دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

بررسی قلمرو دخالت حکومت اسلامی در اقتصاد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم اقتصادی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)

2 عضو هیئت علمی گروه اقتصاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) -قم

چکیده


در اقتصاد متعارف، بررسی میزان دخالت دولت در اقتصاد از مسائل بنیادین است که نظام‌های اقتصادی را از هم تفکیک می‌کند. پرسش اصلی مقاله این است که از منظر اقتصاد اسلامی که یک اقتصاد مردم‌سالار است، دولت باید چه مقدار در اقتصاد دخالت کند. مقاله در صدد است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی نشان دهد که از منظر اقتصاد اسلامی، دولت اسلامی در ابعاد نظارت و سیاست‌گذاری، یک دولت نسبتاً حداکثری و در بعد تصدی‌گری، یک دولت نسبتاً حداقلی است. شاهد بر این امر نیز چهار چیز است: اولویت عدالت نسبت به رشد در نظام اقتصاد اسلامی، وظایف گسترده‌ای که در منابع اسلامی بر دوش دولت نهاده شده است، منابع مالی بسیار زیادی که در اختیار دولت اسلامی قرار دارد و بررسی اقتصاد صدر اسلام و حکومت پیامبر گرامی اسلام9 و امام علی.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه.
3. آمدی، محمد تمیمی، شرح غررالحکم و دررالکلم، ج4، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چ4، 1373.
4. ابن اخوه قرشی، محمد بن احمد، آیین شهرداری (معالم القریة فی احکام العصبة)، ترجمه جعفر شعار، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، 1360.
5. ابن سعد، محمد الهاشمی البصری، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، ج3، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1410ق.
6. ابوعبید، قاسم بن سلام، الاموال، تحقیق محمد خلیل هراس، بیروت: دارالفکر، 1408ق.
7. العسل، ابراهیم، توسعه در اسلام، ترجمه عباس عرب مازار، مشهد مقدس: آستان قدس رضوی7، 1378.
8. امام ‌خمینی، سید روح الله، تحریر الوسیلة، ج2، قم: اسماعیلیان، 1390ق.
9. امامی، محمد، «بررسی نظارت بر بازار در آموزه‌های نبوی و علوی»، فصلنامه الهیات و حقوق، ش21و22، 1385.
10. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، ج6، بیروت: دارالفکر، 1417ق.
11. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دانش‌نامه امام علی7، زیر نظر علی اکبر رشاد، ج5، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1380.
12. پلانت، ریموند، «نوزیک، نظریه استحقاق در باب عدالت»، ترجمه حسنعلی زیدانلو، فصلنامه الهیات و حقوق، ش12، 1383.
13. جهانیان، ناصر، «پیشرفت و وظایف دولت دینی»، دوفصلنامه معرفت سیاسی، ش1، 1388.
14. چپرا، محمد عمر، «دولت رفاه اسلامی و نقش آن در اقتصاد»، در: خورشید احمد، مطالعاتی در اقتصاد اسلامی، ترجمه محمد جواد مهدوی، مشهد: انتشارات بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی7، 1374.
15. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج9، 12و15، قم: مؤسسه آل البیت: لإحیاء التراث، 1374.
16. حرّانی، ابن شعبه، تحف العقول، ترجمة احمد جنتی، تهران: امیر کبیر، 1367.
17. خداپرست مشهدی، مهدی، نظری، روح الله و فتحی، بهرام، «دخالت دولت در اقتصاد از منظر اندیشمندان مسلمان»، فصلنامه تاریخ، ش20، 1390.
18. دشتی، محمد، امام علی7 و اقتصاد، قم: مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین7، 1379.
19. رالز، جان، نظریه عدالت، تهران: پژوهش‌کده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1388.
20. رحیق اغصان، علی و گلی، مارک، دانشنامه در علم سیاست، تهران: فرهنگ صبا، 1384.
21. رضایی، مجید، «آثار برخی قواعد فقهی بر بازار کار»، نشریه اقتصاد اسلامی، ش18، 1384.
22. صدر، سید محمدباقر، اقتصادنا، مشهد مقدس: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، 1417ق.
23. طرفدار، محسن، «نقش دولت در تعیین قیمت کالاها و خدمات در نظام اقتصادی اسلام»، دوفصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، ش7، 1390.
24. طوسی، محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، ج2، تهران: حیدریه، 1387.
25. طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج3و7، تهران: دارالکتب الاسلامیة، چ4، 1365.
26. فاطمی، ذوالفقار و یاراحمدی، علی‌حسین، «نظارت و کنترل دولت بر امور اقتصادی و جایگاه آن در تحقق سیاست‌های کلی اصل ۴۴»، دوفصلنامه بررسی‌های حقوقی، ش2، 1390.
