2
استاد گروه فقه و حقوق، پژوهشکده نظامهای اسلامی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
3
عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی
چکیده
«تابعیت ملی»، از جمله مفاهیم حقوقی در نظام حقوقی ایران است که موافقان و مخالفانی دارد. مخالفان معتقدند در اسلام چنین مفهومی اساساً امکان وجودی نداشته و در گذشته تاریخ اسلام نیز واقع نشده است. در مقابل، موافقان علاوه بر استدلال به امکان و ضرورت وجود چنین مفهومی در اسلام و حکومت اسلامی، بر وجود آن در معارف و تاریخ اسلام تأکید دارند. پرسش محوری مقاله حاضر این است که آیا «تابعیت ملی» از منظر فقهی قابل توجیه و تبیین است یا خیر؟ در پاسخ به این پرسش، تلاش شده از طریق تبیین حکومتمحوری اسلام و احکام اسلامی، حجیت و مشروعیت تابعیت ملی به اثبات برسد. بدین منظور با استفاده از روش مطالعات کتابخانه و متکی بر رویکرد تحلیلی ـ توصیفی، با طرح موضوع تابعیت ملی در قالبهای «حکم اولی، حکم حکومی و حکم ثانوی»، این مهم به عنوان «حکم اولی» تبیین و تثبیت شده است.
1. نهج البلاغه. 2. امام خمینی، سید روحالله، صحیفه امام، ج21، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1378. 3. امام خمینی، سید روحالله، کتاب البیع، ج2، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1388. 4. امام خمینی، سید روحالله، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1394. 5. بیات، اسدالله، «مبانی فقهی نقش زمان و مکان در اجتهاد»، مجموعه آثار کنگره زمان و مکان، ج1، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1374. 6. جعفری، محمدتقی، تحقیق در دو نظام حقوق بشر از دیدگاه اسلام و غرب، تهران: دفتر خدمات حقوقی جمهوری اسلامی ایران، 1370. 7. جنتی، احمد، «حکومت در اسلام»، مجموعه مقالات سومین و چهارمین کنفرانس اندیشه اسلامی، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1367. 8. خلیلیان، سیدخلیل، حقوق بین الملل اسلامی، ج1، تهران: نشر فرهنگ اسلامی، 1362. 9. دانشپژوه، مصطفی، اسلام و حقوق بینالملل خصوصی، ج1، قم: انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392. 10. دهخدا، علیاکبر و دیگران، لغت نامه دهخدا، ج2، تهران: مؤسسه لغت نامه و دانشگاه تهران، 1373. 11. زیدان، عبدالکریم، احکام الذمیین و المستأمنین فی الاسلام، بیروت: المؤسسة الرسالة، 1408ق. 12. سبحانی، جعفر، مبانی حکومت اسلامی، ترجمه داود الهامی، قم: انتشارات توحید، بیتا. 13. شاهرودی، سیدمحمد و همکاران، فرهنگ فارسی فقه، ج2، قم: انتشارات مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، 1387. 14. ضیائی بیگدلی، محمدرضا، اسلام و حقوق بین الملل، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1365. 15. عربعامری، احمد، «تابعیت در اسلام»، مجله حقوق اسلامی، ش41، 1393. 16. عمید زنجانی، عباسعلی و موسیزاده، ابراهیم، دانشنامه فقه سیاسی، ج1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1389. 17. عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج3، تهران: نشر امیرکبیر، 1377. 18. غوث، حسن و همکاران، «تحولپذیری قرارداد ذمه با پیدایش حقوق شهروندی مدرن»، مجله فقه و اصول، ش105، 1395. 19. الفت، نعمتالله، تئوری تابعیت در اسلام و نظامهای معاصر (پایان نامه کارشناسی ارشد)، قم: دانشگاه مفید، 1377. 20. فرحدوست، محمدصادق، تابعیت و تابعیت مضاعف از منظر حقوق بینالملل و رویه قضایی، تهران: انتشارات قوه قضائیه، 1398. 21. فضائلی، مصطفی، «سلب تابعیت از منظر حقوق اسلام و نظام بین المللی حقوق بشر»، دوفصلنامه مطالعات حقوق تطبیقی، دوره هشتم، ش1، 1396. 22. کریمینیا، محمدمهدی، حقوق بینالملل خصوصی، قم: نشر المصطفی، 1390. 23. مجتهد شبستری، محمد، «سه گونه دانش در سه قلمرو»، مجله نقد و نظر، ش5، 1374. 24. مرادی، علی اصغر و فروتن، اباصلت، واژهنامه فقه سیاسی، قم: انتشارات مرکز فقهی ائمه اطهار:، 1389. 25. مشکانی سبزواری، عباسعلی، «تأثیر نوع حاکمیت بر حلیت و حرمت احکام»، مجله اندیشه سیاسی اسلام، ش5، 1395. 26. مشکانی سبزواری، عباسعلی، جستارهایی در فقه حکومتی، قم: نشر کتاب فردا، 1396. 27. منتظری، حسینعلی، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه صلواتی و اشکوری، ج1، تهران: انتشارات کیهان، 1371. 28. میرسلیم، سیدمصطفی و همکاران، دانشنامه جهان اسلام، ج1، تهران: انتشارات بنیاد دائرةالمعارف جهان اسلام، بیتا. 29. همت، مسعود، «بررسی مقایسهای مفهوم تابعیت در نظامهای حقوق بینالملل معاصر و حقوق اسلام»، مجله تحقیقات سیاسی بینالمللی، ش25، 1394. 30. یزدی، محمد، شرح قانون اساسی، قم: انتشارات امام عصر(عج)، 1382.
مشکانی, عباسعلی, علیدوست, ابوالقاسم, & شبان نیاء رکن آبادی, قاسم. (1400). تبیین فقهی تابعیت ملی با تأکید بر انگاره حکومت محوری اسلام و احکام اسلامی. فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی, 26(3), 5-34.
MLA
عباسعلی مشکانی; ابوالقاسم علیدوست; قاسم شبان نیاء رکن آبادی. "تبیین فقهی تابعیت ملی با تأکید بر انگاره حکومت محوری اسلام و احکام اسلامی". فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی, 26, 3, 1400, 5-34.
HARVARD
مشکانی, عباسعلی, علیدوست, ابوالقاسم, شبان نیاء رکن آبادی, قاسم. (1400). 'تبیین فقهی تابعیت ملی با تأکید بر انگاره حکومت محوری اسلام و احکام اسلامی', فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی, 26(3), pp. 5-34.
VANCOUVER
مشکانی, عباسعلی, علیدوست, ابوالقاسم, شبان نیاء رکن آبادی, قاسم. تبیین فقهی تابعیت ملی با تأکید بر انگاره حکومت محوری اسلام و احکام اسلامی. فصلنامه علمی - پژوهشی حکومت اسلامی, 1400; 26(3): 5-34.