دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

بررسی ادلة فقهی مصونیت دیپلماتیک در کشور اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

چکیده

مصونیت جانی و مالی مأموران و اماکن دیپلماتیک در کشور پذیرنده، از جمله اصول پذیرفته‌شده در عرف و حقوق بین‌الملل است که سابقه‌ای طولانی در این عرصه دارد. در اسلام نیز نه تنها بر مصونیت‎های دیپلماتیک؛ اعم از مأموران و اماکن، صحه گذاشته شده، بلکه مورد تأکید نیز قرار گرفته است. در این نوشتار، علاوه بر بررسی ادلة فقهی مورد استناد برای اثبات اصل مصونیت دیپلماتیک، به قلمرو و محدودة این مصونیت‎ها نیز اشاره خواهد شد. با روش اجتهادی و تحلیل منابع اسلامی، نشان داده شده است اهمیت منصب سفارت و نمایندگی در کشور دیگر و مصالح نهفته در آن، خود دلیلی مستقل بر مصونیت مأموران و اماکن دیپلماتیک است و نیازی به استناد به عقد امان یا عقود معین دیگر برای اثبات چنین مصونیت‎هایی نیست؛ به‎ویژه آن‌که مصونیت ضمانت‌شده در آن عقود و مصونیت دیپلماتیک، از ضوابط متفاوتی برخوردار است. علی‌رغم پذیرش چنین مصونیتی در اسلام، این مصونیت مطلق نیست، بلکه در مواردی که فعالیت‎های مأموران دیپلماتیک، برخلاف وظیفة ذاتی آنان و در جهت سوء استفاده از موقعیت خویش باشد، برداشته خواهد شد.    

