دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

بررسی و ارزیابی تلقی مشروعیت انتخابی از آیات شوری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

قم. موسسه امام خمینی، پژوهشگر موسسه تحقیقاتی فتوح اندیشه و دبیرخانه مجلس خبرگان

چکیده

نظریه انتخاب مردمی، یکی از نظریات مطرح در حوزه مشروعیت سیاسی است. این نظریه با وجود آن‌که خاست‌گاه غربی و سُنی دارد، مورد توجه برخی اندیشمندان و نویسندگان شیعی در سده اخیر واقع شده است. این عده معتقدند: برای عصر غیبت نمی-توان مشروعیت مردمی را به صورت کلی طرد کرد، بلکه رأی و خواست مردم ـ حداقل ـ بخشی از مشروعیت را دارد. از جمله مهم‌ترین مستندات طرف‌داران نظریه انتخاب مردمی، آیات سی و هشتم از سوره شوری و صد و پنجاه و نهم از سوره آل عمران می‌باشد. تأکید بر عنصر مشورت در این آیات و تعمیم متعلق آن به تعیین حاکم، موجب تلقی مشروعیت-بخشی رأی مردم از سوی طرف‌داران نظریه انتخاب مردمی شده است.
پژوهش حاضر، گستره دلالی آیات شوری را مورد پرسش قرار داده؛ با روی‌کردی فقهی ـ اجتهادی قرائت مذکور از این آیات را بررسی می‌نماید. بر این اساس، ضمن تبیین ضعف استدلال طرف‌داران مشروعیت مردمی، نشان می‌دهد که آیات مذکور ناظر به حوزه مشروعیت در عصر غیبت و حضور نیست؛ مستفاد از آیه سی و هشتم شوری، استحباب مشورت در امور روزمره است و آیه صد و پنجاه و نهم سورۀ آل عمران، صرفاً بر وجوبِ مطلقِ مشورت‌خواهی ولی‌ امر با سایر افراد جامعه اسلامی در حوزه اجرائیات حکومتی ـ و نه اصل حکومت و تعیین حاکم ـ ، دلالت می‌کند.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. آخوند خراسانی، محمد کاظم، کفایۀ الاصول، قم: آل البیت:، 1409ق.
3. آصفی، محمدمهدی، الآثار الفقهیة، قم: بوستان کتاب، 1435ق.
4. آملی، میرزا هاشم، مجمع الافکار و مطرح الأنظار، ج4، قم: مطبعۀ العلمیۀ، 1395ق.
5. ابن ابی‌بکر، محمد بن عبدالله، احکام القرآن، ج1و2، بیروت: دارالجیل، بی‌تا.
6. ابن حموش، مکی، الهدایة إلی بلوغ النهایۀ، ج2، شارجه: جامعة الشارقة، 1423ق.
7. ابن عبدالسلام، عبدالعزیز، التفسیر العز بن عبدالسلام، ج1، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1429ق.
8. ابن عربی، محمد بن علی، تفسیر ابن عربی (تإویلات عبد الرزاق)، ج1، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1422ق.
9. ابن مقاتل، سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق عبدالله محمود شحاته، ج3، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1423ق.
10. ابیاری، ابراهیم، الموسوعة القرآنیة، ج9، قاهره: مؤسسه سجل العرب، 1405ق.
11. بحرانى، سید هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیر القرآن، ج1، قم: مؤسسه بعثت، 1374.
12. بیضاوى، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل (تفسیر البیضاوى)، ج2، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1418ق.
13. پانی پتی، ثناءالله، التفسیر المظهری، ج2، کویته: مکتبه رشدیه، 1412ق.
14. ترابی، حسن، فی الفقه السیاسی، بیروت: دار العربیة للعلوم، 1431ق.
15. جمل، سلیمان بن عمر، الفتوحات الإلهیة بتوضیح تفسیر الجلالین للدقایق الخفیة، ج7، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1427ق.
16. جوادی آملی، عبدالله، خمس رسائل، قم: جامعه مدرسین، 1404ق.
17. حسن، عباس، النحو الوافی مع ربطه بالأسالیب الرفیعة و الحیاة اللغویة المتجددة، ج1، تهران: ناصر خسرو، چ2، 1367.
18. حسینى حائرى، سید کاظم، اساس الحکومة الاسلامیة، بیروت: مطبعۀ النیل، 1399ق.
19. حسینى حائرى، سید کاظم، ولایة الأمر فی عصر الغیبة، قم: مجمع اندیشه اسلامی، چ2، 1424ق.
20. حسینی دشتکی، سید علی، الطراز الاول و الکناز، ج8، مشهد: مؤسسه آل البیت:، 1384.
21. حقی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، ج2، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
22. خازن، على بن محمد، تفسیر الخازن المسمى لباب التأویل فی معانی التنزیل‏، تصحیح: عبدالسلام محمد على،‏ ج1، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1415ق.
23. درویش، محی‌الدین، اعراب القرآن الکریم و بیانه، ج2و9، حمص: الارشاد، چ4، 1415ق.
