دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

تبیین فقهی تابعیت ملی با تأکید بر انگاره حکومت‏ محوری اسلام و احکام اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته حوزه علمیه و دکتری فقه سیاسی

2 استاد گروه فقه و حقوق، پژوهشکده نظام‌های اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

3 عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

چکیده

«تابعیت ملی»، از جمله مفاهیم حقوقی در نظام حقوقی ایران است که موافقان و مخالفانی دارد. مخالفان معتقدند در اسلام چنین مفهومی اساساً امکان وجودی نداشته و در گذشته تاریخ اسلام نیز واقع نشده است. در مقابل، موافقان علاوه بر استدلال به امکان و ضرورت وجود چنین مفهومی در اسلام و حکومت اسلامی، بر وجود آن در معارف و تاریخ اسلام تأکید دارند. پرسش محوری مقاله حاضر این است که آیا «تابعیت ملی» از منظر فقهی قابل توجیه و تبیین است یا خیر؟ در پاسخ به این پرسش، تلاش شده از طریق تبیین حکومت‏محوری اسلام و احکام اسلامی، حجیت و مشروعیت تابعیت ملی به اثبات برسد. بدین منظور با استفاده از روش مطالعات کتابخانه و متکی بر رویکرد تحلیلی ـ توصیفی، با طرح موضوع تابعیت ملی در قالب‏های «حکم اولی، حکم حکومی و حکم ثانوی»، این مهم به عنوان «حکم اولی» تبیین و تثبیت شده است.    

کلیدواژه‌ها


1.    نهج البلاغه.
2.    امام خمینی، سید روح‏الله، صحیفه امام، ج21، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1378.
3.    امام خمینی، سید روح‏الله، کتاب البیع، ج2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1388. 
4.    امام خمینی، سید روح‏الله، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1394.
5.    بیات، اسدالله، «مبانی فقهی نقش زمان و مکان در اجتهاد»، مجموعه آثار کنگره زمان و مکان، ج1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1374.
6.    جعفری، محمدتقی، تحقیق در دو نظام حقوق بشر از دیدگاه اسلام و غرب، تهران: دفتر خدمات حقوقی جمهوری اسلامی ایران، 1370. 
7.    جنتی، احمد، «حکومت در اسلام»، مجموعه مقالات سومین و چهارمین کنفرانس اندیشه اسلامی، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1367.
8.    خلیلیان، سیدخلیل، حقوق بین الملل اسلامی، ج1، تهران: نشر فرهنگ اسلامی، 1362. 
9.    دانش‏پژوه، مصطفی، اسلام و حقوق بین‏الملل خصوصی، ج1، قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392. 
10.    دهخدا، علی‏اکبر و دیگران، لغت نامه دهخدا، ج2، تهران: مؤسسه لغت نامه و دانشگاه تهران، 1373. 
11.    زیدان، عبدالکریم، احکام الذمیین و المستأمنین فی الاسلام، بیروت: المؤسسة الرسالة، 1408ق. 
12.    سبحانی، جعفر، مبانی حکومت اسلامی، ترجمه داود الهامی، قم: انتشارات توحید، بی‌تا.
13.    شاهرودی، سیدمحمد و همکاران، فرهنگ فارسی فقه، ج2، قم: انتشارات مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، 1387.
14.    ضیائی بیگدلی، محمدرضا، اسلام و حقوق بین الملل، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1365.
15.    عرب‌عامری، احمد، «تابعیت در اسلام»، مجله حقوق اسلامی، ش41، 1393. 
16.    عمید زنجانی، عباسعلی و موسی‌زاده، ابراهیم، دانشنامه فقه سیاسی، ج1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1389. 
17.    عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج3، تهران: نشر امیرکبیر، 1377.
18.    غوث، حسن و همکاران، «تحول‏پذیری قرارداد ذمه با پیدایش حقوق شهروندی مدرن»، مجله فقه و اصول، ش105، 1395.  
19.    الفت، نعمت‏الله، تئوری تابعیت در اسلام و نظام‏های معاصر (پایان نامه کارشناسی ارشد)، قم: دانشگاه مفید، 1377. 
20.    فرحدوست، محمدصادق، تابعیت و تابعیت مضاعف از منظر حقوق بین‏الملل و رویه قضایی، تهران: انتشارات قوه قضائیه، 1398. 
21.    فضائلی، مصطفی، «سلب تابعیت از منظر حقوق اسلام و نظام بین المللی حقوق بشر»، دوفصلنامه مطالعات حقوق تطبیقی، دوره هشتم، ش1، 1396.
22.    کریمی‌نیا، محمدمهدی، حقوق بین‏الملل خصوصی، قم: نشر المصطفی، 1390.
23.    مجتهد شبستری، محمد، «سه گونه دانش در سه قلمرو»، مجله نقد و نظر، ش5، 1374. 
24.    مرادی، علی اصغر و فروتن، اباصلت، واژه‏نامه فقه سیاسی، قم: انتشارات مرکز فقهی ائمه اطهار:، 1389. 
25.    مشکانی سبزواری، عباسعلی، «تأثیر نوع حاکمیت بر حلیت و حرمت احکام»، مجله اندیشه سیاسی اسلام، ش5، 1395. 
26.    مشکانی سبزواری، عباسعلی، جستارهایی در فقه حکومتی، قم: نشر کتاب فردا، 1396.
27.    منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه صلواتی و اشکوری، ج1، تهران: انتشارات کیهان، 1371. 
28.    میرسلیم، سیدمصطفی و همکاران، دانشنامه جهان اسلام، ج1، تهران: انتشارات بنیاد دائرة‏المعارف جهان اسلام، بی‌تا. 
29.    همت، مسعود، «بررسی مقایسه‏ای مفهوم تابعیت در نظام‏های حقوق بین‏الملل معاصر و حقوق اسلام»، مجله تحقیقات سیاسی بین‏المللی، ش25، 1394.  
30.    یزدی، محمد، شرح قانون اساسی، قم: انتشارات امام عصر(عج)، 1382.