دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

چگونگی کاربست منابع دینی در نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران در نگرش های عرفی شدن و اسلامی سازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدیر گروه حقوق جزا و جرم شناسی دانشکده هدی(وابسته به جامعه الزهرا س)

2 دانشیار حقوق جزا و جرمشناسی دانشکدة معارف اسلامی و حقوق دانشگاه امام صادق (علیه السلام).

چکیده

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در مواضع متعدد (به طور نمونه اصل چهارم و اصل نود و ششم)، بر لزوم انطباق قوانین و مقررات بر‏ موازین‏ اسلامی و عدم مغایرت آن‌ها با احکام و اصول مذهب رسمی کشور تأکید نموده و بر این اساس، بی تردید نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران باید مبتنی بر منابع اسلامی باشد، اما به منظور اسلامی‎سازی بایسته تقنین، طبیعی است که صِرف پذیرش منابع دینی کافی نیست و ضروری است چگونگی کاربست آن به صورت مستمر و دقیق مورد توجه باشد؛ زیرا در عرفی‌شدن نیز مرجعیت منابع دینی به نحو آشکار طرد نشده و تنها در منطق فهم نصوص دینی و فحوای آن تصرف می‌شود. طرف‎داران نگرش عرفی‌شدن، ضمن پذیرش دخالت نصوص دینی در سیاسات، با تصرف در فحوای ماورایی منابع نقلی، ارائه تفاسیر عصری و بی ضابطه، بهره‌گیری از عقلانیت ابزاری، قیاس و مصلحت‌سنجی غیر اجتهادی، نگرشی کاملاً متفاوت با طرف‌داران نگرش اسلامی‌سازی دارند. این تحقیق با روش توصیفی ـ تحلیلی در مقام تبیین و تحلیل چگونگی کاربست منابع تقنینی در دو نگرش اسلامی و عرفی، اثبات کرده است که صِرف پذیرش مرجعیت منابع دینی در تنظیم نظام حقوقی کافی نبوده و ضروری است علاوه بر آن، منابع دینی بر اساس منهج اجتهادی و به ویژه با توجه به غایات کلان شریعت در تصویب قوانین و انتخاب فتوای معیار، مورد توجه باشند. 

