دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری juمدیرمسئول سید ابراهیم رئیسی juسردبیر سید هاشم حسینی بوشهری juدبیر تحریریه محمدعلی لیالی juهیات تحریریه صادق آملی لاریجانی محسن اراکی سیدهاشم حسینی بوشهری عسگر دیرباز سیدابراهیم رئیسی محسن قمی عباس کعبی محمدعلی لیالی " />

بررسی نظام‌مندی فقهی مبتنی بر نظریه خطابات قانونی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه قم

2 دانشگاه قم

چکیده

 
فقه، دانشی روشمند برای استنباط احکام شرعی مکلف برای حیات اجتماعی وی است. تأثیرگذاری دانش فقه بر حیات اجتماعی، ذیل دو دیدگاه فقهی ـ اصولی قابل بررسی است. دیدگاه اول منسوب به مشهور اصولیون و معروف به نظریه انحلالی بودن خطابات شارع است. مطابق این نظریه، خطابات شخصی و عمومی شارع، منحل به تعداد افراد مکلفان شده و به همان تعداد، تکلیف بر هرکدام منجز می‌شود. به نظر می‌آید این اندیشه در ناحیه حکم‎شناسی و موضوع‎شناسی منجر به فقه فردی می‌شود. در مقابل، نظریه خطابات قانونی امام خمینی قرار دارد. مطابق این دیدگاه، خطابات عمومی شارع، قابل انحلال به خطابات شخصیه به تعداد مکلفان نیست، بلکه خطاب به عمومیت خود باقی است و چیزی که دارای کثرت و تعدد واقعی است، متعلق خطاب شرعی است. این نظریه نتایج متعددی به همراه دارد از جمله ازبین رفتن رابطه عبد و مولا در موضوعات اجتماعی و تأمین مصالح بندگان، مطابق مقتضیات زمان و مکان، معطوف بودن اراده مولوی شارع در خطابات به اراده جعل قانون نه بعث، شرط نبودن اخذ قید قدرت و محل ابتلا بودن همه اطراف علم اجمالی در تنجیز تکلیف. نگارندگان، ضمن مطالعه توصیفی ـ تحلیلی معتقدند نظریه خطابات قانونی، ظرفیتی را در حوزه فقه حکومتی و اجتماعی فراهم می‌کند که می‌توان از تکلیف و مکلف اجتماعی گفت.

کلیدواژه‌ها


1. قرآن کریم.
2. آخوند خراسانى، محمد کاظم، کفایة الأصول، قم: مؤسسه آل البیت:، 1409ق.
3. ابن ادریس حلی، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، ج2، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1410ق.
4. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج2، بیروت: دار الفکر، 1414ق.
5. امام خمینى، سید روح الله، المکاسب المحرمة، ج1، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، 1415ق(الف).
6. امام خمینی، سید روح الله، تنقیح الأصول، مقرر: حسین تقوی اشتهاردی، ج3، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1418ق.
7. امام خمینی، سید روح الله، تهذیب الاصول، ج3، قم: دار الفکر، 1382.
8. امام خمینی، سید روح الله، جواهر الاصول، مقرر: محمدحسن مرتضوی لنگرودی، ج3، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1376.
9. امام خمینی، سید روح الله، کتاب البیع، مقرر: محمدحسن قدیری، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، بی‌تا.
10. امام خمینی، سید روح الله، کتاب الطهارة، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى;، 1422ق.
11. امام خمینی، سید روح الله، مناهج الوصول إلى علم الأصول، ج2، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1415ق(ب).
12. انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، ج1و2، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1416ق.
13. بجنوردى، سید محمد، قواعد فقهیه، ج1، تهران: مؤسسه عروج، 1401 ق.
14. بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناظرة فی احکام العترة الطاهرة، ج6، قم: دفتر انتشارات اسلامی حوزه علمیه قم، 1405ق.
15. برقى، احمد بن محمد بن خالد، محاسن، ج1، قم: دار الکتب الإسلامیة، 1371ق.
16. پاکتچی، احمد، «گرایش‌های امامیه در سده دوم و سوم هجری»، نامه فرهنگستان، ش4، 1375.
17. پاکتچی، احمد، دائرة المعارف بزرگ اسلامی: مقاله اجتهاد، ج6، تهران: انتشارات مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1373.
18. پاکتچی، احمد، دائرة المعارف بزرگ اسلامی: مقاله امامیه، ج10، تهران: انتشارات مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، 1380.
19. درایتی، حمید و شاکری، بلال، «نظریه خطابات قانونی؛ افقی تازه در تحلیل ماهیت حکم شرعی»، فقه و اصول، ش2، 1398.
20. ساعدی، جعفر، «نظریه خطاب‌های قانونی»، مجله فقه اهل بیت: (فارسى)، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت:، ش26، 1380.
21. سید مرتضى، على بن حسین، الانتصار فی انفرادات الإمامیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1415ق.
22. سید مرتضى، على بن حسین، الذریعة الی اصول الشریعة، ج2، بی‌جا: بی‌نا، 1348.
23. صدر، سیدمحمد باقر، دروس فی علم الاصول، ج1، قم: دارالصدر، 1431ق.
24. طوسی، محمد بن حسن، عدة الاصول، ج1، قم: نشر ستاره، 1417ق.
25. فخر المحققین، محمد بن حسن، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، ج2، قم: مؤسسه اسماعیلیان، 1387ق.
26. فرهادیان، عبدالرضا، «بررسی تطبیقی خطابات شرعی از دیدگاه مشهور و امام خمینی;»، پژوهش‌نامه متین، ش 74، 1396.
27. گرجى، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقها، تهران: مؤسسه سمت، 1421ق.
28. مرتضوی لنگرودی، سید محمدحسن، جواهر الاصول (تقریرات اصول امام خمینی;)، ج4، تهران: مؤسسه‌ تنظیم و نشر آثار امام خمینی;، 1376.
29. مشکینى، على، اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها، قم: الهادی، 1374.
30. مقیمی، ابوالقاسم، «نظریة الخطابات القانونیة»، مجله فقه اهل البیت: (عربی)، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت:، ش42، 1427ق.
31. مکارم شیرازی، ناصر، دائرة المعارف فقه مقارن، ج1، قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب7، 1427ق.
32. میرباقری، سید محمدمهدی، درس خارج فقه حکومتی، 1395، قابل مشاهده در: http://Kosari102.mihanblog.com.
33. نائینی، محمدحسین، فوائد الأصول، محقق: محمدعلی کاظمی خراسانی، ج1، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1404ق.