دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

امکان سنجی توسعه دلالت آیه «اولوالامر» به ولایت فقیه در عصر غیبت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گروه قرآن پژوهی

چکیده

مسأله ولایت فقیه در میان اندیشمندان شیعه به ادله گوناگون دینی و قرآنی مستند شده است که در این میان، دلالت «آیه اولوالامر» (نساء(4): 59)، به دلیل اهمیت آن در مسأله حکومت اسلامی، در خور بررسی مستقل است. فارغ از آرای تفسیری مفسران اهل سنت که مضمون آیه را شامل احکام عموم حاکمان دانسته‌اند، نظریه مورد اتفاق مفسران شیعه، تفسیر اختصاصی آیه به امامان معصوم: است. در عین حال، برخی از محققان متأخر، از توسعه دلالت آیه نسبت به ولایت فقیهان عادل در عصر غیبت نیز سخن گفته‌اند که از منظر و روش تفسیری قابل بحث و بررسی است. در این مقاله از منظری روش‌شناختی، این توسعه دلالی بر پایه روش تشکیکی در تفسیر قرآن، قابل دفاع دیده شده است. بر اساس این روش تفسیری که در واقع از گونه‌های تفسیر تأویلی یا توسعه‌ای است، تفسیر مزبور با دیدگاه مورد اتفاق و هم‌چنین روایات اهل بیت: نیز سازگار نشان داده شده است. مقاله به روش تحلیل گفتمان و جمع‌آوری داده‌ها به شیوه کتاب‌خانه‌ای انجام شده است.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. نهج البلاغه.
3. آذری قمی، احمد، ولایت فقیه از دیدگاه قرآن، ج1، قم: مؤسسۀ مطبوعاتی دارالعلم، 1372.
4. اسعدی، محمد و طیب‌حسینی، سیدمحمود، پژوهشی در محکم و متشابه، قم: پژوهش‎گاه حوزه و دانشگاه و سمت، 1390.
5. اسعدی، محمد، «معناشناسی «راسخان در علم» با تأکید بر کاربرد روایی»، فصلنامه علوم حدیث، ش53، پاییز 1388.
6. اسعدی، محمد، سایه‌ها و لایه‌های معنایی، قم: بوستان کتاب، 1385.
7. امام خمینی، سید روح الله، کتاب البیع، ج2، قم: اسماعیلیان، 1410ق.
8. امام خمینی، سید روح الله، کشف الاسرار، بی‌جا: بی‌نا، بی‌تا.
9. امام خمینی، سید روح الله، ولایت فقیه (حکومت اسلامی)، تهران: مؤسسه انتشارات امیر کبیر، ‌1360.
10. بیضاوی، عبدالله، انوار التنزیل و اسرار التأویل (تفسیر بیضاوی)، ج1، بیروت: دارالکتب العلیة، 1408ق.
11. جوادی آملی،‌ عبدالله، امام مهدی7 موجودِ موعود، قم: اسراء، 1387.
12. جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، ج19، قم: اسراء، 1379.
13. جوادی آملی، عبدالله، ولایت فقیه، رهبری در اسلام، تهران: رجاء، 1367.
14. جوادی آملی، ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت، قم: اسراء، 1379.
15. حاکم حسکانی، عبیدالله، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق: محمدباقر محمودی، ج1، تهران:‌ مؤسسة الطبع والنشر، 1411ق.
16. حائری، سید کاظم، بنیان حکومت در اسلام، تهران: وزارت ارشاد اسلامی، 1364.
17. حرّ عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج27، قم: مؤسسة آل البیت:، 1412ق.
18. حرّانی، ابن شعبه، تحف العقول، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، بی‌تا.
19. حویزی، عبدعلی، تفسیر نور الثقلین، ج1، قم: مؤسسة اسماعیلیان، 1412ق.
20. خمینی، سیدمصطفی، ثلاث رسائل ولایة الفقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1376.
21. رشیدرضا، محمد، تفسیر المنار (التفسیر للقرآن الحکیم)، ج5، بیروت: دارالمعرفة، بی‌تا.
22. زبیدی، محمدمرتضی، تاج العروس، ج14و20، مصر: المطبعة الخیریة، 1306ق.
23. زمخشری، محمود، الکشاف، ج2، بی‌جا: نشر ادب الحوزة، بی‌تا.
24. سجادی، سیدجعفر، فرهنگ معارف اسلامی، ج2، تهران: انتشارات کومش، 1373.
25. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان، ج1، 3، 4و14، قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین، 1417ق.
26. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج3، تهران: ناصر خسرو، 1372.
27. طبری، ابوجعفر محمد بن حریر، جامع البیان، ج3، 5و14، بیروت: دارالمعرفة، 1412ق.
28. طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج6، بیروت: دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
29. عراقی، محسن، الولایة الالهیة و ولایة الفقیه، قم: مجمع الفکر الاسلامی، 1413ق.
30. عیاشی، محمد بن مسعود بن عیاش، التفسیر، ج1، بی‌جا: المکتبة العلمیة الاسلامیة، بی‌تا.
31. فخر رازی، محمد بن عمر بن الحسن بن الحسین التیمی البکری، مفاتیح الغیب (التفسیر الکبیر)، ج1، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
32. فضل‌الله، سیدمحمدحسین، من وحی القرآن، ج7، بیروت: دارالملاک، 1419ق.
33. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، ج4، بیروت: مؤسسة العربیة للطباعة و النشر، بی‏تا.
34. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج5، بیروت: دارالکتب العلمیة، 1408ق.
35. قندوزی حنفی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع المودة، ‌ج1، بیروت: مؤسسة الاعلمی، 1418ق‌.
36. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج1، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، 1401ق.
37. معرفت، محمدهادی، التفسیر و المفسرون، ج1، مشهد مقدس: الجامعة الرضویة للعلوم الاسلامیة، 1418ق.
38. منتظری، حسینعلی، دراسات فی ولایة الفقیه، ج1، قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة، 1408ق.
39. نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج15، تهران: بی‌نا، 1400ق.