دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

نقشه راه فقه تمدنی و تدوین توضیح المسائل تمدنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی / گروه منطق فهم دین

چکیده

مسأله اصلی در این مقاله بررسی «چگونگی حرکت به سمت فقه تمدنی و تدوین توضیح المسائل تمدنی» است. این بحث در پارادایم کلام شیعی و فقه و اصول فقه جواهری است. در این دستگاهِ معرفتی، «اجتهاد» عبارت است از: «کشف الحکم عن مدرکه» و «حکم» عبارت است از: «الاعتبار الشرعی المتعلق بأفعال العباد» و به علت قیدِ «افعال العباد» در تعریف حکم، روی‎کرد رفتاری فردی به خود گرفته است. داعیه تمدن سازیِ اسلام و مواجهه با نیازها در مقیاس اجتماعی و بین المللی، سبب شده است تا تلاش برای استخراج دیدگاه اسلام در مقیاس جمعی و با روی کرد استخراج «فرآیندها»، مورد توجه جدی قرار بگیرد. 
با نظر به تعریف «فقه تمدنی» که «العلم بالاحکام الشرعیة المتعلقة بالتفاعلات و التعاملات فی الهیاکل و المُنظَّمات لحصول العدل و التحسینات» است، فعال سازیِ این دانش نیاز به شناخت از «مقیاس کلان»، «روابط و فرآیندها» در «ساختارها و سازمان ها»، برای اکتشاف راهبردها از ادله نقلی دارد. 
در این مقاله، تلاش شده است تا الزامات شناختی و عملیاتی برای تحقق دانش فوق ارائه گردد و بر اساس ایدۀ «فقه تمدنی»، شبیه سازیِ یک «توضیح المسائل تمدنی» نیز صورت گیرد.    

کلیدواژه‌ها


1.    قرآن کریم.
2.    نهج البلاغه.
3.    آمدی، عبدالواحد بن محمد، غررالحکم و دررالکلم، ج1، قم: نشر دارالکتب الاسلامیة، 1410ق.
4.    ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، مقدمه ابن خلدون، بیروت: نشر دارالکتب العلمیة، 1413ق.
5.    اعرافی، علیرضا، درآمدی بر اجتهاد تمدن ساز، قم: مؤسسه اشراق و عرفان، 1395.
6.    تفضلی، فریدون، تاریخ عقاید اقتصادی، طهران : نشر غزال، 1387.
7.    جمعی از مؤلفین پایگاه المعانی/ کلمه فرآیند، ساختار، کنش [درون خطی] // پایگاه المعانی. - پایگاه المعانی، https://www.almaany.com.
8.    خامنه‎ای، سیدعلی، سیاست‌های ابلاغی کلان نظام، تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، 15/9/1385: https://rc.majlis.ir/fa/law/show/99709.
9.    دورانت، ویلیام جمیز، تاریخ تمدن، ج1، طهران: انتشارات فرانکلین، 1337.
10.    رضائیان، علی و هم کاران، تجزیه و تحلیل و طراحی سیستم، تهران: انتشارات سمت، 1393.
11.    سجادی فر، سیدمهدی، نقشه راه و ضرورت تدوین آن برای طرحهای کلان ملی[درون خطی]،  دبیرخانه شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری، 4/5/1394: https://www.atf.gov.ir.
12.    شورای عالی انقلاب فرهنگی، نقشه مهندسی فرهنگی کشور، تهران: شورای عالی انقلاب فرهنگی، 8/8/1398: https://sccr.ir/products.
13.    شهید مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، ج20، تهران: نشر صدرا، 1372.
14.    غفاریان، وفا، استراتژی اثربخش، طهران: انتشارات فرا، 1380.
15.    گلشن فومنی، محمدرسول، جامعه شناسی سازمان ها، طهران: نشر دوران، 1379.
16.    مجمع تشخیص مصلحت نظام، کمیسیون راهبردی سند چشم انداز، مجمع تشخیص مصلحت نظام، 8/8/1398: http://maslahat.ir/index.jsp?fkeyid=&siteid=3&pageid=431.
17.    مرعشی نجفی، سیدشهابالدین، القول الرشید فی الاجتهاد و التقلید، ج1، قم: کتابخانه آیةالله مرعشی نجفی;، 1422ق.
18.    مقدسی، مهدی، نظریه وضع الفاظ برای ارواح معانی و تأثیر آن در استنباطات فقهی، مشهد مقدس: حوزه علمیه خراسان، 1395.
19.    میرزای قمی، ابوالقاسم، القوانین المحکمة فی الاصول، ج2، قم : احیاء الکتب الاسلامیة، 1312ق.
20.    نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج16، بیروت: مؤسسه آل البیت: لاحیاء التراث، 1408ق.
21.    واسطی، عبدالحمید، «سه گلوگاه برای گسترش قلمرو اجتهاد»، مبانی فقهی حقوقی اسلامی، ش22، 1397. 
22.    واسطی، عبدالحمید، فلسفه اجتهاد تمدنی، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1398(الف).
23.    واسطی، عبدالحمید، «کاربرد منطق سیستم ها در اجتهاد»، قبصات، ش104، 1398.