24. دینوری، عبدالله بن محمد، الواضح فی تفسیر القرآن الکریم، ج1، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1424ق.
25. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، مصحح: صفوان عدنان داوودی، بیروت: دارالعلمق، 1412ق.
26. رشید رضا، محمد، تفسیر المنار، ج8و11، بیروت: دار المعرفة، 1414ق.
27. زحیلى، وهبه‏، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، ج25، دمشق: دار الفکر، 1411ق.
28. زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض القرآن، ج1، بیروت: دارالکتب العربی، چ3، 1407ق.
29. سبزواری، محمد، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، ج6، بیروت: دار التعارف، 1406ق.
30. سلطان علی‌شاه، سلطان محمد، بیان السعادة فى مقامات العبادة، بیروت: مؤسسه اعلمی، چ2، 1408ق.
31. سیواسی، احمد بن محمود، عیون التفاسیر، ج1، بیروت: دار صادر، 1427ق.
32. شبر، عبدالله‏، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، ‏ج5، کویت: شرکة مکتبة الالفین، 1407ق.
33. شبر، عبدالله، تفسیر القرآن الکریم، قم: دارالهجرة، 1410ق.
34. شمس الدین، محمد مهدی، فی الاجتماع السیاسی الاسلامی، بیروت: مؤسسة الدولیة للدراسات، چ2، 1419ق.
35. شمس الدین، محمد مهدی، نظام الحکم والادارة فی الاسلام، بیروت: مؤسسه الدولیه للدراسات، چ2، 1411ق.
36. صابونی، محمد علی، صفوۀ التفاسیر، ج1، بیروت: دارالفکر، 1421ق.
37. صادقی تهرانی، محمد، البلاغ فى تفسیر القرآن بالقرآن، قم: مکتبة الصادقی، 1419ق.
38. صافی گلپایگانی، لطف‌الله، ضرورۀ وجود الحکومۀ او الولایة للفقهاء، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
39. صفی الدین، بلال، اهل الحل و العقد، دمشق: دارالنوادر، 1429ق.
40. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج3، 5، 6و18، قم: جامعه مدرسین، چ5، 1417ق.
41. طبرسی، فضل بن حسن، جوامع الجامع، مصحح: ابوالقاسم گرجی، ج1، قم: حوزه علمیه، 1412ق.
42. طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، مصحح: سید احمد حسینی، ج3، تهران: کتاب‌فروشی مرتضوی، چ3، 1416ق.
43. عکبری، عبدالله بن حسین، التبیان فی إعراب القرآن، ریاض: بیت الافکار الدولیة، 1429ق.
44. علامه حلّى، حسن بن یوسف، مختلف الشیعۀ فی احکام الشرعیۀ، ج8، قم: جامعه مدرسین، 1413ق.
45. فیاض، محمداسحاق، المسائل المستحدثه، کویت: مؤسسه محمد رفیع حسین، 1426ق.
46. فیض کاشانی، محمد، تفسیر الصافی، ج4، تهران: مکتبة الصدر، چ2، 1415ق.
47. قرشی، سید علی اکبر، قاموس قرآن، ج1، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1412ق.
48. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، ج4، تهران: ناصر خسرو، 1364.
49. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر قمی، تحقیق: طیب موسوی جزائری، ج2، قم: دارالکتب، 1363.
50. کاشانی، فتح‌الله بن شکرالله، زبدۀ التفاسیر، ج1، قم: مؤسسه معارف اسلامی، 1423ق.
51. کاشانی، محمد بن مرتضی، تفسیر المعین، ج1، قم: کتاب‌خانه آیة‌الله مرعشی، 1410ق.
52. کرمی، محمد، التفسیر لکتاب الله المنیر، ج7، قم: علمیه، 1402ق.
53. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج2، 6و8، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1365.
54. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج13، 22و32، بیروت: مؤسسه وفا، 1401ق.
55. مغنیه، محمد جواد، التفسیر الکاشف، ج2، قم: دار الکتاب الإسلامی، 1424ق.
56. مغنیه، محمد جواد، الخمینی و الدولۀ الاسلامیۀ، بیروت: دارالعلم، 1979م.
57. مغنیه، محمد جواد، تفسیر المبین، قم: دارالکتاب الاسلامی، چ3، 1425ق.
58. منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایۀ الفقیه، ج1، قم: نشر فکر، چ2، 1409ق.
59. منتظری، حسینعلی، مجازات‌های اسلامی، قم: ارغوان دانش، 1429ق.
60. مؤمن، محمد، الولایۀ الاهیۀ الاسلامیۀ، ج1، قم: نشر اسلامی، 1429ق.
61. نائینی، محمد حسین، تنبیه الامۀ وتنزیه الملۀ، تحقیق: سیدجواد ورعی، قم: بوستان کتاب، 1382.
62. نیشابوری، محمود بن حسن، ایجاز البیان عن معانی القرآن، ج1، بیروت: دار الغرب الاسلامی، 1415ق.
63. واحدی، علی بن احمد، الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ج1و3، بیروت: دارالقلم، 1415ق.