، «مدیریت حمل و نقل و ترافیک شهری در تهران با نگاه اقتصادی»، فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، دوره سوم، ش15، 1395. 14. خزائی، میثم؛ سیادت، سیدمحمدحسن و لیالی، محمدعلی، «امکانسنجی تطبیق افساد فی الأرض بر احتکار مایحتاج عمومی مردم»، فصلنامه حکومت اسلامی، سال بیست و چهارم، ش94، 1398. 15. خلفخانی، علی و راغبی، محمدعلی، «بررسی نظاممندی فقهی مبتنی بر نظریه خطابات قانونی»، فصلنامه حکومت اسلامی، سال بیست و پنجم، ش95، 1399. 16. خلیلی، مرتضی و حاجیانی، مهسا، «ارزیابی سیاستهای حمل و نقل شهری ایران (مورد مطالعه: تحلیلی محتوای مصوبات شورای عالی هماهنگی ترافیک شهر تهران)»، فصلنامه راهبرد اجتماعی فرهنگی، سال پنجم، ش19، 1395. 17. خویی، سید ابوالقاسم، التنقیح فی شرح المکاسب، (تقریرات الأبحاث: السید ابوالقاسم الموسوی الخوئی ـ تألیف: الشهید میرزا علی الغروی)، ج2، مؤسسة الخوئی الإسلامی، چ5، 1434ق. 18. دستغیب، عبدالحسین، عدل، ج1، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1389. 19. رستمی غازانی، امید و هاشمی، محمدزکی، «مطالعه تطبیقی احتکار در حقوق کیفری ایران و افغانستان»، پژوهش حقوق کیفری، سال نهم، ش33، 1399. 20. روحانی، سیدمحمدصادق، المسائل المستحدثة، ج1، قم: دارالکتاب، بیتا. 21. ساکی، محمدرضا، حقوق کیفری اقتصادی، تهران: جنگل، چ4، 1386. 22. سبحانی تبریزی، جعفر، رسالة فی تأثیر الزمان و المکان على استنباط الأحکام، قم: مؤسسة الامام الصادق7، 1418ق. 23. سحنون، عبدالسلام، المدونة الکبری، ج3، بیروت: دارالکتب العربیة، 1994م. 24. سلطانمحمدی، حسن، «پاسخگویی و حکمرانی مطلوب»، فصلنامه حکومت اسلامی، سال بیست و چهارم، ش93، 1398. 25. سلیمانی، عباس و راغبی، محمدعلی، «بررسی فقهی قاعده عدالت اجتماعی»، فصلنامه حکومت اسلامی، سال بیست و چهارم، ش91، 1398. 26. شفیعی مازندرانی، محمد، اقتصاد خانواده: اخلاق معیشتی در قرآن و سنت، قم: مسجد مقدس جمکران، ۱۳۸۸. 27. شکری، محمد و عبیری، رامین، «آثار قراردادهای مبتلایان و افراد مشکوک به بیماری کووید19 بر مبنای نظام سلامت»، حقوق پزشکی، سال چهاردهم، ش55، 1399. 28. شکری، محمد، «مهریههای سنگین سکه رویکردی بر ضد فرهنگ اسلامی و نظم اجتماعی»، مطالعات فقهی حقوقی زن و خانواده، سال دوم، ش4، 1398. 29. شهید ثانی، زینالدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشی: سلطان العلماء)، ج1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1412ق. 30. شیخ صدوق، محمد بن علی، من لایحضره الفقیه، تحقیق سیدحسن الموسوی خرسان، ج3، تهران: دارالکتبالاسلامیة، 1390ق. 31. شیخ مفید، محمد بن نعمان، المقنعة، ج1، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، التابعة لجماعة المدرسین، چ2، 1410ق. 32. صالحی، الیاس، احکام عمومی بازار، قم: نشر معروف، 1395. 33. طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید(رضوان الله علیه)، تحقیق و تعلیق حسن الموسوی الخرسان، ج7، تهران: دار الکتب الاسلامیة، ۱۳۶۴. 34. عارفی، اصغر و فیاضی آزاد، «برداشت ادراکی از لوازم خانگی ایرانی و کرهای»، چشم انداز مدیریت بازرگانی، دوره نهم، ش1، 1389. 35. عزیزی، حسین و فلاحزاده، علیمحمد، «مصلحت اجتماعی در فقه امامیه»، دانش حقوق عمومی، سال دهم، ش32، 1400. 36. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، تذکرة الفقها، ج12، قم: مؤسسه آلالبیت: لإحیاء التراث، 1414ق. 37. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، نهایة الحکمة فی معرفة الأحکام، ج2، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1410ق. 38. علیزاده، مهدی، احکام سوء عرضه کالا در حقوق اسلامی، مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۱۳۸۲. 39. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله سیوری، نضد القواعد الفقهیة علی مذهب الامامیة، محقق/ مصحح: سیدعبداللطیف حسینی کوهکمرهای، ج1، قم: انتشارات کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی;، 1403ق. 40. فیروزی، مهدی، «بررسی فقهی و حقوقی عدالت به عنوان مبنای حقوق نسلهای آینده»، فصلنامه فقه، سال بیست و هفتم، ش104، 1399. 41. فیض کاشانی، ملامحسن، المحجة البیضاء فی تهذیب الاحیاء، ج3، قم: جامعه مدرسین، 1383ق. 42. قمی، عباس، سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار مع تطبیق النصوص الواردة فیها علی بحار الأنوار، ج2، تهران: انتشارات اسوه، بیتا. 43. کلینی، محمد بن یعقوب، فروع من الکافی، تحقیق، تصحیح و تعلیق: علیاکبر الغفاری، ج5، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چ3، 1367. 44. مجلسی، محمّدباقر بن محمّدتقی، بحار الأنوار، المحقق: الشیخ عبدالزهراء العلوی، ج33 ، قم: دارالرضا، بیتا. 45. مجلسی، محمّدباقر، بحار الأنوار، المحقق: الشیخ عبدالزهراء العلوی، ج103، قم: مؤسسة الوفاء، چ2، 1403ق. 46. محقق حلی، ابوالقاسم جعفر بن حسن بن یحیی بن سعید، مختصر النافع فی فقه الإمامیة، ج1، تهران: قسم الدراسات الإسلامیة فی مؤسسة البعثة، چ3، 1410ق. 47. محقق کرکی، شیخ نورالدین على بن حسین بن عبدالعالى کرکى، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج4 قم: مؤسسه آلالبیت:، چ2، 1414ق. 48. محمودی گلپایگانی، سیدمحمد، «بررسی حقوقی احتکار و نرخگذاری»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، ش68، 1384. 49. مغنیه، محمدجواد، فقه الامام جعفر الصادق7 عرض و استدلال، ج1، قم: مؤسسه انصاریان للطباعة والنشر، 1421ق. 50. مفتخری، حسین؛ یزدانی، سهراب و هدایتی، علیاصغر، «سیاستهای دولتهای ایران در حل بحران دارو (1320-1332)»، تاریخنامه ایران بعد از اسلام، سال نهم، ش16، 1397. 51. مهدیزاده محمد؛ آیتی، اسماعیل؛ هاشمیان بجنورد، ناهید؛ نادری خورشیدی، علیرضا، «ارائه مدلی برای مدیریت یکپارچه حمل و نقل و ترافیک شهری در کلانشهرهای ایران (مدیریت حمل و نقل)»، فصلنامه مدیریت انتظامی، سال پنجم، ش3، 1389. 52. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق: علی آخوندی، ج22، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1362.'