کلیدواژه‌ها


1.    قرآن کریم.
2.    امام خمینى، سیدروح‌الله،  ‌المکاسب المحرمة‌، ج2، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، ‌1415ق‌.
3.    ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد، ‌السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، ج3، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چ2، 1410ق.
4.    ابن اشعث، محمد بن محمد، الجعفریات، تهران: مکتبة النینوى الحدیثة، بی‌تا.
5.    ابن‎ براج، عبدالعزیز، المهذب، تحقیق: بإشراف الشیخ السبحانی، ج1، قم: جامعة المدرسین، 1406ق.
6.    ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: محمدحسین شمس‌الدین، ج4، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1419ق. 
7.    ابوالوفا، احمد، حقوق دیپلماتیک (رهیافت اسلامی)، ترجمه و تحقیق: سید مصطفی میرمحمدی، تهران: سمت، 1390.
8.    بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، ج4، 5و8، بیروت: دارالفکر، 1410ق.
9.    بلاذری، احمد بن یحیی، أنساب الاشراف، تحقیق: محمد باقر المحمودی، ج2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1394ق.
10.    بیهقی، احمد بن الحسین بن علی، السنن الکبری، ج9، بیروت: دارالفکر، بی‎تا. 
11.    تمیمی، احمد بن علی، مسند أبی یعلی الموصلی، تحقیق: حسین سلیم اسد، ج3، دمشق: دار المأمون للتراث، بی‎تا.
12.    حرّ عاملى، محمد بن حسن ، وسائل الشیعة، ج15، قم: مؤسسة آل البیت:، 1409ق.
13.    حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر، تحریر الأحکام الشرعیة على مذهب الإمامیة، تحقیق: ابراهیم بهادرى‌، ج2، قم: مؤسسه امام صادق7، 1420 ق.
14.    حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر، تذکرة الفقهاء، تحقیق و تصحیح: گروه پژوهش مؤسسه آل البیت:، ج9، قم: مؤسسه آل البیت:، 1414ق.
15.    حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر، ‌مختلف الشیعة فی أحکام الشریعة‌، ج6، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم: چ2، 1413ق‌.
16.    حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر، منتهى المطلب فی تحقیق المذهب‌، ج15، مشهد مقدس: مجمع البحوث الإسلامیة، 1412ق. ‌
17.    حمیدالله، محمد، سلوک بین‎المللی دولت اسلامی، ترجمه و تحقیق: سید مصطفی محقق داماد، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1380.
18.    حنبل، احمد، مسند احمد، ج2، 4 و5، بیروت: دار صادر، بی‎تا.
19.    ذوالعین، پرویز، حقوق دیپلماتیک، تهران: مرکز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، 1379.
20.    شافعی، ابی عبدالله محمد بن ادریس، کتاب الام، ج7، بیروت: دارالفکر، چ2، 1403ق.
21.    شهید ثانی، زین الدین بن على،‌ الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، شارح: حسن بن محمد‌سلطان العلماء، ج1، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، 1412ق.
22.    شوکانی، محمد بن علی، نیل الاوطار من أحادیث سید الأخبار، ج8، بیروت: دار الجیل، بی‌تا. 
23.    صدوق، محمد بن على، الخصال، تحقیق: على‌اکبر غفارى، ج1، قم: جامعه مدرسین، 1362.
24.    صدوق، محمد بن على، ‏کمال الدین و تمام النعمة، تحقیق: علی‌اکبر غفارى، ج2، تهران: اسلامیة، چ2، 1395ق.
25.    طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج9، بیروت: مؤسسة العلمی للمطبوعات، چ2، 1390ق.
26.    طبرسی، ابوالفضل علی، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، نجف اشرف: المکتبة الحیدریة، چ2، 1385ق.
27.    طبری، ابن جریر، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق: نخبة من العلماء الاجلاء، ج2، بیروت: مؤسسة الاعلمی، بی‎تا.
28.    طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن، الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1407ق(ب).
29.    طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الإمامیة، تحقیق: محمدتقی کشفی، ج2، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، چ3، 1387ق.
30.    طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن، ‌النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى، ج3، بیروت: دار الکتاب العربی، چ2، 1400ق.
31.    طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن‌، تهذیب الأحکام‌، تهران: دار الکتب الإسلامیة‌، چ4، 1407ق(الف).
32.    طوسی، ابوجعفر محمد بن الحسن، الاستبصار، تحقیق: السید حسن الخرسان، ج4، بی‎جا: دارالکتب الاسلامیة، چ4، 1363.
33.    عبد الونیس شتا، احمد و دیگران، الاصول العامة للعلاقات الدولیة فی الاسلام وقت السلم، تحت اشراف نادیة محمود مصطفی، القاهرة: المعهد العالمی للفکر الاسلامی، 1417ق.
34.    عبدالقوی الغفاری، علی، الدبلوماسیة القدیمة و المعاصرة، دمشق: الأوائل، 2002م.
35.    علوان، عبد الکریم، الوسیط فی القانون الدولی العام، ج2، بیروت: مکتبة دار الثقافة للنشر و التوزیع، 1417ق.
36.    فتلاوی، سهیل حسین، العلاقات الدولیة الاسلامیة (دراسة مقارنة فی القانون الدولی العام)، عمان: دار الثقافة للنشر و التوزیع، 1435ق.
37.    فخرالمحققین، محمد بن حسن بن یوسف، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، تحقیق و تصحیح: سیدحسین موسوی کرمانی و دیگران، ج2، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق.
38.    ‌کاشف الغطاء، احمد بن على رضا، سفینة النجاة و مشکاة الهدى و مصباح السعادات، ج4، نجف اشرف: مؤسسه کاشف الغطاء‌، 1423ق.
39.    کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، ج2، تهران: دارالکتب الإسلامیة، چ4، 1407ق. 
40.    متقی هندی، علاء الدین علی، کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال، تحقیق: بکری حیانی، ج5، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1409ق. 
41.    محقق کرکى، على بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، ج3، قم: مؤسسه آل البیت:، چ2، 1414ق.
42.    مغربى، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام، تحقیق: آصف فیضى، ج1، قم: مؤسسة آل البیت:‏، چ2، 1385ق.
43.    نجفى، محمدحسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، تحقیق: عباس قوچانى و على آخوندى‌، ج21، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چ7، 1404ق.
44.    نوری، الشیخ فضل الله، قاعدة ضمان الید، تحقیق: الشیخ قاسم شیرزاده، قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1414ق.
45.    نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج11، قم: مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث، 1408ق. 
46.    نووی، محیی الدین، المجموع فی شرح المهذب، ج14، بی‎جا: دارالفکر، بی‎تا.