کلیدواژه‌ها


1.    قرآن کریم.
2.    نهج البلاغه.
3.    آخوند خراسانی، محمدکاظم بن الحسین، کفایة الاصول، ج2، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چ6، 1430ق.
4.    ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغة، ج4و5، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
5.    ابوزید، نصرحامد، معنای متن، تهران: طرح نو، 1380.
6.    اخوان کاظمی، بهرام، «عوامل پیدایی و پایایی سکولاریسم در جهان مسیحی»، مجله دانش سیاسی، ش4، 1385.
7.    امام خمینی، سیدروح‌الله، الرسائل، قم: نشر اسماعیلیان، 1384ق.
8.    امام خمینی، سیدروح‌الله، صحیفه امام، ج15، 20و21، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1389. 
9.    انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، ج1، قم: لجنة التراث الشیخ الانصاری، 1428ق.
10.    ایازی، سید محمدعلی، ملاکات احکام و شیوه‌های استکشاف آن، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389.
11.    ایروانی غروی، میرزاعلی، حاشیة المکاسب، ج1، تهران: مطبعه رشدیه، چ2، 1379ق.
12.    بازرگان، مهدی، آخرت و خدا، تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، 1377.
13.    بحرانی، شیخ یوسف، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهرة، ج1، قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1405ق.
14.    بهشتی، ابراهیم، اخباری‌گری، قم: مؤسسه علمی ـ ‌فرهنگی دارالحدیث، 1390.
15.    پارسونز، تالکوت، اصول عام تکامل در جامعه، ترجمه منصور انصاری، تهران: نقش جهان، 1381.
16.    تورن، آلن، نقد مدرنیته، ترجمه مرتضی مردیها، تهران: گام نو، 1380.
17.    جمعی از پژوهش‌گران، فرهنگ‌نامه اصول فقه، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389.
18.    جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، ج1، بیروت: دارالعلم للملایین، 1410ق.
19.    حر عاملی، محمد بن الحسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، ج27و29، قم: مؤسسه آل البیت: لاحیاء التراث، 1414ق.
20.    حکیم، سید محمدتقی، الاصول العامة للفقه المقارن، قم: انتشارات المجمع العالمی لاهل البیت:، 1979م.
21.    خسروپناه، عبدالحسین، گفتمان مصلحت در پرتو شریعت و حکومت، قم: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1379.
22.    دهخدا، علی اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج11، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1377.
23.    ریترز، جورج، نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی، تهران: انتشارات علمی، 1380.
24.    روسو، ژان ژاک، قرارداد اجتماعی، مترجم: عنایت‌الله شکیباپور، تهران: نشر فرخی، 1344.
25.    زرکشی، بدرالدین محمد بن بهادر بن عبدالله شافعی، البحر المحیط فی اصول الفقه، ج5، کویت: وزرات اوقاف و شؤون اسلامی، 1410ق.
26.    زلمی، مصطفی ابراهیم، اسباب اختلاف الفقهاء فی الاحکام الشرعیة، ج3، بغداد: الدار العربیة للطباعة، 1396ق.
27.    سروش، عبدالکریم، «ذاتی و عرضی در ادیان»، کیان، ش42، 1377.
28.    سروش، عبدالکریم، بسط تجربه نبوی، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط، 1378.
29.    شافعی الآمدی، علی بن علی بن محمد، الاحکام فی اصول الاحکام، ج3، قاهره: مؤسسه حلبی، بی‌تا.
30.    شهید ثانی، زین الدین بن علی، تمهید القواعد، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1416ق.
31.    صابری، حسین، فقه و مصالح عرفی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1388.
32.    صدر، سید محمدباقر، دروس فی علم الاصول، ج1، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1423ق.
33.    طوسی، محمد حسن، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، ج2، بیروت: دارالکتاب العربی، 1400ق.
34.    شهید اول، محمد بن مکی، القواعد و الفوائد، قم: کتابفروشی مفید، 1400ق.
35.    عجم، رفیق، موسوعة مصطلحات اصول الفقه عند المسلمین، ج1، لبنان: مکتبة لبنان الناشرون، 1998م.
36.    علیدوست، ابوالقاسم، فقه و عرف، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چ 4، 1388(ب).
37.    علیدوست، ابوالقاسم، فقه و مصلحت، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388(الف).
38.    غزالی، محمد بن محمد، المستصفی من علم الاصول، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1417ق.
39.    فراهیدی، احمد بن خلیل، العین، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1410ق.
40.    فصیحی، امان الله، «جامعه سکولار، مؤلفه‌ها و شاخصه‌ها»، آیین عرفی جستارهای انتقادی در بنیادهای سکولاریسم، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1390.
41.    فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، قاموس المحیط، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1415ق.
42.    فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر، ج1، قم: منشورات دارالرضی، بی‌تا.
43.    قدردان قراملکی، محمدحسن، قرآن و سکولاریسم، تهران: بنیاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390.
44.    کاظمی، محمدعلی، فوائد الاصول، ج3، قم: انتشارات جامعه مدرسین، 1376.
45.    کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج1، تهران: دارالکتب الاسلامیة، چ4، 1407ق.
46.    گلستانی، صادق، نقد و بررسی نظریه‌ عرفی‌شدن در ایران، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1388.
47.    لنکستر، لین و دیگران، خداوندان اندیشه سیاسی، ترجمه علی رامین، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1380.
48.    مجتهد شبستری، محمد، «بستر معنوی و عقلایی علم فقه»، کیان، ش46، 1378.
49.    محسنی، محمدجواد، «درآمدی بر عقلانیت سکولار با تأکید بر آرای ماکس وبر»، آیین عرفی جستارهای انتقادی در بنیادهای سکولاریسم، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1390.
50.    مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، ج2و3، قم: اسماعیلیان، چ5، 1375.
51.    ملکی اصفهانی، مجتبی، فرهنگ اصطلاحات اصول فقه، ج1، قم: نشر عالمه، 1379.
52.    مهدوی نژاد، حسین، نسبت دین و دانش، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق7، 1381.
53.    موسوی اردبیلی، سید عبدالکریم، «سنت و اجماع»، نشریه مطالعات قضایی و حقوقی، ش4، زمستان 1364.
54.    میرخلیلی، سید احمد، فقه و قیاس، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چ2، 1388.
55.    میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمد حسن، القوانین المحکمة فی الاصول، ج1و2، قم: احیاء الکتب الاسلامیة، 1430ق.
56.    هابز، توماس، لویاتان، ترجمه حسین بشیریه، تهران: نشر نی، 1387.
57.    هادوی تهرانی، مهدی، «صیانة القرآن عند المذاهب الاسلامیّة»، مجموعه مقالات هشتمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی، 1373.
58.    هادوی تهرانی، مهدی، مبانی کلامی اجتهاد در برداشت از قرآن کریم، تهران: خانه خرد، 1385.
59.    هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، بحوث فی علم الاصول(تقریرات درس اصول سیدمحمدباقر صدر)، ج4، قم: مؤسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامی، چ3، 1417ق.
60.    وبر، ماکس، دین، قدرت و جامعه، ترجمه احمد تدین، تهران: انتشارات هرمس، 1382.
61.    Barry, B. "The Public Interest", in Political Philosophy, ed by A.Quinton, London; OUP, 1977.
62.    Pickering,W.S.F,"Secularization" in: The, Blackwell Encyclopedia of Modern Christian Thought, 2005.