27. فتحی، بهرام، ترابی، تقی و علی‌میرزایی، فاطمه، «نقش دولت در اقتصاد از دیدگاه ابن‌ خلدون»، فصلنامه تاریخ، ش8، 1387.
28. فراهانی فرد، سعید، «مقایسه تطبیقی اهداف دولت در اقتصاد متعارف و اسلامی»، دوفصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی، ش14، 1395.
29. قحف، منذر، «نقش اقتصادی دولت در اسلام»، ترجمه محمد تقی گیلک حکیم آبادی، در: مجموعه مقالات نقش دولت در اقتصاد، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1381.
30. قرضاوی، یوسف، فقه الزکاة، ج2، بیروت: مؤسسة الرسالة، 1410ق.
31. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج3، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1365ق.
32. کمیجانی، اکبر و احمدوند، محمدرحیم، «ارزیابی عمل‌کرد واگذاری سهام در سازمان‌های عمده واگذرکننده»، فصلنامه تحقیقات اقتصادی دانشگاه تهران، ش53، 1377.
33. گیدنز، آنتونی، راه سوم: بازسازی سوسیال دموکراسی، ترجمه منوچهر صبوری کاشانی، تهران: نشر شیرازه، 1386.
34. محمدی ری‌شهری، محمد، موسوعة الامام علی بن ابی‌طالب‏، ج4، قم: دارالحدیث، 1421ق.
35. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، مبانی نظری دخالت دولت در اقتصاد، تهران: مرکز پژوهش‎های مجلس شورای اسلامی، 1383.
36. مسعودی، ابوالحسن علی بن الحسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت: دارالمعرفة، 1368ق.
37. مصباح یزدی، محمدتقی، آذرخشی دیگر از آسمان کربلا، ویرایش محمود پاک‌روان، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1379.
38. مصباح یزدی، محمدتقی، رابطه علم و دین، تحقیق و نگارش علی مصباح، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1392.
39. مصباح یزدی، محمدتقی، نظریه حقوقی اسلام، تحقیق و نگارش محمدمهدی کریمی‌نیا، ج2، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1391.
40. مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، ج2، قم: انتشارات صدرا، 1368.
41. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج7، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1374.
42. مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، «ویژگی‌های بازار اسلامی در نظریه و عمل»، دوفصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی، ش3، 1389.
43. موسویان، عباس، «جایگاه دولت در اقتصاد از دیدگاه اسلام»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، ش10، 1382.
44. میرزایی، علیرضا و میرزایی، زهرا، «ماهیت حق بر تأمین اجتماعی در اسلام»، دوفصلنامه حقوق بشر اسلامی، ش8، 1394.
45. میرمعزی، حسین، «نقدی بر اهداف نظام سرمایه‌داری از دیدگاه اسلام»، فصلنامه کتاب نقد، ش11، 1378.
46. نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، ج16و22، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1981م.
47. نمازی، حسین، نظام‌های اقتصادی، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1386.
48. نوری، میرزاحسین، مستدرک الوسائل، ج11، قم: مؤسسه آل البیت:، 1408ق.
49. وینسنت، اندرو، ایدئولوژی‌های مدرن سیاسی، ترجمه مرتضی ثاقب‌فر، تهران: نشر ققنوس، 1378.
50. همپتن، جین، فلسفه سیاسی، ترجمه خشایار دیهیمی، تهران: انتشارات طرح نو، 1380.
51. یعقوبی، احمد بن واضح، تاریخ یعقوبی، ج2، بیروت: دار صادر، بی‌تا.
52. یوسفی، احمدعلی، «اهداف اقتصادی حکومت اسلامی»، فصلنامه حکومت اسلامی، سال سیزدهم، ش50، 1387.
53. Adelman, Irma, "The Role of Government in Economic Development", Foreign Aid and Development: Lessons Learnt and Directions for the Future, Routledge, Year 2000, pp 26-58.
54. Kahf, Monzer, "Zakah and Obligatory Expenditures in Islam" – in: Lessons in Islamic economics, Vol.2, IRTI, IDB, Jeddah, 1998.
55. Linna, P., Pekkola, S., Ukko, J. & Melkas, H., “Defining and measuring productivity in the public sector: managerial perceptions”, International Journal of Public Sector Management, 23(3), Year 2010, pp 300-320.
56. Muhammad Akram, Mian, Afzal, Mohammad, Dynamic Role of Zakat in Alleviating Poverty: A Case Study of Pakistan, Govt. College of Science, Punjab, Pakistan, Lahore College for Woman University (LCWU), Lahore, 2014.